Mario Antonette'e Şükrettiren Siyasetçi: Robespierre

Yeni serimiz "Tarih Bunu da Gördü" ile birlikte, Dünya tarihi üzerinde iz bırakmış figürleri bir defa daha gün ışığına çıkarıyoruz. Bu seride en uygunundan en berbatına tarihte yer alan tüm değişik karakterleri ve yaptıkları şeyleri sizlere aktaracağız.

Yazı dizimizin birinci ismi ise Fransız siyasetçi Maximilien-François-Marie-Isidore de Robespierre. Aslında Robespierre Fransız İhtilali'nin en değerli figürlerinden biri olmasına karşın gereğince tanınmıyor, bilhassa de ülkemizde.

Fransa'ya bir kral lazım (tercihen Louis)


Avrupa tarihine baktığımızda çok uzun bir mühlet boyunca İngiltere ve Fransa ortasında çekişmeler olduğunu görüyoruz. Bu çekişmeler bazen Yüzyıl Savaşları üzere kanlı süreçlerde, bazen de farklı ülkelere yönelik diplomasi atılımları ortasındaki rekabette kendisini gösteriyor.

Fransız İhtilali'nin öyküsü de aslında Amerika'da, bugünkü ismiyle Ohio'da başlıyor. Bölgenin denetimi için çaba eden Fransa, başarısızlığa uğruyor (Sonrasında ise ağır vergilere isyan eden Amerikan kolonilerinin bağımsızlık uğraşına dayanak verecekler). Bu da Fransa'nın hazinesinin tam takır kuru bakır olmasına neden oluyor.

Kral 15. Louis, (Fransız tarihindeki hükümdarların yarısının falan ismi Louis aslında, toplamda 18 tane var), bir gün kral olacak torununu, Avusturya'nın arşidüşesi Marie Antonette ile evlendirir. Tek bir gün bile çalışmaları gerekmediği için dertten adet uyduran Fransız soyluları, düğünde ikili yatağa girene kadar eşlik ederler (Bunu ben uydurmadım, gerçek bir adet). Fransa'nın geleceği artık bu genç çiftin elindedir.

Garibanın yüzü güler mi?


Fransa'nın aristokrat grubu gününü gün etmeye, garip adetler çıkarmaya devam ededursun, gariban Fransız halkı çocuk yapmak ve hayatta kalacak kadar bir şeyler edinmek dışında sırf aristokratları doyurabiliyordu. Çok çocuk yapmalarının sebebi bile tarlaya personel ve Fransa'nın sağa sola açtığı savaşlara asker yetiştirme sorunuydu.

Bu kesim, Fransa nüfusunun %80'ini oluşturuyordu. Devrin Fransa'sında kast sisteminde en üstte rahipler ve din adamları, onun altında soylular, onun altında da köylüler yer alıyordu. Piramit formunda alt alta koyunca ortalarında çok ara yokmuş üzere gözükse de aslında soyluların kılıçları, ortalama bir at falan bir köylüden daha pahalı görülüyordu. Hatta Fransız atlıları, düşmanın suratını kırmak için önden kendi köylülerini sürer, sonra da kendi köylülerini de çiğneyerek düşmana saldırırdı.

Bu periyotta başlayan Aydınlanma hareketleri, Fransa'da sağda solda şarap içmek için toplanan köylülerin ve kentlerde yaşayan halkın da niyetlerini etkilemeye başlamıştı. Hükümdara ya da aristokratlara gerek olmadığını düşünen kesim gitgide büyüyordu.

Bu kaçıncı Louis artık? 16 mı? Tamam, oburlarının yanına koyun


Hali hazırda sıhhati zayıf bir insan olan 16. Louis, 15. Louis'in beklenmedik vefatı üzerine kral olmuştu. Mayıs 1774'te tahta geçen 16. Louis'in elinde beş kuruş parası olmayan, çok büyük borç yükü altında ve halkı mutsuz bir ülke kalmıştı.

Marie Antoinette de savurganlığı ve şımarıklığı ile halkın öfkesini kabartıyordu. Saçına bir tekne biçimi verdirip gezmeye çıkmak üzere adetleri olan bu bayan aslında kraliçe olduğu için dikkat çekiyordu. Çünkü o periyoda nazaran Antoinette'in şekli, soylular ortasında en sade olanlardan biriydi.

Louis'lerin onaltıncısı, halkın taleplerini dizginlemek için 175 yıl sonra meclisi topladı. Bu mecliste çok adil (!) bir uygulama sistemi geliştirildi. 100 bin din adamı için 1 oy, 350 bin soylu için 1 oy ve 27 milyon başka vatandaş için de 1 oy hakkı vardı. Haliyle vatandaşların hiçbir isteği meclisten geçmedi.

Fransız halkı kendi hükümetini kurdu


Mecliste kendisini söz edemeyen halk, "Madem ülkenin %98'i biziz, kendi meclisimizi kuralım" dedi. Bunun üzerine de bir binaya giderek temsilciler meclisi oluşturdular. 16. Louis ise tahlil olarak, herkes dışarıdayken binanın kilitlenmesini istedi. Bunun üzerine halk da sokağın aşağısındaki bir kapalı tenis kortunu meclis binası olarak kullandı.

Bu meclise Fransa'nın pek çok okumuş genci de dahil olmuştu. Robespierre de genç bir avukat olarak birinci evvel bu mecliste öne çıktı. Halkın büyük kısmına nazaran bu idealist genç avukat yozlaşmaz, yoldan çıkarılamaz ve iradesi sarsılmaz bir kişiydi. Ne kadar yanıldıklarını ise vakit gösterecekti.

Robespierre çok süratli bir biçimde mecliste yükselmeye başladı. Epeyce radikal görüşleri olan Jakoben Parti'ye katılması çok kısa bir müddette gerçekleşti. Sonrasında da Fransa'nın idaresi konusunda bir numaralı kelam sahibi oldu.

Terörün Hükümdarlığı


Fransız bayanlarının hükümdara başkaldırıp, Versay sarayını basmasıyla başlayan sürecin akabinde Fransa'da güç yavaş yavaş halk meclisine, bilhassa de Jakobenlere geçiyordu. 16. Louis, devrimciler ile ortasını âlâ tutmak için ne isterlerse tamam diyordu.

Star Wars sinemasında Usta Yoda, " Kaygı öfkeye; öfke nefrete; nefret ise acıya yol açar." der. Fransa için de durum hiç de farklı değildi. Dehşetle bekleyen Robespierre, hükümdarın ihtilallerini ortadan kaldırabileceğini düşünüyordu. Bu nedenle yeni kurulan cumhuriyet meclisindeki nüfuzunu kullanarak 16. Louis'nin idam edilmesini istedi. Oylama sonucunda 1 oy farkla hükümdarın idamına karar verildi.

Robespierre'in korkusu gitgide büyüyor, diğer ülkelere de yayılıyordu. Kendi halklarının da ihtilal yapmaya kalkışmasından korkan hükümdarlar, Fransa'yı dikkatle takip ediyordu. Din adamları da ihtilal hakkında hiç düzgün şeyler anlatmıyordu. İhtilale bağlılık yemini etmeyen rahiplerin kovulduğunu ya da idam edildiğini düşünürsek bu hiç de şaşırtan değil tabi.

Madem giyotin var neden kullanmıyoruz?


Fransa, Avusturya'ya savaş açarken Robespierre böylelikle dışarıdan gelecek bir müdahaleyi de engelleyebileceğini düşünüyordu. Sonrasında da dev bir casus ve izleme ağı kurarak kendi halkını takibe başladı. Kurduğu 12 kişilik güvenlik kurulu ile bir manada 12 kişilik bir diktatörlük rejimi kurdu.

Bu periyotta icat edilen giyotin sayesinde süratli ve net idamlar yapabilen Fransız devrimciler, bilhassa de Halkın Dostu isminde bir gazete çıkaran Jean-Paul Marat'ın da yönlendirmesi ile daima kan döküyordu. Marat, çabucak her yazısında birilerini maksat gösterip endişeyi körüklüyordu. Gösterdiği gayeler de büyük ihtimalle kendilerini giyotin sehpasında buluyordu.

Marat'ın tesiri sahiden çok büyüktü. Fransa savaştayken yazdığı yazılarda, fırsattan istifade karşı ihtilal yapabilecek soyluların büyük bir tehdit oluşturduğunu savunuyordu. Bu yazının akabinde mahpusta tutulan soylular, yaşlısı, bayanı, çocuğu, bebeği ayırt edilmeksizin idam edildi. Hatta o periyotta bir general, soyluları bir gemiye bağladı ve sonra gemiyi batırttı. Sonrasında savaş kabahatleri yüzünden o da giyotine gidecekti, o farklı.

Charlotte Corday isminde bir bayan, Marat'ın tehlikeli bir figür haline geldiğini ve iç karışıklıkları körüklediğini düşünüyordu. Kimi muhalifler hakkında bilgi sahibi olduğunu söyleyerek, cilt hastalığı nedeniyle küvette şifa arayan Marat'ın yanına girdi ve onu öldürdü. Daha sonra duruşmasında "100.000 kişiyi kurtarmak için bir adamı öldürdüm" diyecek, sonrasında da idam edilecekti.

Robespierre'in gözünü kan bürüdü


Bilhassa o periyot ordudaki genç bir kumandan olan Napoleon Bonaparte'ın muvaffakiyetleri sayesinde savaşlarda kendisini muhafazayı başaran Fransa'da Robespierre gözünü içerideki "düşmanlarına" çevirmişti. Casus ağı daima yeni isimlerle geliyordu.

Kendisi ile birlikte Jakoben Parti'nin yükselişinde değerli rol oynamış olan Danton üzere isimler bile Robespierre'in gazabından kurtulamamış ve giyotine yollanmıştı. Güzel o periyotta giyotine gitmek çok kolaydı. O denli hükümdarı, kiliseyi savunayım ya da ne bileyim Hristiyanlığı -hele hele Katolikliği- öveyim deseniz zati çabucak giyotine gidiyordunuz. Konuşurken "Devrimi gereğince heyecanla savunmadığı için" idam edilenler bile vardı. Bu periyotta toplamda 40 bin kişi idam edildi.

Kendini ilah sanan insan


Robespierre bir noktadan sonra büsbütün denetimden çıktı. Mantık Kilisesi ve "üstün ahlak" ismini verdiği kıymetlerden oluşan bir nevi uydurma dini zorlamaya başladı. Kendi bedellerinin dışında hakikat olamayacağına inanan her despot üzere karşı çıkan herkese hayatı zindan etti ya da direkt idam edilmelerine neden oldu.

Robespierre kendisini bir nevi ulu insan, bir nevi ilah olarak görüyordu. Eski inanışları ortadan kaldırmak için çok sert siyasetler izledi. Her saatin 100 dakika, her dakikanın 100 saniye olduğu, ayların 10 günlük üç haftadan oluştuğu bir takvim uydurdu ve ihtilali 0 kabul ederek ülkeyi bu takvime geçirdi.

Bir noktadan sonra ise endişeyi direkt doğruya ülkenin bir numaralı idare formu haline getirdi, hatta bunu kanunlaştırdı. Artık radikal devrimciler bile Robespierre'den bıkmış ve korkmaya başlamıştı. Kaldı ki Paris dışındaki halk ihtilali çok da büyük hevesle desteklemiyordu. Hatta kimi yerlerde ihtilal aksisi isyanlar vardı.

Fazla inanç sonu oldu


Robespierre'in sonunu getiren ise temsilciler meclisinde yaptığı bir açıklama oldu. Aslında bir kısmını idam ettirdiği ve büsbütün Jakobenler ile doldurduğu meclisin karşısına bir konuşma yapmak için çıktı. Bu konuşmada "Elimde hainlerin bir listesi var. Pek çoğunuz da bu listede yer alıyor lakin hangileriniz olduğunu açıklamayacağım" dedi.

Bunun üzerine meclis üyeleri Robespierre'e gereğince tahammül ettiklerine karar verdi. Tutuklandı ve yargılandı. Çok kısa süren yargılamanın akabinde da giyotin ile idam edildi. Böylelikle Robespierre, Fransa'yı dehşet sarmalına sokan hükümdarlığına idam edilerek veda etmiş oldu.