Maya Uygarlığı'nın Çöküşü

Maya Uygarlıgı Hakkında Bilgiler

İnsan tasarımlarının dağıtılması işte böyle oldu halk devrildiler, yerlerde sürtündüler Yüzleri ve ağızları paramparça edildi POPOL VUH, 16 YÜZYIL

Mezoamerika'nın eski Mayalar'ı, tüm Amerikan uygarlıklarının en gösterişlisi ve uzun ömürlüsüydü çok eskiden mütevazı köy çiftçileri olan Mayalar tropik ülkelerini güçlü lordlar göre yönetilen sitedevletlere dönüştürmüşlerdi

İsa'dan önceki son birkaç yüzyılla 900 yılı aralarında Maya uygarlığı Meksika'nın güney ovaları ile Guatemala ve Honduras'ta gelişmişti Copan, Palenque ve Tikal gibi saldırgan sitedevletler büyük hanedanların yönetimindeydi ve bunlar yönetici ve şaman, ırk, soy ve tanrılar aralarında aracılar olarak hüküm sürüyorlardı Bu millet kendilerini Dünya Ağaçları, insanların manevi dünya ile irtibat kurabildiği araçlar olarak görmekteydiler

Bir Maya lordu laik bir hükümdardan fazla daha artı bir şeydi Ailesine ve küçüklü büyüklü topluluklara krallık tanrısal bağıyla ve onun atalara cet bağlarıyla emrindeki olan Maya yaşamıydı Mayalar için talihsiz olan, benimsedikleri bu krallık türünün çevre koşulları göze alındığında sürdürülemez olan bir tarımsal ekonomiye dayanıyor olmasıydı

800 yılı civarında Güney Maya Uygarlığı aniden çöküverdi Bölgenin büyük merasim merkezleri terk edildi, fazla geniş bir bölge yeniden katiyen dönülmemek üzere boşaltıldı 25000 ile 80000 nüfuslu (tahminler farklıdır) bir şehir halkı olan Tikal bu rakamın üçte birine düştü Sağ kalanlar büyük piramitlerin ve sarayların yıkıntıları arasına sığınıp eski yaşantılarının hiç olmazsa bir derece benzerini sürdürmeye çalıştılar Ama aradan birkaç kuşak geçince bunlar da gittiler

Araştırmacılar Maya uygarlığının çöküşü konusunda çok uzun zamandır kafa yormakta ve bunu ekolojik değişim, toplumsal karışıklık, siyasal ihtilal ve savaş gibi nedenlere bağlamaya çalışmaktadırlar Son zamanların palaeoklimatik bulgular, baş nedenlerden birinin kuraklık olduğunu ortaya çıkarmışsa da, bu geçmişin en büyük muammalarından biri olarak kalmakta devam etmektedir

Maya çöküşünü araştırmış olan cümbür cemaat bunun ekolojik, siyasal ve toplumsal unsurların birleşiminden kaynaklandığını kabul etmektedir 800 yılına gelindiğinde güney ovalarının nüfus sıklığı kilometre kare başına 200 kişi gibi pek bir rakama erişmişti ancak, aç çiftçilerin gidebilecekleri abes arazi kalmamıştı Çöküş geldiğinde Maya tarımsal üretimi bundan böyle sınırlarına varmış, insanları kuraklıktan ağır zarar görecek bir halde bırakmıştı Yeni bir kuramlar kuşağı, suçu kısa vadeli iklim değişikliğine bağlamaktadır

Tikal, Maya sitedevletlerinin en büyüğü olup stratejik ticaret yollarının ortasında yer alıyordu Bu enerjik merasim merkezi 800 yılından daha sonra çabuk gerilemiştir

MAYA TARIMCILIĞI

Maya ovaları bereketli Nil Vadisi'ne de, Peru'daki yoğun bir sulamaya sahip Moche Ülkesi'ne farklı PetenYukatan yarımadası drenajı çelimsiz ve böylece az kesintisiz akarsuyu olan kireçtaşından büyük bir kıta sahanlığıdır Sıcak ve rutubetli ovalarda yağmurlar düzensizdir, eski çağlardan bu yana var olan sık ormanlar Mayalar kadar kesilerek tarım arazisi açılmıştır

Bugün görülen yeşillik tekrar ağaçlandırılmış alanlardır Bu acımasız çevre koşullarında toprak verimsizdir ve ama ormanlar yakılarak tarım yapılabilir Milpa adı bahşedilen bu arınmış arazi iki takvim verime sahipti ve yedi sene nadasa bırakılırdı Bu tarlalar yok bir kenti, bir köyler topluluğunu bile beslemeyeceğinden Mayalar bataklıkları kurutmuşlar, tarım açısından işe haylaz toprakları fazla üretken tarlalara dönüştürmüşlerdi

Lakin fakat oldukça çok yeraltı suyu olduğu sürece bu tarım devam edebiliyordu Hem tepe yamaçlarında teraslar kurmuşlar, her karış topraktan mümkün olan en çok verimi elde etmeye çalışmışlardı

Çöküşten çok önce Mayalar'ın tarımsal üretimi sınır noktalarına gelmek üzereydi Kısa vadede bu yoğun tarımcılık gitgide artarak genişleyen yönetici ve soylu sınıfın üretim ve mahsulü vergi yoluyla yakından yoklama ettikleri dönemde lokal düzeyde başarılı olmuştu Ama büyük çaplı sulandırma işletmelerinin standardizasyonu mümkün kıldığı Mısırlılar ya da Mocheler gibi, geniş alanlarda tarımsal üretimi standart bir ülkü getirememişlerdi

Maya ekolojisi çok değişikti, hassas ve çok çabuk tükenen tropik topraklara ve düzensiz yağışlara sahipti Toprağın verimim kaybettiği ve tufanı hatırlatan yağmurların gevşemiş arazinin üst tabakasını alıp götürdüğü bir dönemde çiftçiler, efendilerinin artan bir şekilde büyüyen ürün talepleriyle aleyhinde karşıyaydılar Büyük bir kuraklık döngüsü son darbeyi indirecekti

Tulum'daki bu minik Maya kenti Kuzey Yukatan'daki Karayip kıyılarında alçak bir yığın üzerine kurulmuştur Maya uygarlığı İspanyol fethine değin kuzey ovalarında ayakta kalmış, hatta gelişmiştir

KURAKLIKLAR

Bölgenin göllerinin dibinde biriken tortu tabakalarından değişen iklim koşullan kesinkes tespit edilmektedir Yukatan'da Chichancanab Gölü başlangıçta İÖ 6200 yılı civarında, Karayipler deniz düzeyi ve yerel yeraltı suları yükseldiği süre dolmuştu

Gölün tortularından alınan örnekler koşulların İÖ 1000 yılına dek nisbeten yağışlı devam ettiğini, iklimin ondan sonradan kurumaya başladığını göstermektedir Kuruma devam ederek 800 ile 1000 yılları arasında boy noktasına yani Maya çöküşü zamanına erişmiştir, iki asırlık bu dönem son 8000 yılın en verimsiz geçen iki yüzyılıydı

Quintana Roo bölgesinde Punta Laguna Gölü tortu tabakalarını o kadar çabuk biriktirmiştir ki, delgiyle alınan örnekler yağışlı ve verimsiz yılları bir ağaç halkası değin alıngan olarak vermektedir 585 yılında sık ve şiddetli kuraklık dönemleri olmuştur ve bu Andlar'da Quelccaya buzuluyla belirlenen ve Moche Uygarlığı'nı etkileyen büyük kuraklığın zamanına eşit düşmektedir

Bu kuraklık Maya yaşamında bazı aksaklıklara neden olmuş, fakat ardından iki yüzyıllık bol yağmurla süratli bir artış yaşanmıştır Daha Sonra 725 ile 1020 yılları arasında alan yine uzun bir kuraklık dönemine girilmiş, bu da 862 ile 986 yılları aralarında zirve noktasına erişmiştir Kuraklık 1020 yılında aniden sona ermiştir Ve göl yüz sene içinde 8000 yılın en yağışlı koşullarını yaşamıştır

(Solda) Mayalar üstün zanaatkarlar ve sanatkârlardı Bu yeşim taşından, Darı Tanrısı'nın başını taşıyan vazo, Tikal'da Geç Alışılmış dönem bir mezardan çıkarılmıştır (Sağda) Popol Vuh'ta belirtilen olduğuna göre Kahraman İkiz Hunaphu, Maya yaratılış efsanelerinde yer alır Babası Darı Tanrısı'nın hiyeroglifi, bir çanağın çevresinde görülüyor Maya efsanelerine kadar insan mısırdan yaratılmıştı ve mısır Mayalılar için çok önemliydi

MAYA UYGARLIĞININ ÇÖKÜŞÜ

8 ve 9 asır kuraklıkları başladığında Maya Uygarlığı zaten artan bir şekilde büyüyen bir baskı altındaydı Hızla artan kentlerde soyluların sayısı çok fazlaydı ve bunlar bambaşka hiziplere bölünüp parçalanmışlardı Çok uzaklardan yiyecek maddeleri ithal ediliyordu

Askeri üstünlük ve prestij rekabeti halk müziği üstünde büyük baskılar yaratmaktaydı Kuraklıklar artık bardağı taşıran son damla oldu Ürün azaldıkça gelirler de tez düşmeye başladı Dinç lordlar sıkıntılı ve aç toplum aleyhinde dünyasal ve manevi güçlerinin azaldığını görmeye başladılar

Kuraklık ve bunun çevre koşullarında yarattığı hasarla hiçbir hükümdar başa çıkamazdı Binlerce kişi açlıktan ölürken, kalanlar büyük kentleri terk ederek küçük mesken birimlerine dağıldılar Copan kenti hinterlandında yapılan çalışmalar bu nüfus azalmasını göstermektedir

700 ile 850 yılları arasında kentte veya kent yakınlarında 20 ile 25000 kişi yaşıyordu ve nüfus her 80100 yılda bir kat artıyordu 850 yılından daha sonra şehir, nüfusunun yarısını kaybederken, kırsal nüfus yaklaşık yüzde 20 arttı 1150'den sonra ise Copan Vadisi'nin nüfusu yalnızca 20005000'di

Çöküş sıkıntısız ve savaşsız olmadı Bir misal saptamak icabında, 645 yılında günümüz Kuzey Guatemala'sındaki Dos Pilas hükümdarları topraklarını genişletmek için askeri harekâta geçtiler Dos Pilas, 761 yılına dek varlıklı bir ticaret merkezi oldu Ancak bu tarih geldiğinde hükümdarlar bundan böyle aşırıya kaçmaya başlamışlardı

Yakınlardaki Tamarinditolar bir zamanların bu dinç komşusuna saldırarak hükümdarını öldürdüler Kalan elit tabaka kaçıp Aguateca tepesinde gayet iyi tahkim edilmiş bir merkez kurdular Burada kesintisiz saldırılara karşın yarım asır daha direndiler lakin sonra yoğun savaşlar sonunda oradan farklı alanlara yönlendirilmiş yerlere dağıldılar

Yeniden savunma önlemleri aldıkları bu yerlerde işleyecek sadece kurak topraklan olduğundan elde edilen mahsul de kesintisiz düşüş göstermiş olmalıydı Sağ kalan Aguatecalılar son bir direnişle Petexbatun Gölü'ndeki yarımadada üç derin hendek kazarak kendilerine bir ada kale yaptılar Oysa burası da 800'lerin kuraklığı sırasında terk edildi

Uzun kuraklık dönemlerinin etkileri Maya dünyasına dalga dalga yayıldı Güney ovaları uygarlığı neredeyse baştan sona çöktü ve Maya yaşamının merkezi yeraltı sularının yüzeye daha yakın olduğu Kuzey Yucatân'a kaydı Güneyde kuraklık ve isyancı ırk nedeniyle krallık sendeledi Maya sitedevletlerinin o karmaşık yapısı birkaç kuşak içinde iskambil kâğıdından üretilmiş gibi yıkıldı

Günümüz Honduras'ında Mayalar'ın Copan kentinin Tatiana Proskouriakoff kadar canlandırılmış resmi Arkeologlar mekânın mimari tarihini çözebilmişler ve büyük kasaba ile çevresinde yapılan araştırmalar, nüfusun 8 ila 9 yüzyıllarda çöküşünü belgelemiştir *