Mahfi Eğilmez yazdı: Küresel krizin üçüncü aşaması ve Türkiye ekonomisine olası etkileri

*Mahfi Eğilmez'in yazısı

Global Krizin Üçüncü Basamağı

Global krizin üç etaplı olacağını birinci defa 2011 yılında Radikal’de yazdım. Bu yazımda birinci evrede ABD’nin, ikinci evrede Avrupa’nın etkilendiğini ve bu iki basamakta Çin başta olmak üzere gelişmekte olan iktisatların krizden pek etkilenmediklerini, ama üçüncü kademede krizin Çin ve başka gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkacağını anlattım ( )

İkinci yazımı 2019 yılında bu blogda yazdım. Bu yazımda global krizde üçüncü etaba gelindiğini ve Çin’den başlayan çöküşün gelişmekte olan ülkeleri vuracağını yazdım. Şayet bu evrede kriz durdurulamazsa uzun sürecek bir kriz kısır döngüsüne girileceğini ve bir ve ikinci basamakların tekrarlanacağını anlattım. ( )

Bunları yazarken korona virüsü elbette ki öngördüğüm bir şey değildi. Lakin global krizin tesiriyle dünyanın çabuk panikleyen bir yapıya geldiğini ve en ufak bir sallanmada krizin tekrarlanacağını düşünüyordum. Ekonomiyi, sıkça başvurulan bir örmekten hareketle, insan bedenine benzetirsek bu cins krizlerin tesiri bedenin bağışıklık sisteminin zayıflaması üzere tesirler yaratır. Nasıl ki bağışıklık sistemi zayıflamış bir insanın bedenine bir mikrop girdiğinde, bir virüs bulaştığında önemli problemler yaratabilirse krize girmiş ekonomilerde de birebir şey olur. Rastgele bir istikrarda yaşanan bozulma bütün sistemi tehdit eder.

Global krizin bir ve ikinci kademeleri sisteme önemli ziyanlar verdi. Tekrar ekonomik sistemi beşere benzetirsek nasıl ki hastalanan bir beşerde moralin yüksek tutulması tedaviye dayanak verirse ekonomik sistemde de insanların beklentilerinin olumlu olması krizden çıkışa dayanak verir. Bugün içinde bulunduğumuz durum beklentilerin çok berbat olduğu bir evreyi temsil ediyor. O nedenle buradan çıkış o kadar kolay değil.

Aşağıdaki tablo finansal piyasa göstergelerinden en değerlilerinin bugünkü durumunu evvelki yıl sonları durumlarıyla mukayeseli olarak gösteriyor.
Tablo finansal piyasalara hâkim olan kaygıyı açık biçimde ortaya koyuyor.

Üstte değindiğim 2019 tarihli yazımda global krizin, üçüncü kademede Çin başta olmak üzere Asya ve Uzak doğu ekonomilerini vuracağını ve oradan öteki gelişmekte olan ülkeleri etkileyeceğini yazmış ve bunun bir kısır döngüye yol açarak krizin çok uzun mühlet devam edebileceğini vurgulayarak aşağıdaki şemayı sunmuştum.


Bugün içinde bulunduğumuz evre budur

Global krizin bu evreden sonra global sistemin tümünde büyük tahribat yapması kaçınılmaz görünüyor. Her şeyden evvel artık yatırımcılar çok daha ürkek olacaklar ve kolay kolay risk alıp yatırım yapmayacaklar, beşerler harcamalarını kısarak kendilerini sağlama almak isteyecekler ve bu durum iktisatların daha da ivme kaybederek küçülmesine yol açacak. Bu basamakta nakdî genişlemenin ve faiz indirimlerinin evvelki kademelerde olduğu kadar olumlu tesir yaratması muhtemel görünmüyor.

Ortaya Çıkan Durum ve Türkiye İktisadı

Türkiye iktisadı, yıllardan beri iktisattaki dertlere faiz, swap, kura müdahale, mecburî karşılıklar üzere süreksiz araçlarla müdahale etti. 2001 krizindeki birkaç adım hariç yapısal ıslahatlara girmedi. Girildiği açıklanan yapısal ıslahatlar ise ya yapısal ıslahat değildi ya da daha berbatı yapıyı daha da bozucu tedbirlerdi. O nedenle Türkiye iktisadı de global krizin bu evresinden önemli biçimde etkilenecek. Türkiye için net olarak olumlu görünen tek gelişme petrol fiyatlarındaki düşüştür.

Aşağıdaki tablo Türkiye iktisadında, global krizin bu kademesinde neler olabileceğini açıklamaya çalıştığım bir varsayımlar tablosu. Bu tablo aslında sadece Türkiye ile ilgili değil bütün ekonomilerle ilgili bir iddialar seti. Kimi değişikliklerle bütün dünyaya uygulanabileceğini düşünüyorum.
Bu kademede girişilebilecek yapısal ıslahatlar iktisat dışı olanlardır. Hukukun üstünlüğü, demokrasi, eğitimde bilimsel temele geçiş, yurtta ve dünyada barış unsuruna dönüş üzere adımlar Türkiye’deki riskleri düşürmenin ve dünyada Türkiye aleyhinde oluşmuş bulunan risk algısını düzeltmenin tek yoludur. Bu kademede ekonomik ıslahatlara girişmek çok manalı görünmüyor.

Bu yazı Mahfi Eğilmez'in şahsî blogundan alınmıştır