Manyetik Alanı Tersine Çevirebilen Kara Delik Keşfedildi

Son derece güçlü ‘kozmik motorlar’ diyebileceğimiz kara delikler, insanların en çok merak ettiği, en gizemli kozmik cisimlerin başında geliyor. Bu son derece güçlü yapılar, hususun güçlü yer çekimi ve manyetik alanları ile etkileşiminden kaynaklı olarak, kuasarların ve başka faal galaktik çekirdeklerin (AGN’ler) ardındaki enerjiyi sağlıyor.

Teknik olarak konuşacak olursak kara deliklerin kendilerine ilişkin bir manyetik alanı yokken, kara deliği çevreleyen yoğun plazmanın manyetik alana sahip olduğu biliniyor. Kara deliğin etrafında dönen bu plazma, içindeki yüklü parçacıklar sayesinde bir elektrik akımı ve manyetik alan oluşturuyor. Plazma akışının tarafının resen değişmediği gerçeği ise, manyetik alanın son derece stabil olduğu manasına geliyor. Lakin keşfedilen son bilgilere nazaran gökbilimciler, tüm manyetik alanını aksine çevirebilen muhteşem kütleli bir kara deliğin varlığına dair deliller bulmuş olabilir üzere gözüküyor.

Gökbilimciler, yüz milyonlarca ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin apansız 'parladığını' fark etti


Son vakitlerde gökbilimciler dünyası, manyetik alanını aksine çeviren bir kara deliğin varlığına işaret eden ispatlar karşısında şoka uğramış durumda.

Temel olarak, bir manyetik alanı, kuzey ve güney kutbu olan kolay bir mıknatısta olan manyetik alan üzere düşünülebilirsiniz. Bir manyetik aksi çevirme ise, bu hayali kutbun tarafının dönmesi ve manyetik alanın tarafının değişmesi olarak tanımlanabilir. Bu tesir, yıldızlar ortasında hayli yaygındır. Mesela gezegenimizin kesimi olduğu Güneş Sistemi’nin ana yıldızı olan Güneş, manyetik alanını her 11 yılda bir tersine çevirir. Hatta Dünya bile birkaç yüz bin yılda bir manyetik tersinme geçirir.

Ancak bu durumun muhteşem kütleli kara delikler için mümkün olmadığı düşünülüyordu. En azından şimdiye kadar. Otomatik bir gökyüzü araştırması, 2018 yılında, 239 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galakside ani bir değişiklik tespit etti. 1ES 1927+654 olarak bilinen gökada, görünür ışıkta eskisine nazaran 100 kat daha parlaktı. Keşfedilmesinden kısa bir müddet sonra Swift Gözlemevi, galaksinin ışığını X-ışınları ve ultraviyole ile yakaladı. Bölgeye ait arşiv müşahedeleri araştırması ise galaksinin aslında 2017'nin sonlarına doğru aydınlanmaya başladığını ortaya çıkardı.

Kara deliklerin manyetik alanını bilakis çevirebildiğini gösteren birinci kanıtlar


O vakitler bu ani parlamaya neden olan şeyin, galaksinin üstün kütleli kara deliğinin yakınından geçen bir yıldız olduğu düşünülüyordu. Teoride böylesine yakın bir müsabakanın, yıldızı parçalaması ve kara deliğin yığılma diskindeki gaz akışını bozacak bir gelgit bozulmaya yol açması gerekiyordu. Lakin kelam konusu yeni çalışma, durumun bundan çok daha farklı olabileceğini gösteriyor.

Araştırma takımı, radyodan X ışınlarına kadar tüm ışık spektrumu boyunca galaktik parlamanın müşahedelerini inceledi. Bu inceleme sırasında takımın dikkatini çeken şeylerden birisi, X-ışınlarının yoğunluğunun çok süratli bir şekilde düşmesiydi. X-ışınlarının ekseriyetle ağır manyetik alanlar içinde spiral oluşturan yüklü parçacıklar tarafından üretildiği göz önüne alındığında ise bu, akıllara kara deliğin etrafında manyetik alanda ani bir değişiklik meydana gelmiş olabileceğini getirdi.

Bununla birlikte takım, birebir vakitte galaksideki görünür ve ultraviyole ışık yoğunluğunun arttığını gözlemledi. Bu da kara deliğin toplanma diskinin modüllerinin daha da ısındığını gösterir; lakin bu bahsetmiş olduğumuz tesirlerin hiçbiri, kestirim edildiği üzere bir gelgit kesintisi olayı sonucunda yaşanması beklenen tesirlerden değildir.


Eldeki bilgilere bakacak olursak, gökbilimciler, manyetik zıt çevirme teorisinin bu duruma çok daha uygun olduğunu düşünüyor. Takımın bahse dair yapmış olduğu açıklamalara nazaran, bir kara delik birikim diskinin manyetik alanında bir zıt dönüş yaşanması halinde, alanın birinci olarak birikim diskinin dış kenarlarında zayıflamalar meydana gelmesi gerekiyor. Bunun sonucunda ise disk, daha verimli bir biçimde ısınabiliyor. Buna ek olarak, daha zayıf bir manyetik alan, yüklü parçacıklar tarafından daha az X-ışını üretildiği manasına geliyor. Manyetik alanın aksine dönmesi tamamladıktan sonrasında ise disk, özgün durumuna geri dönüyor.

Elde edilen bu deliller, bir galaktik kara deliğin manyetik olarak bilakis çevrilebildiğini gösteren birinci müşahedeler olarak öne çıkıyor. Artık bu durumun mümkün olduğu bilinse de, ne kadar sıklıkla meydana geldiği şimdi bilinmiyor. Araştırmacılar, bir galaksinin kara deliğinin manyetik alanını kaç sefer aksine çevirebildiğinin anlaşılması için çok daha ayrıntılı müşahedelerin yapılması gerektiğini söz ediyor.