Lozan Antlaşması önemi, tarihi

Lozan Antlaşması ne süre imzalandı
Lozan Antlaşmasının önemi

Yeni Türkiye Cumhuriyeti ’nin, uluslararası planda resmi olarak tanındığı antlaşma

24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre ’nin Lausanne (Lozan) şehrinde, Türkiye Büyük Irk Meclisi temsilcileriyle İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, Rusya, Yugoslavya temsilcileri tarafından, Lozan Üniversitesi salonunda imzalandı

Osmanlı Devleti'ni yıkıp, topraklarının paylaşılması için çıkartılan Birinci Dünya Savaşı (19141918) sonunda başlatılan Türk İstiklâl Harbinden sonra, işgalci devletler ile 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi (ateşkesi) imzalanmıştı İşgalci devletler ile muhakkak bir antlaşma yapılması için, Türkiye, 4 Ekim 1922 tarihindeki notasıyla, görüşmelerin İzmir ’de başlatılmasını istedi İşgalci devletler, İzmir ’de Yunan mezalim ve tahribatını görmezlikten gelmek için, İsviçre ’nin Lausanne şehrini tercih etti Konferansın 13 Kasım 1922 ’de başlayacağını ilan edip, Türkiye ’de iki hükümet olduğu telakkisiyle, görüşmelere katılması için Ankara ’daki Türkiye Büyük Irk Meclisi ve İstanbul ’daki Osmanlı Sultanı Altıncı Mehmed Hana (Sultan Vahideddin Han) başvuru ettiler TBMM, bu duruma son vermek için, 1 Kasım 1922 günü çıkarılan iki maddelik bir kanunla, Saltanat ve Osmanlı Hükümetinin, 16 Mart 1920 ’de İstanbul ’un İtilâf devletlerince resmen işgalinden itibaren kaldırıldığını kabul ve duyuru etti 600 yıldan fazla hükümran olan Osmanlı Hânedânına son verilerek, Lozan Konferansına TBMM hükümeti, kimsesiz katıldı

13 Kasım 1922 ’de başlayacağı bildiri edilen konferans, 20 Kasım'da başlatıldı Lozan Konferansında TBMM ’ni, Hâriciye Vekili (Dışişleri Bakanı) ve Edirne Mebusu İsmet Paşa (İnönü) başmurahhaslığında, Sıhhiye Vekili (Sağlık Bakanı) ve Sinop Mebusu Dr Rıza Nur, Trabzon Mebusu Hasan Bey (Saka) murahhaslar, yirmi dört müşavir, sekiz kâtip, bir mütercim, gazeteciler ve askerlerden meydana gelen heyetle temsilcilik etti İngiltere heyetini İstanbul fevkalâde komiseri Sir Horas Rumbolt ve Musul Petrol İşletmesi Şirketinin yönetim kurulu başkanı Lord Curzon; Fransa namına Şark Fevkalade Komiseri General Pelle; İtalya ’yı İstanbul Fevkalade Komiseri Marki Camille Garoni ve Sezar Montanya; Japonya ’yı Roma Büyükelçisi Baron Hayaşi, Baron Uçiyai; Yunanistan ’ı Elefteryos K Venizelos ve Demeter Kaklamanos; Romanya ’yı Konstantin Dimondy, Konstantin Konseska; SırpHırvatSloven Krallığını Dr Milotin Yuvanoviç; Bulgaristan ’ı Bogdan Morfot, Dimitri Stanciof, MStambulhu, MKinstantoderof; Rusya adına MÇiçerin, MRekefski ve M Meani; Portekiz ’i M M Pereyre; Belçika ’yı M Beletzer ve Amerikan müşahitlerinden M Caylnd, M Gru ve Amiral Bristol temsilcilik edip, katıldılar Konferansa, konut sahibi olarak, İsviçre Cumhurbaşkanı Hab, başkanlık yaptı 21 Kasım 1922 ’de, konferansta görüşülecek meseleler için komisyonlar kuruldu Askerî ve Arazi Komisyonu Başkanlığına Lord Curzon; Azınlıklar ve Yabancılar Komisyonu Başkanlığına Marki Garroni; Malî ve İktisadî Komisyon Başkanlığına Fransa temsilcisi M Barriere seçildiler

TBMM ’nin Lozan Konferansındaki programı, 28 Ocak 1920 günü, son Osmanlı Mebuslar Meclisi'nin kabul ettiği Misakı Millî (Millî And) hükümleriydi Bu hükümler şunları ihtiva ediyordu: 1) Musul, Kerkük ve Süleymaniye ile, 2) Batı Trakya ’nın Anavatan ’a katılması; 3) Kapitülasyonların kaldırılması; 4) Azınlıklara üstün haklar verilmemesi; 5) Boğazlar ile İstanbul ’un emniyetinin sağlanıp, tam olarak hakimiyetimizde kalması

Görüşmeler, ilk hafta samimi geçti İkinci hafta, devlet borçları, kapitülasyon, Musul vilayeti ve İstanbul ’un boşaltılması meselelerinde, uyuşmazlık çıktı TBMM heyetine, İngiltere Murahhası Lord Curzon ve Yunanistan Murahhası Elefteriyos Venizelos, fazla zorluk çıkardılar 4 Şubat 1923 tarihinde görüşmeler kesilerek, heyetler geri döndüler

20 Kasım 1922 4 Şubat 1923 tarihleri arasında devamlı Birinci Lozan Konferansında, 30 Ocak 1923 ’te Türkiye ile Yunanistan aralarında “Esirlerin Değiştirilmesi hakkında antlaşma imzalandı

Birinci Lozan Konferansında; 1) Edirne ’nin İstasyon Mahallesi Karaağaç, Yunanlılara bırakıldı 2) Karadeniz ’den Akdeniz ’e değin Türkiye ile Bulgaristan ve Yunan hudutları, askersiz hâle konuldu 3) TürkiyeIrak hududunun tespiti, Milletler Cemiyeti kararına bırakıldı 4) Türkiye ’ye verilen İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada ile, Yunanistan ’da kalan Limni, Midilli, Nikarkarya, Sakız, Sisam adalarının askersizleşmesi kararı verildi 5) Rodos ve Oniki Ada ’nın İtalya ’ya bırakılması kabul edildi 6) İstanbul ve Çanakkale boğazlarının iki yakasından on beşer kilometre derinliğindeki bölgelerin askersiz olması; Trakya ’daki 8000 şahsiyet Türk jandarma sayısının 5000 ’e indirilmesi kararlaştırıldı 7) İstanbul ’da 12000 asker bulunduracak olan Türkiye ’nin; Boğazlar Komisyonuna başkanlık etmesi ve boğazlardan geçişin hür bırakılması kararlaştırıldı Karizmatik Kapitülasyonların kaldırılmasına karar verildi 9) Azınlıklara verilen hakları, Türkiye ’nin, Milletler Cemiyeti kefaletinde tanıması kararlaştırıldı 10) Borçlar meselesinde Türkiye ’nin, hissesine düşen onbeş milyon altın lirayı, otuz yedi sene içinde ödemesine karar verildi 11) Yunanistan ’dan hiçbir harp tazminatı istenmemesi, karara bağlandı

4 Şubat 1923 ’te kesilen görüşmeler, İngiltere ve Fransa ’daki asker ailelerinin tesiriyle meydana gelen umumî efkârın (kamuoyunun) arzusu üstüne, TBMM murahhasları Lozan ’a ağırlama edilerek, baştan başlatıldı 23 Nisan 1923 ’te başlayan ve 23 Temmuz ’a değin üç ay süren İkinci Lozan Konferansında; TBMM murahhasları aynı kalmasına karşın müşavir heyetinde değişmeler oldu İngiltere ve İtalya başmurahhasları değişip, ABD de, bir murahhas gönderdi

İkinci Lozan Konferansı; 1) Arazî ve siyasî, 2) Malî ve yabancıların oturma hakları, 3) İktisadî işlere ait almak üzere, üç kurul şeklinde çalışarak, maddelerin görüşülmesini sıraya koydu Uzun müzakereler ve arada yeniden görüşmelerin kesilmesine yol açan, çetin münakaşalar oldu İngiltere ’nin ısrarıyla, yine bir “Ermenistan kurulması hususu öne sürülerek; Doğu Anadolu ’da ya da Suriye hududunda (Adana ile Maraş ve Gaziantep ’te) dünyanın dağıtılmış yerlerine dağılıp yurtsuz kalan Ermeniler için “Yurt verilmesinde, Fransızlar da talepte bulundu Türk karasularına yakın ufak ve kayalık Meis Adasının Türkiye ’ye ait olduğu ısrar edilmişse de, İtalyanlar, burayı işgallerinde tutmakta diretmişlerdir bir de Tuna Irmağı yatağındaki, 5000 Türkİslâm nüfuslu Adakale, Romanya ’nın ısrarı üstüne onlara bırakıldı TBMM'nin, ısrar edip, murahhaslara direktifler verdiği Yunanistan ’dan tamirat adı ile harp tazminatı alınması ricası de, kuvvetle reddedilerek, “Fakir Yunanlıların bunu veremeyeceğine karar küskün, ama Karaağaç İstasyonu Türkiye ’ye geri verilmiştir

Lozan Antlaşması, Lozan Üniversitesi salonunda, 24 Temmuz 1923 ’te imzalandı Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika devletleri ve Boğazlara ait mukavelenâme bölümünü Sovyet Rusya murahhası, İstanbul ’da imza etmiş, tüm müzakerelere katıldığı hâlde Yugoslavya heyeti, borçlar meselesinde, ülkelerine düşen hisseye itiraz ettiğinden anlaşmayı imzalamamıştır Lozan Antlaşmasının TBMM ’de görüşülüp, kabul edilmesi için partisiz Birinci dönem Mebuslar Meclisi yerine, ikinci dönemde Irk Fırkasının adayları seçilerek, 11 Ağustos'ta tek parti mensubu mebuslar Ankara ’da toplanarak, 21 Ağustos ’ta antlaşmanın kabulü için çıkarılacak kanun taslağının görüşmeleri başladı Lozan Antlaşmasının tasdiki için çıkarılacak kanun görüşülürken, mevcut 227 mebustan 213 ’ü kabul ve 14 mebus red oyu vermiştir İtirazlarına sebep de, Mersin mebusu, Türklerin Yüreğir boyu hânedânına mensup Niyazi Ramazanoğlu ’nun, İskenderun ile Antakya ’yı, Halep ile Rakka ’nın haricen bırakılarak, yüz binlerce Türkmen ’in Fransa boyunduruğunda bulundurulmasını tenkit etmesi idi Bursa mebuslarından Necati Bey de, Boğazlar ve Batı Trakya meselelerinden şikâyetle itirazlarda bulundu Eski Maarif vekillerinden Vasıf Çınar, Tekirdağ mebusu Faik Öztrak, Şükrü Kaya, Yahya Kemal, Hamdullah Suphi Beyler ve inkar oyu veren on dört milletvekili; İstanbul ’da Rum Patrikhanesi'nin ayrıcalıklı durumunu, gayrimüslimlere vatandaşlığın da üzerinde olan dokunulmaz haklar tanınmasını, Yunanistan ’dan hiç tazminat alınmayıp, Türkiye ’ye ait EdirneKaraağaç İstasyon Mahallesiyle yetinilmesini tenkit ediyorlardı Malatya mebusu İsmet Paşa, 23 Ağustos 1923 günü sabah ve öğleden sonraki iki oturumda, Lozan Antlaşması görüşmelerinde karşılaşılan büyük güçlükleri ve getirdiği iyilikleri anlatan izahlarda bulundu 23 Ağustos gecesi, geç vakitte yapılan oylamada Lozan Antlaşması, TBMM göre ekseriyetle kabul edildi TBMM, söz konusu antlaşmayı, çıkarılan, 340, 341, 342, 343 numaralı kanunlarla onaylama etti Bu antlaşma, 19 Ağustos 1924 tarihinde yürürlüğe girdi

Yeni Türk Devleti temsilcileri, Lozan ’a bu arada son Osmanlı Mebuslar Meclisinin aldığı Misakı Millî kararlarını kabul ettirmek ve gerçekleştirmekle vazifeliydiler Ama, bunlardan hemen hemen hiç biri Türkiye lehine halledilmediği gibi, verilen tavizlerden de gereği gibi faydalanılamadı Bunlardan kayda değer olanları:

1 Musul meselesi: İngilizler, Musul ’un arazisinden ziyade petrollerine tâlip bulunuyorlardı Ancak, İnönü ’nün, ilk kez toprağa başat olması gerekirken, petrollerde ısrar etmesi, İngiltere ’nin reddine ve meselenin hallinin Milletler Cemiyetine bırakılmasına yol açtı Milletler Cemiyeti ise, Musul ’u Irak ’a teslim ederken, Türkiye ’ye Musul petrollerinden, yirmi beş yıl müddetle ve yalnızca yüzde on gibi cüz'i bir hisse verdi Ama Türkiye, ileriki senelerde bu hisseyi de almaya muvaffak olamadı Irak ise, ilk olarak petrollerin gelirini İngiltere ’ye bırakmakla birlikte, kısa bir zaman daha sonra, bu hakların tamamına el koydu

2 Batı Trakya ve Ekalliyetler (azınlıklar) Meselesi: Sevr Antlaşması ile, Türkiye toprakları işgal altına alındığında, ilk olarak istiklal mücadelesini başlatan ve bir hükümet kurmağa muvaffak olan, Batı Trakya Türklüğü idi Fakat onların Yunan hakimiyetinden kurtulmak için giriştikleri kanlı çaba dikkate alınmadan, Batı Trakya, Lozan ’da feda edildi bu vesileyle İstanbul ’da yaşamış Rumlarla Batı Trakya ’da yaşamış Türkler haricen, Türkiye ’deki bütün Rumlarla Yunanistan ’daki bütün Türkler değiştirilecekti (Bkz Ahali Mübadelesi) “Ekalliyetlerin himâyesi bölümünde bulunan bu haklardan, Yunanistan en fazla ölçüde istifade ederken, Türklerin hiç işine yaramadı Batı Trakya Türklüğü, unutulmaya ve Yunanlıların insafına terk edildi Neticede, aradan geçen 70 yıl içerisinde, Batı Trakya ’da Türkler, çoğunluktan azınlık durumuna düşürüldüler

3 Batum Meselesi: Misakı Millîye göre, Batum ’un geleceği, halkın oyuna müracaatla belirlenecekti Batum, Birinci Dünya Harbi sonunda imzalanan BrestLitovsk Antlaşması'yla da Anavatan ’a kavuşmuştu Ama, Moskova Antlaşmasıyla cüz'i bir takviye karşılığı Ruslara bırakılan Batum için, Lozan ’da en ufak bir girişimde dahi bulunulmadı

4 Kıbrıs ve 12 Adalar meselesi: Ayastefanos Antlaşması'nın ağır hükümlerini atlatabilmek maksadıyla, İkinci Abdülhamid Han, önceden, geçici olarak Kıbrıs ’ın idaresini İngilizlere bırakmıştı Birinci Dünya Savaşının başlarında İngiltere, Kıbrıs ’ı tek yanlı olarak ilhak ettiğini bildirdi Türkiye ’nin tanımadığı bu ilhak kararı, Lozan Konferansına kadar problem olarak kaldı Lozan Muahedesinin 20 ve 21 maddeleriyle, Türk murahhasları, bu ilhakı kabul ve onaylama ettiler

Tekrar Ege Denizindeki, Türkiye ’ye yakın 12 adanın İtalyanlara terki de, aynı şekilde meydana geldi sonra İkinci Dünya Harbinde Almanların işgaline uğrayan bu adalar, Türkiye ’ye önerge edilecek, lakin, o zaman Türkiye ’nin başında bulunan İnönü tarafından reddedildikten daha sonra, Yunanlıların hakimiyetine verilecektir

Sonuç Olarak, Lozan'ın bir galibiyet olmadığı ve hezimet olduğu, her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır *