Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Maliyet Enflasyonu nedir,
Ülkemizde Maliyet Enflasyonunun Nedenleri
Enflasyonun hesaplanmasında en çok kullanılan üç cins fiyat endeksi vardır :
a) Alıcı Fiyat Endeksi (TÜFE) (Consumer Price Index) (CPI)
b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) (Producer Price Index) (PPI)
c) GSMH Deflatörü (GNP Deflator)
a) Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) : Dünyada en çok kullanılan fiyat endeksidir Böylece ancak Avrupa ’da ve ABD ’de enflasyon oranı denildiği zaman akla gelen yalnızca TÜFE ’ye göre hesaplanan enflasyon oranıdır TÜFE; yiyecek, giyecek, barınma (kira), yakıt, ulaşım, afiyet giderleri, eğitim masrafları ve günlük yaşamın idamesi için gerekli öteki ürünlerin maliyetlerindeki artma oranlarını ölçer Her devlet hangi ürünlerin TÜFE içinde yer alacağını ve bunların TÜFE içindeki ağırlıklı oranlarını kendisi belirleyebilir Örneğin Türkiye ’de, 1994 krizi ardından enflasyon hesaplamasında, TÜFE kapsamındaki malların ağırlıklı oranları değiştirilmiştir
Bir örnekle TÜFE ’nin hesaplanmasını açıklayalım:
Bizim TÜFE ’mizde yalnızca gıda, kira ve afiyet harcamalarının bulunduğunu kabul edelim Tüketicilerin bütçelerinin %50 ’sini gıdaya, %30 ’unu kiraya ve %20 ’sini afiyet harcamalarına harcadığını varsayalım 2000 yılında (baz sene) her bir malın (hizmetin) fiyatını 100 olmak koşuluyla:
TÜFE (2000) (050x100)030x100)020x10 0) 100 olur
2001 yılında yiyecek maddelerinin fiyatlarındaki artma %70, kirada %30, sıhhat harcamalarında ise %60 olursa, harcama kalemlerindeki yük oranlarının değişmediğini varsayarsak, buna kadar:
TÜFE (2001) (050x170)030x130)020x16 0) 156 olur
Buradan da 2001 yılı TÜFE enflasyonunu:
(TÜFE (2001) – TÜFE (2000)) TÜFE (2000) x 100 %56 olarak hesaplarız
b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) : Yiyecek, imalat ürünleri ve maden ürünlerinin de dahil olduğu birçok mal ve hizmet kalemleri üzerinden hesaplanır TÜFE ’ye kadar daha detaylıdır
c) GSMH Deflatörü : GSMH ’yı yaratıcı tüketim, yatırım, devlet harcamaları, net ihracat gibi tüm elemanları içerir Nominal GSMH ’nın Hakiki GSMH ’ya bölünmesiyle elde edilir TÜFE ve TEFE ’den en manâlı farkı, istikrarsızağırlıklı (variableweight) endeks olması ve ağırlıklı fiyatların aktüeldönem miktarlarına kadar hesaplanmasıdır Türkiye ’de GSMH deflatörü enflasyon hesaplanmasında sık sık dikkate alınmamaktadır
II ENFLASYON TÜRLERİ
Enflasyonu, çoğaltma hızlarına ve nedenlerine göre başlıca iki kategoriye ayırabiliriz:
A Çoğalma Hızına Göre Enflasyon
Bu kategori de kendi içinde dörde ayrılır:
1 Düşük Enflasyon (Moderate Inflation) : Günümüzde bilhassa gelişmiş Batılı ülkelerde görülen enflasyon türüdür Yıllık enflasyon oranı %10 ’un altındadır Bu müşteri enflasyonun yaşandığı ülkelerde halkın milli paraya güveni bütün olduğundan, ırk paradan “kaçmaz, yani parasının değerini yitirmeyeceğini bildiği için gayrimenkul yerine hisse senedi, hazine bonosu, mevduat gibi mali yatırım araçlarını seçim eder
2 ÇabukGelişen Enflasyon (Galloping Inflation) : Genellikle %10 ile %1000 arasındaki enflasyon oranları için kullanılan bir terimdir Bu müşteri enflasyonun yaşandığı ülkelerde, ahali ulusal paradan “kaçar; kontratlar başlıca bir sene ve daha kısa vadelidir ve bir fiyat endeksine (örneğin TÜFE) veya ABD doları gibi yabancı bir para birimine endekslenir Gayrimenkule yatırım artar; ülkedeki paranın (dövizin) ve yatırımların yurtdışına çıktığı görülür
3 Hiperenflasyon (Hyperinflation) : %1000 ’in üzerindeki enflasyon oranları için kullanılan bir terimdir 19221924 Weimar Cumhuriyeti döneminde Almanya ’da görülen enflasyon oranı (2 sene için %10 Milyar) ve son 1015 takvim dönem içinde ara sıra Brezilya ve Arjantin ’de (%1000 ’den pozitif) enflasyon oranları hiperenflasyona misal gösterilebilir Hiperenflasyonun en yıkıcı sonucu, gelir dağılımındaki adaletsizliği artırması ve halkın orta kesiminin hızla fakirleşmesine niçin olmasıdır
4 Kronik Yüksek Enflasyon : Literatürde yer almamasına rağmen, Türkiye ’de yaşanan enflasyonu en iyi biçimde ifade ettiğine inandığından nedeniyle, bu enflasyon türü bu çalışmanın yazarı göre eklenmiştir Özellikle son 1520 sene gözönünde bulundurulduğunda Türkiye ’de takvim enflasyon oranının %40 ’ın altına düşmediği ve ara sıra %100 ’ün üstüne çıktığı, genellikle %50%80 bandında hareket ettiği söylenebilir Bu müşteri enflasyonun yok edici etkileri hiperenflasyonun etkilerinden bile daha artı olmaktadır Çünkü, hiperenflasyon ortamı çok uzun sürmemekte ve enflasyon oranında görece yaşanan düşüşler bile halkın moralini yükseltmektedir Fakat, kronik yüksek enflasyonun yaşandığı Türkiye ’de, millet bütün planlarını kafasında oluşturduğu bu psikolojik enflasyon oranı üstüne yapmakta ve böylece enflasyon oranı daha yılın başında halkın düşüncesinde belirlenmektedir Hükümetlerin enflasyonu çökertmek için uyguladıkları iktisat politikalarında başarısız olmaları da bir bakıma halkı haklı çıkarmakta ve bu nedenle enflasyon %50%80 bandında gidip gelmeye devam etmektedir
Seçme Parça *
Ülkemizde Maliyet Enflasyonunun Nedenleri
Enflasyonun hesaplanmasında en çok kullanılan üç cins fiyat endeksi vardır :
a) Alıcı Fiyat Endeksi (TÜFE) (Consumer Price Index) (CPI)
b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) (Producer Price Index) (PPI)
c) GSMH Deflatörü (GNP Deflator)
a) Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) : Dünyada en çok kullanılan fiyat endeksidir Böylece ancak Avrupa ’da ve ABD ’de enflasyon oranı denildiği zaman akla gelen yalnızca TÜFE ’ye göre hesaplanan enflasyon oranıdır TÜFE; yiyecek, giyecek, barınma (kira), yakıt, ulaşım, afiyet giderleri, eğitim masrafları ve günlük yaşamın idamesi için gerekli öteki ürünlerin maliyetlerindeki artma oranlarını ölçer Her devlet hangi ürünlerin TÜFE içinde yer alacağını ve bunların TÜFE içindeki ağırlıklı oranlarını kendisi belirleyebilir Örneğin Türkiye ’de, 1994 krizi ardından enflasyon hesaplamasında, TÜFE kapsamındaki malların ağırlıklı oranları değiştirilmiştir
Bir örnekle TÜFE ’nin hesaplanmasını açıklayalım:
Bizim TÜFE ’mizde yalnızca gıda, kira ve afiyet harcamalarının bulunduğunu kabul edelim Tüketicilerin bütçelerinin %50 ’sini gıdaya, %30 ’unu kiraya ve %20 ’sini afiyet harcamalarına harcadığını varsayalım 2000 yılında (baz sene) her bir malın (hizmetin) fiyatını 100 olmak koşuluyla:
TÜFE (2000) (050x100)030x100)020x10 0) 100 olur
2001 yılında yiyecek maddelerinin fiyatlarındaki artma %70, kirada %30, sıhhat harcamalarında ise %60 olursa, harcama kalemlerindeki yük oranlarının değişmediğini varsayarsak, buna kadar:
TÜFE (2001) (050x170)030x130)020x16 0) 156 olur
Buradan da 2001 yılı TÜFE enflasyonunu:
(TÜFE (2001) – TÜFE (2000)) TÜFE (2000) x 100 %56 olarak hesaplarız
b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) : Yiyecek, imalat ürünleri ve maden ürünlerinin de dahil olduğu birçok mal ve hizmet kalemleri üzerinden hesaplanır TÜFE ’ye kadar daha detaylıdır
c) GSMH Deflatörü : GSMH ’yı yaratıcı tüketim, yatırım, devlet harcamaları, net ihracat gibi tüm elemanları içerir Nominal GSMH ’nın Hakiki GSMH ’ya bölünmesiyle elde edilir TÜFE ve TEFE ’den en manâlı farkı, istikrarsızağırlıklı (variableweight) endeks olması ve ağırlıklı fiyatların aktüeldönem miktarlarına kadar hesaplanmasıdır Türkiye ’de GSMH deflatörü enflasyon hesaplanmasında sık sık dikkate alınmamaktadır
II ENFLASYON TÜRLERİ
Enflasyonu, çoğaltma hızlarına ve nedenlerine göre başlıca iki kategoriye ayırabiliriz:
A Çoğalma Hızına Göre Enflasyon
Bu kategori de kendi içinde dörde ayrılır:
1 Düşük Enflasyon (Moderate Inflation) : Günümüzde bilhassa gelişmiş Batılı ülkelerde görülen enflasyon türüdür Yıllık enflasyon oranı %10 ’un altındadır Bu müşteri enflasyonun yaşandığı ülkelerde halkın milli paraya güveni bütün olduğundan, ırk paradan “kaçmaz, yani parasının değerini yitirmeyeceğini bildiği için gayrimenkul yerine hisse senedi, hazine bonosu, mevduat gibi mali yatırım araçlarını seçim eder
2 ÇabukGelişen Enflasyon (Galloping Inflation) : Genellikle %10 ile %1000 arasındaki enflasyon oranları için kullanılan bir terimdir Bu müşteri enflasyonun yaşandığı ülkelerde, ahali ulusal paradan “kaçar; kontratlar başlıca bir sene ve daha kısa vadelidir ve bir fiyat endeksine (örneğin TÜFE) veya ABD doları gibi yabancı bir para birimine endekslenir Gayrimenkule yatırım artar; ülkedeki paranın (dövizin) ve yatırımların yurtdışına çıktığı görülür
3 Hiperenflasyon (Hyperinflation) : %1000 ’in üzerindeki enflasyon oranları için kullanılan bir terimdir 19221924 Weimar Cumhuriyeti döneminde Almanya ’da görülen enflasyon oranı (2 sene için %10 Milyar) ve son 1015 takvim dönem içinde ara sıra Brezilya ve Arjantin ’de (%1000 ’den pozitif) enflasyon oranları hiperenflasyona misal gösterilebilir Hiperenflasyonun en yıkıcı sonucu, gelir dağılımındaki adaletsizliği artırması ve halkın orta kesiminin hızla fakirleşmesine niçin olmasıdır
4 Kronik Yüksek Enflasyon : Literatürde yer almamasına rağmen, Türkiye ’de yaşanan enflasyonu en iyi biçimde ifade ettiğine inandığından nedeniyle, bu enflasyon türü bu çalışmanın yazarı göre eklenmiştir Özellikle son 1520 sene gözönünde bulundurulduğunda Türkiye ’de takvim enflasyon oranının %40 ’ın altına düşmediği ve ara sıra %100 ’ün üstüne çıktığı, genellikle %50%80 bandında hareket ettiği söylenebilir Bu müşteri enflasyonun yok edici etkileri hiperenflasyonun etkilerinden bile daha artı olmaktadır Çünkü, hiperenflasyon ortamı çok uzun sürmemekte ve enflasyon oranında görece yaşanan düşüşler bile halkın moralini yükseltmektedir Fakat, kronik yüksek enflasyonun yaşandığı Türkiye ’de, millet bütün planlarını kafasında oluşturduğu bu psikolojik enflasyon oranı üstüne yapmakta ve böylece enflasyon oranı daha yılın başında halkın düşüncesinde belirlenmektedir Hükümetlerin enflasyonu çökertmek için uyguladıkları iktisat politikalarında başarısız olmaları da bir bakıma halkı haklı çıkarmakta ve bu nedenle enflasyon %50%80 bandında gidip gelmeye devam etmektedir
Seçme Parça *
