Lozan Barışı

Lozan Barışı

Lozan Uzlaştırma Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Lozan Barışı sekiz aylık çetin ve uzun bir müzakere devresinden sonradan, Lozan Üniversitesi'nin merasim salonunda imzalanmıştır Lozan'da imzalanan belgeler, Barışma Antlaşması, 16 adet anlaşma, protokol, beyanname ile üstelik nihai senetten ibarettir Lozan'da imzalanan bu belgelerle yalnızca bir barışma düzenlenmemiş, aynı zamanda Türkiye ile Batı devletlerinin siyasi, hukuki ve sosyal ilişkileri yeni bitmiş düzenlenmiştir Bir deyime tarafından Lozan, bir bakım Doğu ile Batı'nın hesaplaşmasıdır

Lozan Barış Antlaşması önsözünde, devletlerin istiklal ve hakimiyetine derin saygı edilmesi prensibine yer verilmiştir Bu ilke yeni Türkiye'nin I Dünya Savaşı galipleri ile eşit şartlar altında, Lozan'da siyasi bir mücadeleye giriştiğini bildiren bir hükümdür Türk istiklal ve hakimiyetinin tanınması bakımından da tartma arz eder

Başlıca Uzlaştırma Antlaşması bir önsöz ve 5 bölümden oluşan 143 maddedir

Lozan Uzlaşma Antlaşması'nda düzenlenen manâlı konular aşağı özet olarak belirtilmiştir:

1 Sınırlar
a Güney Sınırı
20 Ekim 1921, Ankara İtilafnamesi uyarınca Fransa ile anlaşılarak güney sınırı kararlaştırılmış, Lozan'da bu hudut yalnızca teyid edilmiştir

b Irak Sınırı
Lozan Barışma Antlaşması'nda Irak sınırı uyuşmazlığı çözülememiştir Antlaşma'da, Türk topraklarının tahliyesinden itibaren bu uyuşmazlığın dokuz ay zarfında dostane bir şekilde halledileceği beyan olunuyordu

c Batı Sınırlarımız
Yunanlılarla batı sınırı, Misakı Milli'ye uygun, Mudanya Mütarekesi'nde öngörüldüğü gibi Meriç nehri hudut olmak üzere düzenlenmiştir Karaağaç ve havalisi de Yunanlılardan alınarak savaş tamiratı karşılığı gereği Türkiye'ye bırakılmıştır Ege Denizi'nde Bozcaada ve İmroz Türkiye'ye bırakılmıştır Keza Yunanlıların elinde bırakılan Anadolu kıyısına yakın adalar da, askersiz ülkü getirilmiştir

2 Azınlıklar
Birinci Dünya Savaşı'na son veren barış antlaşmalarında azınlıkların himayesine ait hükümler mevcuttur Lozan Barış Antlaşması'nın bu hususla ilgili hükümleri tetkik olduğunda, azınlıklar bir imtiyaza mazhar olmamışlardır Türk teb'asından farzedilen gayri müslimlerin kanun ve hukuk düzeni önünde eşitliği laf konusu olmuştur

Lozan Barış Antlaşması'nın 42 maddesi ile gayri müslim azınlıklar yararına olarak kabul edilen kişiye özel haklar ile aile hakları, Medeni Kanunumuzun yürürlüğe girmesi ile ağırlık ve anlamını yitirmiştir Böylece Patrikhanelerin dünya işlerinde ve azınlıkların şahsi muamelelerinde hiçbir yetkileri kalmamıştır

3 Kapitülasyonlar
Kapitülasyonlar, adli, mali ve yönetimle ilgili sahada ecnebilere bilinen imtiyaz ve muafiyetlerdir Uzlaşma Antlaşması'nın 28 maddesiyle bütün sonuçları ile birlikte kaldırılmış ve yeni Türkiye, asırlardan beri çekilen bir beladan da daima kurtulmuştur

4 Harp Tazminatı
I Dünya Savaşı'nın galipleri, bizden I Dünya Savaşı nedeniyle tamirat talep etmişler, keza buna ek olarak işgal masrafı, kendi teb'alarının hasar ve ziyanlarını da buna eklemişlerdir Savaş içinde Almanya'dan borç karşılığı ve rehin bulunan beş milyon altın ve savaş yıllarında İngiltere'ye sipariş edilen donanma bedeli de kendi ellerinde bulunduğundan bizlere verilmemiş ve tazminat karşılığı tutulmuştur

I Dünya Savaşı'na giren mağlup devletlere esaslı finansal bir önem olan bu beladan, geleceğe bir borç bırakılmada, yalnızca aslında elimizde bulunmayan meblağ karşılık gösterilerek, büyük bir başarı ile işin içinden sıyrılınmıştır

Türkiye, Yunanistan'ın harbin devamından ve bunun neticelerinden doğan parasal vaziyetini nazarı dikkate alarak tazminat hususunda her türlü taleplerinden Karaağaç ve havalisinin Türkiye'ye bırakılması şartı ile vazgeçiyordu

5 Borçlar Sorunu
1845'den itibaren I Dünya Savaşı sonuna kadar devamlı Osmanlı amme borçları, I Dünya Savaşı'nda yapılan istikrazlar da dahil, büyük bir yekün teşkil ediyordu

Yıl tertipleri üzerinden borcun taksimi yerine, anapara üzerinden borcun taksimi ile başlıca borç toplamı bir hayli azaltılmıştır üstelik bu borçlar Ormanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan devletlere de gelirle orantılı olarak bölünmüştür Hem Osmanlı İmparatorluğu'nun Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan'a olan borçları bu devletlerle de yapılan antlaşmalarla I Dünya Savaşı'nın galiplerine devredilmiştir

Osmanlı amme borçlarının öteki çetin bir safhası da tediye edeceğimiz borçların hangi para ile ödenmesi hususunda kendini göstermiştir muhalif bunu altın ya da sterlin olarak istek etmiştir Biz Türk parası ve Fransız frangı olarak ödemeyi öneri ettik Aradaki farkın koskocaman meblağlara varmasına karşın, burada da görüşümüz kabul edilmiştir

6 Boğazlar
Lozan'da imza olunan en kayda değer belgelerden biri de, Türk boğazlarının statüsü ile ilgili Sözleşme'dir Boğazla sorunu Lozan'da Barışma Antlaşmasında madde 23'te genelde yer almış, Uzlaştırma Antlaşması'na ilave Lozan Boğazlar Sözleşmesi ile ayrıca uzun uzadıya düzenlenmiştir

Boğazlardan hür geçişi, Boğazlar Komisyonu'nun kurulmasını, Boğazların ve civarının askersiz ayla getirilmesini gaye tutan ve Milletler Cemiyeti'nin de garantisini sağlayan hükümleri ihtiva eden bu Kontrat, 1936'da Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile değiştirilmiş, ulusal hakimiyeti sınırlayıcı hükümler kaldırılmış, milli çıkarlarımıza yerinde ayla getirilmiştir

7 Nüfus Değişimi
Lozan'da çözümlenen bir diğer önemli sorun da, İstanbul'da yaşayan Rumlarla Batı Trakya'da yaşamış Türkler hariç, Türkiye'deki bütün Rumlarla, Yunanistan'daki tüm Türklerin değiştirileceğini öngören sözleşmenin, Uzlaşma Antlaşması'na ek olarak imzalanmış olmasıdır

Lozan Uzlaştırma Antlaşması, Türk Kurtuluş Savaşı'nın sağladığı, Türk milletinin yaşamsal hakları ve emellerini gerçekleştirdiği bir eserdir Lozan bununla birlikte, Orta Doğu'nun en manâlı bir bölgesinde aralıksız bir barıştırma ve güvenliği belirlemek ve devam ettirmekle dünya barışına da hizmet etmiştir

Türkiye Lozan'da genelde, Misakı Milli'yi gerçekleştirmiştir İsmet Paşa, antlaşmayı Büyük Irk Meclisi'ne sunarken söylediği nutukta Lozan'dan getirdiği Türkiye'yi şöyle betimleme etmiştir: Mütecanis, yeknesak (birlik ve tamlık içinde) bir vatan; bunun dahilinde (içinde) harice (dışa) aleyhinde gayri natürel kuyuttan (doğaüstü sınırlamalardan) ve hükümet içinde hükümet ifade eden imtiyazattan (ayrıcalıklardan) müberra (aklanmış) bir gidişat; gayri natürel (mucizevi) mükellefatı maliyeden (finansal yükümlülüklerden) azade (kurtulmuş) bir hal, hakkı müdafaası mutlak, menabii mebzul (kaynakları bol) ve özgür bir vatan Bu vatanın adı Türkiye'dir O Türkiye'yi bu muahedenameler (antlaşmalar) açıklama ve tavzih etmektedir*