Manas Destanı-Türk Destanları

Manas Destanı içeriği
Manas Destanı hakkında bilgi
Manas Destanı nedir

ER MANAS DESTANI

Bu müthiş Türk Destanının tamamı 400000 mısradır Bir Kırgız destanıdır Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasında mücâdeleleri anlatır bununla birlikte Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların Yenisey Kıyılarında devlet kurmağa başladıkları sırada oluşmuş olduğunu ileri süren ilim adamları da vardır

Manas'ın, tarihte gerçekten var olduğunu gösterir izler görülememiş ise de, KırgızKalmuk mücadelelerinde göz doldurmuş bir Kırgız yiğidinin, şayet de bir Kırgız Beğinin adı ve yiğitliği ile bu destana konu olduğunu düşünebiliriz

Manas Destanı, Kırgızların bir bakıma ansiklopedisi gibidir Manas Destanında Kırgızların bütün gelenek ve göreneklerini, törelerini, inanışlarını, görüşlerini, başka milletlerle olan ilişkilerini, masallarını ve etik anlayışlarını bulmak mümkündür

Manas Destanının bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere Ircı denilir Manasçılar, destanı anlatırken kendi zamanlarının etkisi aşağı kaldıkları olaylar ile kendi duygu ve düşüncelerini de ustaca katmışlardır

Manas Destanına birincil defa, KazakKırgız yöneticisi olan Rus aslından Franel tesadüf etmiştir sonradan Çokan Velihanof 1856 yılında destanı dinlemiş ama destanın en uzun parçasını Radloff yazıya geçirerek 1885te yayınlamıştır

Destanın en kayda değer bölümlerini Manas, Manas'ın oğlu Semetay, Manas'ın torunu Seytek, Colay ve Töştük'ün hikâyeleri teşkil etmektedir Colay ve Er Tostuk hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay adında bir Manaş'çıdan derlendiği sanılmaktadır

Destanın bölümlerine göre özeti:

1) Yeditör adını içeren yerde Boyun Han oturmaktadır
Boyun Hanın oğlu Kara Han ve onun oğlu Çakıp Han (Yakûp Han) adıyla anılır Çakıp Han, Alma Cet ırmağının gözesinde, Sungur Yuvası denilen yerde yerleşmiştir; Çakıp Han'ın hiç çocuğu yoktur Bir gün Tanrıdan bir erkek çocuk çocuk ister, onun yiğitler yiğidi olmasını diler Tanrının izni ile bir oğlu olur Oğlu olduğu için de Tanrıya güzel bir kısrak kurban eder Dört Peygamber gelip çocuğa isim kor, namına Manas, der

Manas dile gelir, babasına: Ben İslâm yolunu açacağım, inanmayanların malını yağmalayacağımdeyince Çakıp Han, fazla eski arkadaşı olan Bakaya haber gönderir çağırır Baka gelince Manas'ın söylediklerini Ona nakleder, bu laf üzerine Baka: Pek güzel sözder: Hemen atlanalım, Çin'e akın edelim, Pekin yolunu bozalım!

Dediği gibi yaptılar

Çakıp Han'ın oğlu genç Manas ise on yaşına gelince ok attı, on dört yaşına basınca Hân Evini basıp yıktı, Hân oldu Kâşgar'dan tüm Çinlileri sürüp Turfana tıktı, Turfandaki Çinlileri sürdü, Aksu'ya attı

2) Kalmuk Han'ın oğlu Almambet'in Müslüman oluşu, Er Kökçe'ye sığınışı, Er Kökçe'den de ayrılıp Manasa gelişini anlatır:

Yerin yer suyun su olduğu çağda altı atanın oğlu gavur, üç atanın oğlu Müslüman idi O vakit Kara Han'ın oğlu Amambet doğdu, anında büyüdü ve Müslüman oldu Babasını Müslüman olmadığı için öldürdü, kaçıp geldi müslüman beylerinden Er Kökçe'ye sığındı Er Kökçe'nin kırk yiğidi vardı Bu kırk yiğit, Beylerinin bu Kalmuklu'ya, Almambet'e fazla iltifatlar edip onu yanından ayırmadığını görür görmez kıskandılar, kıskanınca da Almambet hakkında dedikodular çıkarıp yaydılar Bu yüzden Almambet ile er Kökçe Bey'in arası bozuldu

Almambet kalkıp Manas'ın Bey evine geldi

Manas da Almambet'i büyük iltifatlarla karşıladı Manas, Almambet'i fazla sevdi

3) Manas ile Er Kökçe'nin savaşmasını anlatır:

Manas'ın çerileri Er Kökçe'nin ilini yağma ederler Savaşta Er Kökçe yenilir Gerisinde Çakıp Han, oğlu Manas'ı evlendirmek ister Kız aramağa başlar Temir Hanın kızı olan Kanıkey'in, Manas'a uygun bir evdeş olduğunu afiyet verirler Temir Han da kızını Manas'a atamak istemektedir Fakat Temir Hanın baş danışmanı bu evlenmeye engel olmağa çalışır Bu yüzden düğün esnasında kavgalar olur, ucu savaşa ve yağmaya varır Sonunda baş danışman Mendibay Manas'ı zehirler Manas ölür Manas'ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya ve felâkete düşürür Atı, doğanı ve köpeği mezarının başında ağlarlar; Manas'ın canını bağışlaması için Tanrıya yalvarıp yakarırlar Manas'ın kırk yiğidi vardır ama hepsi de beğlerini unuturlar Tanrı, Manas'ın hayvanlarının bu bağlılığı aleyhinde onların duasını kabul eder; Manas dirilir Eskisi gibi, eskisinden daha güçlü bir şekilde iline ve töresine hizmet eder

4) Kökütey Han'ın yas törenini anlatır:

Kökütey Han hastalanır Son nefesini vermeden önce vasiyetini yapar Arkasından da ölür Kökütey Han'ın ölümü üzerine komşu milletlerden ağıt töreni için çağırılanlar olur; cümbür cemaat kazanç Büyük bir yuğ töreni yapılır Törenin biteceğine yakın konuklar aralarında bir tartışma başlar, sonu savaşa varır Manas ile Müslüman olmayan Colay Han aralarında süren savaş uzayıp gider

5) Göz Kaman'ı anlatır:

Çakıp Han'ın, küçükken Kalmuklara esir düşen ve Moğolistan'a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adlı bir kardeşi vardır Göz Kaman Moğolistan'da, Kalmuklar aralarında büyütülüp orada bir Kalmuk kızıyla evlendirilir; beş oğlu olur; bir gün oğullan ile birlikte belli başlı yurduna döner Kalmukça konuşmaktadır

Manas, ayrıca amcasını hiç görmediği ve o güne dek tanımadığı, keza de amcası Kalmukça konuştuğu için onu casus zanneder: yakalayıp zincire vurur Bunları yaptıktan sonra böyle bir amcası olup olmadığını çakmak için babasına haber gönderir Colay Han haberi alınca sevinir ve kardeşini hoş tutması için oğluna dikte verir Ama Manas'ın annesi ile karısı da Göz Kaman'dan hoşlanmamışlar hele Kalmukça konuşmasını büsbütün yadırgamışlardır Bu yüzden birlik olup hep beraber Çakıp Hanın buyruğunu hiçe sayarlar Yalnız Manas babasının buyruğunu dinleyip amcasına iyi davranır, hatta amcası ve oğullan için büyük bir şölen verir Lakin Göz Kaman'ın oğullan bu şölende bir kavga çıkarıp Manas'ı döverler

Manas, Kalmuklara aleyhinde sefere çıktığında amcasının oğullan Kalmukça bildiği için onlardan adet edinmek ister Gökçegöz'ü Kalmuklara casus olarak gönderir Gökçegöz Kalmuklar tarafına geçer geçmez Manas'a ihanet eder Manas bunun üstüne Almambet'i gönderir Almambet'in yardımıyla Manas savaşı kazanır Bir çok ganimetler alır, dönerken benzeri yolda Gökçegöz ile karşılaşırlar Gökçegöz Manas'ı, kırk yiğidi ile birlikte zehirler Kırk yiğit ölür Manas'ı, karısı Kanıkey kurtarır Mekke'den erenler kazanç, Kanıkey'e yardım ederler
Manas iyi olur olmaz Mekke'ye gider; dua edip Tanrıya yalvararak kırk yiğidinin dirilmesini sağlar

6) Semetey'in doğumunu anlatır

Manas artık ihtiyarlamıştır

Ak atı halsiz düşmüş zayıflamıştır

Manas kırk yiğidini yanında çağırır Ölümünden sonradan doğacak olan oğluna iyi bakmaları için vasiyet eder

Ve Manas ölür

Manas için büyük bir yuğ töreni yapılır, ağlama tutulur

Çakıp Han Kanıkey'e haber göndererek Manas'ın kırk yiğidinden biri olan Abeke'ye Onu beğenmezse Köbeş'e varıp evlenmesini buyurur Kanıkey'in doğumu yakındır:

Kızım olursa dediğini tutar evlenirim, gel gelelim oğlum olursa evlenmek şöyle dursun ne Abeke'nin suratına ne de Köbeş'in yüzüne bakarım, diye cevabını gönderir

Kanıkey'in bir oğlu olur Dediğini yapıp kimseyle evlenmez Ötekiler Kanıkey'in oğlunu öldürmek isterler Bunu öğrenen Kanıkey oğlunu alıp babası Temir Han'ın ülkesine kaçar Yolda türlü sıkıntılar çeker, başına gelmedik kalmaz Sonunda Temir Hanın ülkesine varır, Bey Evine ulaşır

Temir Han kızına ve torununa kavuşunca pek fazla şölenler verir Torununa isim konulması için tüm il halkını toplar ama çocuğa kimse bir isim bulup da koyamaz Aniden, nerden geldiği bilinmez aksakallı bir yaşlı görünür, uzun uzun dualar eder; Temir Han'ın torununa Semetey adını verir

Semetey büyür Baba yurduna dönmek ister Yola çıkacağı sırada annesi Kanıkey:

Baka'ya selam söyle, ne söylerse sözünü tut, dışına çıkma, diye tenbih eder

Semetey, baba ocağına döner Çakıp Han sağdır; torunu Semetey'in, annesine yapılan eziyetlerin acısını çıkaracağını, öç alacağını sanarak korkar Bu yüzden Semetey'i zehirlemeğe karar verir Kararını uygulayacağı sırada durumu öğrenen Semetey hem Cakıp Hanı, ayrıca de Abeke ve Köbeş'i öldürür

7) Semetey'in baba ocağına yerleştikten sonrasını anlatır:

Semetey, baba ocağına dönüp öz yurduna yerleştikten daha sonra, Kalmuklar üstüne akınlar gerçekleştirmek için hazırlıklara başlar Babasının, hayatta kalan kırk yiğidini çağırıp toplar Der ama:

Akın yapmamız gerek; beygir sürüleri ve ganimet almamız gerek!

Bu sözden sonra sefere çıkar

Fakat kırk yiğit, kendi arasında toplanıp konuşurlar:

Bizden öncekiler yetmiş yaşına vardı; bizden sonrakiler altmışına ulaştı Biz, bu Semetey'in babasına hizmet ettik, hemen de oğluna hizmet edeceğiz, ihtiyarladık bundan böyle Semetey, bizi bu ihtiyar hâlimizde yüce dağ başlarından aşırmak diler, çağlayanlı sulardan aşmak diler; bizi öldürmeğe kastetmiştir, dönelim! dediler

Semetey'in buyruğunu dinlemediler, geri döndüler, kaçtılar

Semetey, babasından kalma kırk yiğidin ardından yetişip onlara hoş söz söyledi, alttan alıp yalvardı

Semetey, onca sözden daha sonra babasından kalma kırk yiğide laf geçiremeyince onları öldürür

giderken, Acubey ile Almambet'in birer oğulları olmuştur Semetey, bu çocukları kendisine kardeş edinir

Birinin adını Kançura ötekinin adını Külçura koyup böylece çağırır

Kançura ile Külçura da büyürler Büyüyünce Semetey'e hizmet etmeğe başlarlar Bir gün gelir, Semetey, Kançura ile Külçura'ya, Akın Han'm kızı Ay Çürek'i evlenmek üzere kaçırmak istediğini söyler ve onlardan bu iş için hizmet ister Bunun için de Akın Han'ın ülkesine sefere çıkılması gerektiğini anlatır Dediklerini yaparlar, Ay Çürek'i kaçırırlar Gel gelelim Ay Çürek'in dahası nişanlısı vardır ama Kökçe oğlu Ümetey dîye bilinmiştir Bu Kökçe oğlu Ümetey, Ay Çürek'in kaçırılışını kendisine yediremez O da karşılık olarak Semetey'in sürülerini yağmalar Bunun üstüne arasında bir savaş başlar Birbirlerini ortak olarak yağmalayıp dururlar Sonunda Semetey, Kökçe oğlu Ümetey'e uzlaştırma öneri eder Savaştan yorulan Ümetey de bunu kabul eder

Ümetey'le yaptığı barıştan birazcık rahatlayan Semetey, diğer bir sefere çıkmak için hazırlandığı sırada bir düş görür Düşünü karısı Ay Çürek'e anlatır Ay Çürek düşü yorumlayıp:

Sen bu sefere çıkma, der Çıkarsan başına bir felâket gelecek

Ama Semetey inatçıdır Abes sözlere kulak asacak türden değildir Karısının düşünü yorumlamasına karşılık:

Hayal dediğin şey saçmalıktır!, diye karşılık verdi

Böyle demesine rağmen, düşünün hayra yorulması için de babasının ruhuna en iyi kısraklarından birini kurban eder Ardından Er Mukayese'ın ülkesine akın başlar

Akının en kızışmış zamanında Almambet'in oğlu Kançura, Semetey'e ihanet eder ve onu yakalayıp Er Mukayese'a götürür Semetey'e ihanet etmeyen Külçura'yı da köle olarak kullanırlar

Bu sırada Ay Çürek bir oğlan çocuk doğurmuştur Ay Çüreğin bir oğlan çocuğu doğurduğunu duyan Er Kıyas, çocuğu yaşatmak istemez Öldürtmeğe çalışır Oğlunu kurtarmak isteyen Ay Çürek Er Kıyası korkutur:

Eğer sen benim oğlumu öldürtürsen ben de seni babam Akın Han'a şikâyet ederim, ülkeni alt üst ettirir öcümü alırım, der

Er Mukayese korktuğu için çocuğu öldürtmeyip kendine evlât edinerek yanına alıkoyar Halkını toplayıp çocuğa ad kurmak ister Fakat kimse bir ad bulamaz Aksakallı Aykoca derler bir ihtiyar vardır, sonunda o kazanç, Ay

Çürek'in oğluna Seytek adını verir

Seytek de büyür, delikanlı olur, yiğit olur Külçura'yı koruyup kölelikten kurtarır Er Mukayese öldürülür Bunlardan sonra Seytek baba yurduna, öz ocağına döner Babasına ihanet eden Almambet'in oğlu Kançura, Seytek'in baba yurduna Bey olmuştur Diğer Taraftan Seytek'in babaannesi Kanıkey'e koyun güttürüp çobanlık yaptırmış, gaddarlık etmiştir
Durumu görüp öğrenen Külçura, Kançura'yı yakalar ve Kanıkey de onu öldürür Baba yurduna yerleşen Semetey ise Taşkent'ten Talasa değin yayılan geniş ülkeleri yönetimi altına alıp oraların Hanı olur *