Mahfi Eğilmez yazdı: Türkiye ilk 10 ekonomi arasına girebilir mi?

*Mahfi Eğilmez

Problemin Ortaya konuluşu

Son günlerin gündemde en fazla yer tutan mevzularından birisi Türkiye’nin en büyük 10 iktisat ortaya girmesinin mümkün olup olmadığı tartışmasıydı. Birden fazla insan hala GSYH büyüklüğü bakımından son 4 yılda 17’ncilikten başlayarak 19’unculuğa gerilemiş olan Türkiye’nin nasıl olup da birinci 10 iktisat ortasına gireceği konusuna akıl erdiremiyor. Halbuki burada kastedilen sıralama Satın alma Gücü Paritesine Nazaran (SAGP) ölçülen GSYH sıralamasıydı. Türkiye SAGP’ye nazaran ölçülen GSYH sıralamasında 2019 yılı prestijiyle 13’üncü sırada yer alıyor (2000 yılındaki yeri 17’ncilikti.) Buradaki kritik soru şu: Türkiye cari fiyatlarla GSYH sıralamasında 17’ncilikten 19’unculuğa gerilerken nasıl oluyor da SAGP’ye nazaran GSYH sıralamasında 17’ncilikten 13’üncülüğe çıkıyor? 

Bu soruyu yanıtlayabilmek için evvel cari fiyatlarla GSYH ile SAGP’ye nazaran GSYH ortasında ne fark var onu ortaya koyalım.

GSYH’nin İki Farklı Yolla Ölçülmesi

GSYH (üretim açısından ölçüldüğünde) bir iktisatta yerleşik olan üretici ünitelerin aşikâr bir periyottaki ekonomik faaliyetleri sonucunda yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin bedelleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen kıymettir. 



GSYH cari fiyatlarla ölçüldüğünde üretilen en son mal ve hizmet ölçüsü bu mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla çarpılır ve GSYH bulunur. Üstteki tarif gereği örneğin üretilen ekmek GSYH’ye katılırken içindeki girdiler (un, maya, tuz gibi) hesaptan düşülür (aksi takdirde ikili sayma dediğimiz sorun ortaya çıkar ve GSYH olduğundan büyük görünür.) Bu biçimde hesaplanan GSYH son fiyatlar dikkate alınarak bulunmuş olur. Ekseriyetle konuşulan GSYH bu formda hesaplanan GSYH’dir. Bulunan bu ölçü o yılın ortalama Dolar kuruna bölündüğünde Dolar cinsinden GSYH bulunmuş olur. Örneğin Türkiye’nin 2019 yılı için hesaplanan GSYH’si 4.280,4 milyar TL ve birebir yılın ortalama Dolar kuru 5,679’dur.  Buna nazaran Dolar cinsinden GSYH yaklaşık olarak 754 milyar Dolar olarak bulunur.

GSYH SAGP ile ölçüldüğünde, SAGP’ye dayalı olarak hesaplanan memleketler arası Dolarla dönüştürülmüş bir katsayıyla hesaplanır. SAGP’ye dayalı milletlerarası Dolar hesaplaması Doların sahibi olan ABD’deki fiyatlar baz alınarak bulunur. ABD’deki birtakım mal ve hizmetlerin oluşturduğu bir sepetin pahası hesaplanır. Sonra bu sepetin bir diğer ülkede (örneğin Türkiye) kaç para ettiği bulunur. Bulunan bu paha Dolara dönüştürülür. Bunu bir örnekle açıklayayım. Bütün ülkeler için birebir mal ve hizmetlerin temel alındığı bir sepet düşünelim. Bu sepetin ABD’de bugünkü ederi 300 Dolar, Türkiye’deki ederi ise 685 TL olsun. Kur bugün 1 Dolar  = 6,85 TL olduğuna nazaran bu sepetin Türkiye’deki Dolar karşılığı 100 Dolar olacaktır. ABD’nin cari fiyatlarla ölçülmüş GSYH’si 21 trilyon Dolar, Türkiye’ninki ise 754 milyar Dolardır. Kelam konusu sepetten hareketle SAGP katsayısını (300/100 =) 3 olarak hesaplayabiliriz. Buna nazaran Türkiye’nin SAGP’ye nazaran GSYH’si (754 x 3 =) 2,3 trilyon Dolar olarak bulunuyor.  

GSYH Ölçüm Sistemi Değişince Sıralama Niye Değişiyor?

Türkiye cari fiyatlarla ölçülen GSYH karşılaştırmasında 2005 yılında 501 milyar Dolarlık GSYH’siyle dünyada 17’nci sırada yer alırken 2018 yılında 771 milyar Dolarlık GSYH’siyle tekrar 17’nci sırada bulunuyor. Ortadan geçen 14 yıllık müddette bir şey değişmemiş görünüyor. Tıpkı ölçümü SAGP’ye nazaran yaptığımızda işler değişiyor. SAGP’ye nazaran GSYH karşılaştırmasında Türkiye 2005 yılında 966 milyar Dolarlık GSYH ile 18’inci sırada iken 2018 yılında 2,3 trilyon Dolarlık GSYH ile 13’üncü sıraya yükseliyor. Cari fiyatlarla GSYH karşılaştırmada önünde yer alan Kore, İspanya, Kanada ve Avustralya’yı SAGP ile ölçülen GSYH sırlamasında geride bırakıyor.



Gerçekte bu türlü bir düzgünleşme var mı? Türkiye’de enflasyon ABD’den çok daha yüksek olduğu halde nasıl oluyor da SAGP’ye nazaran GSYH’de bu türlü bir artış ortaya çıkıyor?

Bu soruyu yanıtlayabilmek için kimi karşılaştırmalar yapmamız gerekiyor. Aşağıdaki tabloyu bu gayeyle hazırladım (tabloda yer alan sepet ederleri farazi pahaları gösteriyor, buna karşılık öbür bütün göstergeler    sitesinden alındı.) (Bu tabloda hesaplamayı anlaşılabilir kılmak için başlangıç yılı olarak aldığım 2017 yılında tıpkı sepetin ABD’de de Türkiye’de 100 Dolar olduğunu varsayıyorum.)


Bu tabloya nazaran ABD’nin cari fiyatlarla GSYH’si 2017’den 2018’e yüzde 5,4 artarken Türkiye’nin cari fiyatlarla GSYH’si yüzde 9,6 geriliyor. ABD’nin SAGP’ye nazaran GSYH’si 2017’den 2018’e yüzde 11,1 gerilerken Türkiye’nin SAGP’ye nazaran GSYH’si yüzde 5,4 artıyor. Tıpkı periyotta ABD’de yıllık ortalama enflasyon yüzde 2 iken Türkiye’de yüzde 16. Türkiye’de yüzde 16, ABD’de yüzde 2 enflasyon yaşanırken, ABD’nin SAGP’ye nazaran kişi başına geliri yüzde 4,8, Türkiye’de ise yüzde 3,8 artarken nasıl oluyor da Türkiye’nin SAGP’ye nazaran GSYH’si artıyor.

İşin Sırrı TL’nin Dış Kıymetinin İç Kıymetinden Süratli Düşmesinde

Bu soruya cevap ararken TL’nin Dolara karşı kıymetinin yüzde 30,3 düştüğüne dikkat etmemiz gerekiyor. Zira işin sırrı orada. SAGP’ye nazaran GSYH ölçümü ülke parasının dış kıymetinin iç bedelinden daha fazla düştüğü durumlarda sanal bir düzgünleşme ortaya çıkarıyor. Zıddı olduğunda yani ülke parasının iç pahası dış bedelinden süratli gerileğinde ise bu defa o ülkenin cari fiyatlarla GSYH’si sanal olarak artmış görünüyor. Ki Türkiye 2003 ile 2010 ortasında bu olguyu yaşamış cari fiyatlarla GSYH’si süratle artmıştı.

Tabloya farazi olarak yazdığım sepet kıymetine bakalım. Sepetin ABD’de 2017 yılı için ederi 100 Dolar. Birebir sepetin Türkiye’deki pahasının 366 TL olduğunu düşünelim. Kur 3,66 olduğuna nazaran bu sepetin Dolar bedeli de motamot ABD’deki üzere 100 Dolar eder. ABD’de enflasyon yüzde 2 olduğuna nazaran bu sepetin ederi 2018 yılında 102 Dolara çıkar. Türkiye’de enflasyon yüzde 16 olduğuna nazaran sepetin ederi (366 TL x 1,16 =) 425 TL eder. Bunu 2018 yılının ortalama kuruyla Dolara çevirirsek (425 TL / 4,77 =) 89 Dolar eder.



Diyelim ki TL, 2018 yılında enflasyon oranı (yüzde 16) kadar dış paha kaybetmiş olsaydı sonuç ne olurdu? O vakit kur 1 Dolar = 4,25 olurdu ve sepet ederi 100 Dolarda kalır, SAGP’ye nazaran GSYH de değişmezdi.

Görüleceği üzere TL’nin dış bedel kaybı, iç paha kaybından yüksek olduğu için sepetin bedeli Dolar cinsinden 89 Dolara düşmüş ve münasebetiyle satın alma gücü ve SAGP’ye nazaran hesaplanan GSYH tümüyle sanal bir artış sergilemiş görünüyor. TL’nin dış kıymet kaybı 2010 yılına kadar iç paha kaybından düşüktü. O nedenle Türkiye’nin sıralamadaki yeri 2010 yılında hem cari fiyatlarla GSYH hem de SAGP’ye nazaran GSYH açısından tıpkı yerdeydi (ikisinde de 17’nci sıradaydı.)

Bu tezimizi doğrulamak için parasının iç ve dış paha kaybı birbirine yakın olan bir ülkeye mesela Almanya’ya bakalım. Almanya’da 2018 yılı ortalama enflasyonu yüzde 1,9. Tıpkı yıl Euro’nun Dolara karşı paha kaybı yüzde 2,1. Bu sonuçlarla Almanya’nın SAGP’ye nazaran GSYH sıralamasındaki 4’üncülük olan yeri değişmiyor. 2000’e kadar geri gidersek değişiklik bir basamakla hudutlu bulunuyor. Zira Almanya’da enflasyon ile Euro’nun dış bedeli ortasında değerli bir fark yok.

Önümüzdeki yıllarda TL’nin dış paha kaybı, iç kıymet kaybından fazla olmaya devam ederse Türkiye’nin, cari fiyatlarla GSYH’si küçülse de SAGP’ye nazaran GSYH’si büyüyeceği için birinci 10 iktisat ortasına girmesi mümkün olabilecektir.

Bu yazı Mahfi Eğilmez'in şahsî blogundan alınmıştır