Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
MANAS DESTANI
Bu harikulade Türk Destanının tamamı 400000 mısradır Bir Kırgız destanıdır Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar aralarında mücâdeleleri anlatır aynı zamanda Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların Yenisey Kıyılarında devlet kurmağa başladıkları sırada oluşmuş olduğunu ileri süren ilim adamları da vardır
Manas'ın, tarihte sahiden var olduğunu gösterir izler görülememiş ise de, KırgızKalmuk mücadelelerinde göz doldurmuş bir Kırgız yiğidinin, şayet de bir Kırgız Beğinin adı ve yiğitliği ile bu destana konu olduğunu düşünebiliriz
Manas Destanı, Kırgızların bir bakıma ansiklopedisi gibidir Manas Destanında Kırgızların bütün gelenek ve göreneklerini, törelerini, inanışlarını, görüşlerini, diğer milletlerle olan ilişkilerini, masallarını ve etik anlayışlarını bulmak mümkündür
Manas Destanının bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere Ircı denilir Manasçılar, destanı anlatırken kendi zamanlarının etkisi altında kaldıkları olaylar ile kendi duygu ve düşüncelerini de ustaca katmışlardır
Manas Destanına ilk kez, KazakKırgız yöneticisi olan Rus aslından Franel rastlantı etmiştir daha sonra Çokan Velihanof 1856 yılında destanı dinlemiş lakin destanın en uzun parçasını Radloff yazıya geçirerek 1885te yayınlamıştır
Destanın en önemli bölümlerini Manas, Manas'ın oğlu Semetay, Manas'ın torunu Seytek, Colay ve Töştük'ün hikâyeleri teşkil etmektedir Colay ve Er Tostuk hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay adında bir Manaş'çıdan derlendiği sanılmaktadır
Destanın bölümlerine kadar özeti:
1) Yeditör adını içeren yerde Boyun Han oturmaktadır Boyun Hanın oğlu Kara Han ve onun oğlu Çakıp Han (Yakûp Han) adıyla anılır Çakıp Han, Alma Soy ırmağının gözesinde, Sungur Yuvası denilen yerde yerleşmiştir; Çakıp Han'ın hiç çocuğu yoktur Bir gün Tanrıdan bir erkek çocuk çocuk ister, onun yiğitler yiğidi olmasını diler Tanrının izni ile bir oğlu olur Oğlu olduğu için de Tanrıya güzel bir kısrak kurban eder Dört Peygamber gelip çocuğa ad kor, adına Manas, der
Manas dile gelir, babasına: Ben İslâm yolunu açacağım, inanmayanların malını yağmalayacağımdeyince Çakıp Han, çok eski arkadaşı olan Bakaya haber gönderir çağırır Baka gelince Manas'ın söylediklerini Ona nakleder, bu söz üstüne Baka: Pek hoş lafder: Hemen atlanalım, Çin'e akın edelim, Pekin yolunu bozalım!
Dediği gibi yaptılar
Çakıp Han'ın oğlu genç Manas ise on yaşına gelince ok attı, on dört yaşına basınca Hân Evini basıp yıktı, Hân oldu Kâşgar'dan tüm Çinlileri sürüp Turfana tıktı, Turfandaki Çinlileri sürdü, Aksu'ya attı
2) Kalmuk Han'ın oğlu Almambet'in Müslüman oluşu, Er Kökçe'ye sığınışı, Er Kökçe'den de ayrılıp Manasa gelişini anlatır:
Yerin yer suyun su olduğu çağda altı atanın oğlu gavur, üç atanın oğlu Müslüman idi O vakit Kara Han'ın oğlu Amambet doğdu, derhal büyüdü ve Müslüman oldu Babasını Müslüman olmadığı için öldürdü, kaçıp geldi müslüman beylerinden Er Kökçe'ye sığındı Er Kökçe'nin kırk yiğidi vardı Bu kırk yiğit, Beylerinin bu Kalmuklu'ya, Almambet'e çok iltifatlar edip onu yanından ayırmadığını görür görmez kıskandılar, kıskanınca da Almambet hakkında dedikodular çıkarıp yaydılar Bu yüzden Almambet ile er Kökçe Bey'in arası bozuldu
Almambet kalkıp Manas'ın Bey evine geldi
Manas da Almambet'i büyük iltifatlarla karşıladı Manas, Almambet'i fazla sevdi
3) Manas ile Er Kökçe'nin savaşmasını anlatır:
Manas'ın çerileri Er Kökçe'nin ilini yağma ederler Savaşta Er Kökçe yenilir Arkasından Çakıp Han, oğlu Manas'ı evlendirmek ister Kız aramağa başlar Temir Hanın kızı olan Kanıkey'in, Manas'a uygun bir evdeş olduğunu sıhhat verirler Temir Han da kızını Manas'a vermek istemektedir Lakin Temir Hanın baş danışmanı bu evlenmeye engel olmağa çalışır Bu yüzden düğün esnasında kavgalar olur, ucu savaşa ve yağmaya varır Sonunda baş danışman Mendibay Manas'ı zehirler Manas ölür Manas'ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya ve felâkete düşürür Atı, doğanı ve köpeği mezarının başında ağlarlar; Manas'ın canını bağışlaması için Tanrıya yalvarıp yakarırlar Manas'ın kırk yiğidi vardır fakat tümü de beğlerini unuturlar Tanrı, Manas'ın hayvanlarının bu bağlılığı karşısında onların duasını kabul eder; Manas dirilir Eskisi gibi, eskisinden daha dinç bir şekilde iline ve töresine hizmet eder
4) Kökütey Han'ın ağıt törenini anlatır:
Kökütey Han hastalanır Son nefesini vermeden önce vasiyetini yapar Gerisinde da ölür Kökütey Han'ın ölümü üzerine komşu milletlerden ağıt töreni için çağırılanlar olur; herkes kazanç Büyük bir yuğ töreni yapılır Törenin biteceğine yakın konuklar arasında bir tartışma başlar, sonu savaşa varır Manas ile Müslüman olmayan Colay Han arasında süren savaş uzayıp gider
5) Göz Kaman'ı anlatır:
Çakıp Han'ın, küçükken Kalmuklara tutsak düşen ve Moğolistan'a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adlı bir kardeşi vardır Göz Kaman Moğolistan'da, Kalmuklar aralarında büyütülüp orada bir Kalmuk kızıyla evlendirilir; beş oğlu olur; bir gün oğullan ile birlikte asıl yurduna döner Kalmukça konuşmaktadır
Manas, keza amcasını hiç görmediği ve o güne dek tanımadığı, ayrıca de amcası Kalmukça konuştuğu için onu casus zanneder: yakalayıp zincire vurur Bunları yaptıktan sonradan böyle bir amcası olup olmadığını anlamak için babasına haber gönderir Colay Han haberi alınca sevinir ve kardeşini güzel tutması için oğluna dikte verir Fakat Manas'ın annesi ile karısı da Göz Kaman'dan hoşlanmamışlar hele Kalmukça konuşmasını tamamen yadırgamışlardır Bu yüzden birlik olup her zaman beraber Çakıp Hanın buyruğunu hiçe sayarlar Yalnız Manas babasının buyruğunu dinleyip amcasına iyi davranır, hatta amcası ve oğullan için büyük bir şölen verir Fakat Göz Kaman'ın oğullan bu şölende bir ağız dalaşı çıkarıp Manas'ı döverler
Manas, Kalmuklara karşısında sefere çıktığında amcasının oğullan Kalmukça bildiği için onlardan kullanmak ister Gökçegöz'ü Kalmuklara casus olarak gönderir Gökçegöz Kalmuklar tarafına geçer geçmez Manas'a ihanet eder Manas bunun üzerine Almambet'i gönderir Almambet'in yardımıyla Manas savaşı kazanır Bir fazla ganimetler alır, dönerken benzeri yolda Gökçegöz ile karşılaşırlar Gökçegöz Manas'ı, kırk yiğidi ile birlikte zehirler Kırk yiğit ölür Manas'ı, karısı Kanıkey kurtarır Mekke'den erenler kazanç, Kanıkey'e takviye ederler
Manas iyi olur olmaz Mekke'ye gider; dua edip Tanrıya yalvararak kırk yiğidinin dirilmesini sağlar *
Bu harikulade Türk Destanının tamamı 400000 mısradır Bir Kırgız destanıdır Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar aralarında mücâdeleleri anlatır aynı zamanda Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların Yenisey Kıyılarında devlet kurmağa başladıkları sırada oluşmuş olduğunu ileri süren ilim adamları da vardır
Manas'ın, tarihte sahiden var olduğunu gösterir izler görülememiş ise de, KırgızKalmuk mücadelelerinde göz doldurmuş bir Kırgız yiğidinin, şayet de bir Kırgız Beğinin adı ve yiğitliği ile bu destana konu olduğunu düşünebiliriz
Manas Destanı, Kırgızların bir bakıma ansiklopedisi gibidir Manas Destanında Kırgızların bütün gelenek ve göreneklerini, törelerini, inanışlarını, görüşlerini, diğer milletlerle olan ilişkilerini, masallarını ve etik anlayışlarını bulmak mümkündür
Manas Destanının bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere Ircı denilir Manasçılar, destanı anlatırken kendi zamanlarının etkisi altında kaldıkları olaylar ile kendi duygu ve düşüncelerini de ustaca katmışlardır
Manas Destanına ilk kez, KazakKırgız yöneticisi olan Rus aslından Franel rastlantı etmiştir daha sonra Çokan Velihanof 1856 yılında destanı dinlemiş lakin destanın en uzun parçasını Radloff yazıya geçirerek 1885te yayınlamıştır
Destanın en önemli bölümlerini Manas, Manas'ın oğlu Semetay, Manas'ın torunu Seytek, Colay ve Töştük'ün hikâyeleri teşkil etmektedir Colay ve Er Tostuk hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay adında bir Manaş'çıdan derlendiği sanılmaktadır
Destanın bölümlerine kadar özeti:
1) Yeditör adını içeren yerde Boyun Han oturmaktadır Boyun Hanın oğlu Kara Han ve onun oğlu Çakıp Han (Yakûp Han) adıyla anılır Çakıp Han, Alma Soy ırmağının gözesinde, Sungur Yuvası denilen yerde yerleşmiştir; Çakıp Han'ın hiç çocuğu yoktur Bir gün Tanrıdan bir erkek çocuk çocuk ister, onun yiğitler yiğidi olmasını diler Tanrının izni ile bir oğlu olur Oğlu olduğu için de Tanrıya güzel bir kısrak kurban eder Dört Peygamber gelip çocuğa ad kor, adına Manas, der
Manas dile gelir, babasına: Ben İslâm yolunu açacağım, inanmayanların malını yağmalayacağımdeyince Çakıp Han, çok eski arkadaşı olan Bakaya haber gönderir çağırır Baka gelince Manas'ın söylediklerini Ona nakleder, bu söz üstüne Baka: Pek hoş lafder: Hemen atlanalım, Çin'e akın edelim, Pekin yolunu bozalım!
Dediği gibi yaptılar
Çakıp Han'ın oğlu genç Manas ise on yaşına gelince ok attı, on dört yaşına basınca Hân Evini basıp yıktı, Hân oldu Kâşgar'dan tüm Çinlileri sürüp Turfana tıktı, Turfandaki Çinlileri sürdü, Aksu'ya attı
2) Kalmuk Han'ın oğlu Almambet'in Müslüman oluşu, Er Kökçe'ye sığınışı, Er Kökçe'den de ayrılıp Manasa gelişini anlatır:
Yerin yer suyun su olduğu çağda altı atanın oğlu gavur, üç atanın oğlu Müslüman idi O vakit Kara Han'ın oğlu Amambet doğdu, derhal büyüdü ve Müslüman oldu Babasını Müslüman olmadığı için öldürdü, kaçıp geldi müslüman beylerinden Er Kökçe'ye sığındı Er Kökçe'nin kırk yiğidi vardı Bu kırk yiğit, Beylerinin bu Kalmuklu'ya, Almambet'e çok iltifatlar edip onu yanından ayırmadığını görür görmez kıskandılar, kıskanınca da Almambet hakkında dedikodular çıkarıp yaydılar Bu yüzden Almambet ile er Kökçe Bey'in arası bozuldu
Almambet kalkıp Manas'ın Bey evine geldi
Manas da Almambet'i büyük iltifatlarla karşıladı Manas, Almambet'i fazla sevdi
3) Manas ile Er Kökçe'nin savaşmasını anlatır:
Manas'ın çerileri Er Kökçe'nin ilini yağma ederler Savaşta Er Kökçe yenilir Arkasından Çakıp Han, oğlu Manas'ı evlendirmek ister Kız aramağa başlar Temir Hanın kızı olan Kanıkey'in, Manas'a uygun bir evdeş olduğunu sıhhat verirler Temir Han da kızını Manas'a vermek istemektedir Lakin Temir Hanın baş danışmanı bu evlenmeye engel olmağa çalışır Bu yüzden düğün esnasında kavgalar olur, ucu savaşa ve yağmaya varır Sonunda baş danışman Mendibay Manas'ı zehirler Manas ölür Manas'ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya ve felâkete düşürür Atı, doğanı ve köpeği mezarının başında ağlarlar; Manas'ın canını bağışlaması için Tanrıya yalvarıp yakarırlar Manas'ın kırk yiğidi vardır fakat tümü de beğlerini unuturlar Tanrı, Manas'ın hayvanlarının bu bağlılığı karşısında onların duasını kabul eder; Manas dirilir Eskisi gibi, eskisinden daha dinç bir şekilde iline ve töresine hizmet eder
4) Kökütey Han'ın ağıt törenini anlatır:
Kökütey Han hastalanır Son nefesini vermeden önce vasiyetini yapar Gerisinde da ölür Kökütey Han'ın ölümü üzerine komşu milletlerden ağıt töreni için çağırılanlar olur; herkes kazanç Büyük bir yuğ töreni yapılır Törenin biteceğine yakın konuklar arasında bir tartışma başlar, sonu savaşa varır Manas ile Müslüman olmayan Colay Han arasında süren savaş uzayıp gider
5) Göz Kaman'ı anlatır:
Çakıp Han'ın, küçükken Kalmuklara tutsak düşen ve Moğolistan'a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adlı bir kardeşi vardır Göz Kaman Moğolistan'da, Kalmuklar aralarında büyütülüp orada bir Kalmuk kızıyla evlendirilir; beş oğlu olur; bir gün oğullan ile birlikte asıl yurduna döner Kalmukça konuşmaktadır
Manas, keza amcasını hiç görmediği ve o güne dek tanımadığı, ayrıca de amcası Kalmukça konuştuğu için onu casus zanneder: yakalayıp zincire vurur Bunları yaptıktan sonradan böyle bir amcası olup olmadığını anlamak için babasına haber gönderir Colay Han haberi alınca sevinir ve kardeşini güzel tutması için oğluna dikte verir Fakat Manas'ın annesi ile karısı da Göz Kaman'dan hoşlanmamışlar hele Kalmukça konuşmasını tamamen yadırgamışlardır Bu yüzden birlik olup her zaman beraber Çakıp Hanın buyruğunu hiçe sayarlar Yalnız Manas babasının buyruğunu dinleyip amcasına iyi davranır, hatta amcası ve oğullan için büyük bir şölen verir Fakat Göz Kaman'ın oğullan bu şölende bir ağız dalaşı çıkarıp Manas'ı döverler
Manas, Kalmuklara karşısında sefere çıktığında amcasının oğullan Kalmukça bildiği için onlardan kullanmak ister Gökçegöz'ü Kalmuklara casus olarak gönderir Gökçegöz Kalmuklar tarafına geçer geçmez Manas'a ihanet eder Manas bunun üzerine Almambet'i gönderir Almambet'in yardımıyla Manas savaşı kazanır Bir fazla ganimetler alır, dönerken benzeri yolda Gökçegöz ile karşılaşırlar Gökçegöz Manas'ı, kırk yiğidi ile birlikte zehirler Kırk yiğit ölür Manas'ı, karısı Kanıkey kurtarır Mekke'den erenler kazanç, Kanıkey'e takviye ederler
Manas iyi olur olmaz Mekke'ye gider; dua edip Tanrıya yalvararak kırk yiğidinin dirilmesini sağlar *
