Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Gerek medya gerek toplumsal etrafımızda bir formda unsur kullanımı üzerine söylenen birçok şeye şahit olmuşuzdur. Örneğin sigara kullananlar “istersem bırakırım fakat istemiyorum ki!” biçiminde telaffuzları çoklukla fazlaca lisana getirirler. “Sigara da husus mi?.” diye düşünüyor olabilirsiniz. Fakat uyarıcı ya da ketleyici tesir yapan her şey unsur olarak bedellendirilmektedir. Sanki hakikaten isteyerek bırakılır mı? Yoksa yalnızca sigara için geçerli bir durum mu? bugünkü yazımızda bu sorulara yanıt verebilmek ismine unsur kullanım bozukluklarını inceleyelim.
Husus kullanımı insanoğlunun tarihinde çok eskilere uzanmaktadır. Örneğin opiumun(haşhaş) bilinen 5000 yıllık bir geçmişi vardır. Kültürler ortası farklara karşın günümüzde birden fazla toplumda ağır bir biçimde kullanılmaya devam edilmektedir. Kimi hususlar devlet tarafından yasal kılınırken (alkol, nikotin, kafein) kimi unsurların üretilmesi dahi yasaklanmıştır. Merkezi hudut sistemine tesir eden birden fazla unsur bağımlılık yapma tehlikesine sahiptir. Husus kullanım bozuklukları geçmiş yıllarda müptelalık, tiryakilik, keşlik üzere çeşitli biçimlerde isimlendirilmişlerdir. Hususlar kısa tarihinden sonra tanımlanan hususlar nelermiş bir göz atalım.
Bağımlılık yapan hususlar nelerdir?
Bağımlılık yapan unsurlar DSM’5 te 10 alt kümeye ayrılmıştır. Alkol, kafein, kanabisler(esrar), halusinojenler , inhalanlar, opiyatlar(eroin, morfin), sedatif-hipnotik ve anksiyolitikler, stimulanlar (amfetamin, kokain ve öteki stimulanlar), nikotin ve öteki (bilinmeyen maddeler) halindedir. Tüm bu unsurlar için tarifli teşhis kriterleri için DSM 5’i inceleyebilirsiniz. Burada yalnızca belirtileri ele alacağız.
DSM 5’e nazaran unsur kullanım bozukluğu belirtileri;
A) Klinik bakımdan besbelli bozulmaya sebep olmasına karşın husus kullanımının sonlandırılamaması
B) Unsur kullanmak için ağır bir istek duyulması ve kompulsiyon (tekrarlayan davranış) gelişmesi
C) İstenen tesirin sağlanması için tekrarlayan unsur kullanımının olması (Tolerans gelişimi)
D) Maddeyi bırakmak için gerçekleştirilen eforlar sonrası tahammülsüzlük, huzursuzluk, kaygı, bulantı, terleme, çarpıntı üzere çekilme belirtilerinin gelişmesi
E) Unsur kullanımı sonucu toplumsal münasebetlerde, iş ve aile hayatında bozulma, ruhsal ve genel tıbbi durumunda bozulma görülür.
Husus kullanım evreleri
Amerikan Pediatri Akademisi tarafından ortaya koyulmuş çalışmalara nazaran husus kullanımı için 5 evre görülmektedir.
1.Evre: Merak periyodudur. Ve bilhassa tedbire açısından en değerli periyot olarak karşımıza çıkmaktadır.
2.Evre: Deneme periyodudur. Bu evrede unsur ekseriyetle cümbüş için yahut akranlar ortasında kabul görmek için kullanılır. Kıymetli bir davranış değişikliği görülmez.
3.Evre: Bu periyot daha çok toleransın geliştiği periyottur. Maddeyi aramak için daha fazla vakit verilir. Konutta ve okulda çeşitli sorunlar bu devirde başlar. Bu sorunlardan kaçış yolu birçok vakit husus kullanımı olmaktadır.
4.Evre: Artık denetim kaybedilmiştir. Zihinde daima husus yer edinmeye başlar. Yasal sorunlar baş gösterebilir.
5.Evre: Bu periyot bağımlılık periyodu olarak isimlendirilmiştir.
Husus kullanım bozukluğu olan bireyler toplumsal hayatlarında büyük zorluklar yaşarlar. Mesleksel ve toplumsal faaliyetlerde aksamalar yaşanır, unsurun kullanımına dair denetimleri ortadan kalkar ve en kıymetlisi bireyler vakitlerinin büyük bir kısmını bu unsurları sağlamak ve kullanmak için harcar. Kullanılan hususa tolerans geliştikçe daha bu yaşanılanlar kısır döngüye dönüşür. Unsur kullanım bozuklukları bilhassa ergenlikte başlamakta olup daha küçük yaşlarda da karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa bu yaşlarda risk kümelerinin belirlenmesi bağımlılıkların önlenmesi açısından büyük yararlar sağlayabilir.
Unsur kullanımı için risk faktörleri nelerdir?
Husus bağımlılığının oluşması için birçok faktör tesirli olmaktadır. Herkes için birebir faktörün geçerli olduğunu söylemek çok yanlışsız olmayacaktır. Fakat bilhassa ergenlik periyodunda risk kümelerinin belirlenmesi bağımlılıkların önlenmesi açısından büyük yararlar sağlayabilir. Risk kümeleri genel manada aile özellikleri, arkadaş etrafı, okul, şahsî faktörler ve toplumsal faktörlere nazaran belirlenir.
Aile: Genetik faktörlerin husus kullanımı açısından değerli olduğu bulunmuştur. Ayrıyeten ebeveynin çok otoriter yahut çok özgür tavrı unsur kullanımı ile bağlantılı bulunmuştur. Bunun yanında ebeveynin husus kullanımı ya da mesken içinde husus bulundurulması yüksek risk içiren ortam oluşturmaktadır.
Arkadaş: Akran baskısı en değerli faktörlerdendir. Ayrıyeten husus kullanılan kümelerde ilgilenme ve ilişkin olma ihtiyacı karşılandığı için bu kümeler yüksek risk taşımaktadır. Toplumsal izolasyon ya da daima can derdi bu arkadaş etraflarına yönelmeyi tetikleyebilir.
Okul: Okul muvaffakiyetinin düşük olması ve bu nedenle okul ile bağların kaybedilmesi bağımlılıkla bağlantılı bulunmuştur. Bununla birlikte gelecek planlarının yokluğu yüksek risk oluşturan faktörlerdendir.
Şahsî Faktörler: Kendini daha güzel hissetme isteği, ergenlikle birlikte ziyadesiyle ortaya çıkan özgür olma isteği, medyada ki cümbüş dünyasındaki bireylere olan hayranlık üzere faktörler ferdî olarak ele alınmaktadır. Ayrıyeten tekrar ergenlik periyodunun bariz özelliklerinden olan kendini riske atma eğilimi husus kullanımına yüksek risk oluşturmaktadır.
Toplumsal ve çevresel faktörler: Düşük sosyoekonomik seviyeli bir etraf, kaotik toplum yapısı, hususa kolay ulaşılan bir etraf ve cürüm oranlarının yüksek olduğu bir etraf yüksek risk içeren faktörler ortasındadır.
Unsur kullanım bozukluğu tedavisi
Tedavi süreci ekseriyetle hastanelerin psikiyatri kliniklerinde ve AMATEM(Alkol ve husus bağımlılığı tedavi merkezi) servislerinde gerçekleşir. Bu süreçte düşük mahrumluk tesirlerinin giderilmesi için antagonist (azaltıcı tesir yaratan) ilaçların kullanılması, ayrıyeten tolerans düzeyinin yükseltilmesi üzerine odaklanılır. Unsur kullanan kişi muhakkak bir düzeyde ilerleme kaydettikten sonra bu kişinin topluma kazandırılması gerekmektedir. Bu süreçte psikososyal dayanak değerli rol oynamaktadır. Birtakım psikoterapi usulleri, aile terapileri bu sürecin daha kolay atlatılmasına yardımcı olabilir. Unutmamak gerekir ki husus bağımlılığı olan şahıslar hayatları boyunca kullanılan hususa tekrar başlama tehlikesi içindedirler. Bu nedenle tedavi sürecinde yalnızca ilaç tedavisini tercih etmek bu bireylerin topluma kazanılmasında çok fazla tesirli olmayacaktır.
