Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Maya Uygarlığının Sosyal ve Siyasi Yapısı
İspanyol işgali öncesinde büyük kentlerde yaşam, bugünkü çağdaş kentler gibi, son derece karmaşıktı “Mayalar, Zamanın Çocukları adlı makalesinde Howard LaFay şöyle yazar: “Bu dönemde, ormanın kolaylık verici havasında düzenlenen ezoterik ayinlerden nasibini alan, tarımla uğraşan, barışçı sade Maya insanı imajı bundan böyle kaybolmuştu Yerine yaşam dolu, savaşçı ve daha ileri tarım teknikleri kullanan bir millet gelmişti Vikingler gibi, cesurca istilalara kalkışıyor ve ticaretle uğraşıyorlardı
Maya toplumu bir sosyal sınıflaşma içinde yapılanmıştı Bu sınıflaşmanın tepesinde almenehoob Siyasi ve dinsel makamlara yerleşmiş bu imtiyazlı derslik iktidarı ve otoriteyi tekeline almıştı Beyliğin halach uinik (alaç uinik okunur) adı verilen en üstteki yöneticisi dünyevi ve ruhani işlerde mutlak iktidar sahibiydi Ona ahau da denirdi, amblemleri yuvarlak kalkan, çoğu uygarlıkta olduğu gibi asa idi; bu asa yılan başlı antropomorf bir yaratık biçimindeydi Halach Uinik makamı, silsilevi olarak babadan en büyük oğula geçerdi Halach Uinik aynı zamanda batab ’dı, yani yaşadığı kentin mahalli başkanıydı ve beyliğin öteki kentlerinin batab ’ları (çoğulu bataboob) onun komutası altındaydı Yüce şef olarak ödenti ona verilirdi, komutanları toplantıya o çağırır ve siyaseti belirlerdi Savaşta her batab kendi askerlerine komuta ederdi Lakin diğer taraftan nacom denilen, üç sene görevde kalan, bir başkomutan vardı fakat, nacom direkt halach uinik ’e hesap verirdiKademede batab 'lardan sonradan, ah cuch caboob denilen kentin mahallelerinin idaresinden sorumlu olan yöneticiler bulunurdu Bunlar kimi süre vekil olarak batab ’a eşlik eder ve ona, ayrıca, onun sözcüsü ve habercisi olarak da hizmet ederlerdi (“babaları ve anneleri olanlar) denilen elit tabaka bulunuyordu
Bunlardan başka, keza popolna ve ah holpop adı verilen, sosyal ve törensel meselelerden sorumlu memurlar bulunurdu Memurlar kategorisinde en daha alçak düzeyde olanlar, düzeni karşılayan ve yasanın yerine gelmesini gözeten, bir tür polis denilebilecek tupil ’lerdi
Ahkin (çoğulu ahkincob) adı verilen din adamları sınıfı batab ’larla aynı kategoride bulunurdu Din adamlığının kuşaktan kuşağa geçişinde de ailevi silsile izlenmekle birlikte, bazı asilzade ailelerin bireyleri din adamı olabiliyordu Dinsel hiyerarşinin başında ahuacán (“ağa yılan, aua kaan okunur) adı bahşedilen baş rahip veya şaman başı bulunurdu Etkinlikleri törenler, kurbanlar, kahinlik, astronomi, kronolojik hesaplamalar, hiyeroglifik yazı, dinsel eğitim (önceki dönemlerde özellikle ezoterik eğitim) ve tapınakların yönetimi üzerineydi Kademede ahuacán ’dan daha sonra gelen rahiplere chilam ya da kahin denirdi, insanlara gönderilen ilahi mesajları gözlemle ve orakl sanki farklı alanlara yönlendirilmiş yöntemlerle anlamaya çalışır ve yorumlarda bulunurlardı
Soylulara mensup olmaları dolayısıyla tüccarlar komutanların dinç olanlarıyla yakın ilişki içindeydiler ve onları yollar, ekonomik olasılıklar ve diğer halkların savunma durumu hakkında bilgilendiriyorlardı Toprak çoğunlukla ortak ulus mülkiyeti olarak halka ait olsa da, aristokrasi hiçbir tarımsal faaliyette bulunmamalarına karşın tarım üretiminden büyük pay alıyorlardı Ayrıca, soylulara av ve balıkçılık, bal, pamuk, battaniye ürünlerinden oluşan aidat ödenmekteydi; ücret bireysel hizmet şeklinde de ödenebiliyordu Yani millet darı ekimini ve diğer üretimlerini ayrıca kendisi hem de aristokrasi için gerçekleştirmek durumundaydı
Asiller sınıfının altında kalan ırk, yalba uinikoob, chemal uinicoob, memba uinicoob veya pizilcan gibi değişik adlarla belirtilirdi ama, tüm bu adlar küçük ahalianlamına gelmekte olup, “bacak takımını ifade ederdi Koloni döneminde sık sık kullanılan ad ise Náhuatl dilindeki macehual ’dı Çoğunluğu oluşturanlara verilen “komün ırk adı köylüleri, balıkçıları, oduncuları, sakaları, duvarcıları, zanaatkarları, taş yontucularını, dokumacıları, nakliyecileri vb kapsıyordu Sosyal hiyerarşide halkın da aşağı olanlar kölelerdi; erkek kölelere ppentocet, bayan kölelere munach denirdi Kölelerin çocukları da esir sayıldığından, esir olarak doğmak mümkündü; esir bir çocuk belli başlı babasıyla birlikte ya da ebevynsiz olarak, ticari mülk olarak satılabilirdi
Siyasi örgütlenme (idare)
Mayalar ’da hiyerarşik bir idare göze çarpar; olağan dönem her tarafında her beyliğin en üstteki yöneticisine k ’inich (kiniç okunur, güneş yüzanlamına gelir), ahau te‘ (ağaç bey), ch ’ul ahaubakab (alemin direği, desteği) gibi çeşitli adlar verilmiştir Bu yöneticiyle kan bağı olan (akraba olan) soylulara ise ahau (ağa, bey) denilirdi İkincil derecede öneme haiz bir takım şehir ve merkezlerdeki yöneticilere ise sahl (çoğulu sahalo'ob) denirdi, bunlar ahau te (kutsal ağa) ya da ile yakın ilişki içinde olurlardı
Klasiksonrası dönemin sonunda (MS 8001000) Yucatan Yarımadası ’nda yeni bir yönetim biçimi belirdi: Multepal denilen konfederasyon sistemi Diğer kentler üzerinde hegemonyalarını kuran ilk kentler Chichén Itzá ve Mayapán oldu Bu sistemde idare, birbirlerini “kardeş sayan birçok kişiden oluşan bir konseyle icra ediliyordu Bu hükümet konseyi (multepal) üyelerinin ünvanı ah tepal idi
Mayapán ’ın yıkımından (1451) sonra Yucatan Yarımadası kuchkabal denilen 16 veya 17 eyalete veya beyliğe bölündü Her kuchkabal ’ın başkentinde askeri, adli ve siyasi otoriteye sahip, halach uinik (gerçek ve içten adam) adlı bir bey bulunuyordu Her kuchkabal batabilbatab ’lar tarafından yönetilen mahalli idarelere ayrılırdı Her batabil de kuchkteeloymak başları zaman zaman idare meselelerini çözmek üzere, batab ’ın da katıldığı bir mecliste biraraya gelirlerdi Batabil meclisleri aşiretlerin temsilcileriyle (ah k ’ul) batab göre atanan temsilcilerden oluşurdu Halach huinic bununla birlikte kuchkabal ’ın şamanı sayılırdı ve din adamları hiyerarşisi ona bağlıydı ’ler denilen, denilen, aşiretlerden oluşan ufak birimlere ayrılırdı Aşiret reisleri veya
Din adamları
Din adamları hiyeraşisinde şu unvanlar bulunmaktaydı:
* Halach huinic, kuchkabal ’ın (eyalet, beylik) beyi ve din adamı
* Ah k'in may veya ahau kan mai: Din adamlarının başı
* Ah k'in: Hukuki din adamı
* Ah nacom: Kurbancı
* Chilam: Kahin
* Chá ako'ob: Yardımcı
Idareli inşa
Tarım Mayalar ’ın temel etkinliğini oluşturduğundan, İspanyol işgali öncesine kadar dağıtılmış tarım teknikleri geliştirmişlerdir Bunun yanı sıra avcılık ve balıkçılık da ihmal edilmemiştir Tropikal orman da onlar için kayda değer bir gıda kaynağıydı İklim değişiklikleri, toprak ve bitkiler, şüphesiz doğal kaynakların kullanımının ve hangi tarım sisteminin uygulanacağının belirlenmesinde belirleyici etkendi Teknikler, kullanılabilir toprağın nicelik ve niteliğine, kültür tipine ve sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak ortaya çıkmıştı
*
İspanyol işgali öncesinde büyük kentlerde yaşam, bugünkü çağdaş kentler gibi, son derece karmaşıktı “Mayalar, Zamanın Çocukları adlı makalesinde Howard LaFay şöyle yazar: “Bu dönemde, ormanın kolaylık verici havasında düzenlenen ezoterik ayinlerden nasibini alan, tarımla uğraşan, barışçı sade Maya insanı imajı bundan böyle kaybolmuştu Yerine yaşam dolu, savaşçı ve daha ileri tarım teknikleri kullanan bir millet gelmişti Vikingler gibi, cesurca istilalara kalkışıyor ve ticaretle uğraşıyorlardı
Maya toplumu bir sosyal sınıflaşma içinde yapılanmıştı Bu sınıflaşmanın tepesinde almenehoob Siyasi ve dinsel makamlara yerleşmiş bu imtiyazlı derslik iktidarı ve otoriteyi tekeline almıştı Beyliğin halach uinik (alaç uinik okunur) adı verilen en üstteki yöneticisi dünyevi ve ruhani işlerde mutlak iktidar sahibiydi Ona ahau da denirdi, amblemleri yuvarlak kalkan, çoğu uygarlıkta olduğu gibi asa idi; bu asa yılan başlı antropomorf bir yaratık biçimindeydi Halach Uinik makamı, silsilevi olarak babadan en büyük oğula geçerdi Halach Uinik aynı zamanda batab ’dı, yani yaşadığı kentin mahalli başkanıydı ve beyliğin öteki kentlerinin batab ’ları (çoğulu bataboob) onun komutası altındaydı Yüce şef olarak ödenti ona verilirdi, komutanları toplantıya o çağırır ve siyaseti belirlerdi Savaşta her batab kendi askerlerine komuta ederdi Lakin diğer taraftan nacom denilen, üç sene görevde kalan, bir başkomutan vardı fakat, nacom direkt halach uinik ’e hesap verirdiKademede batab 'lardan sonradan, ah cuch caboob denilen kentin mahallelerinin idaresinden sorumlu olan yöneticiler bulunurdu Bunlar kimi süre vekil olarak batab ’a eşlik eder ve ona, ayrıca, onun sözcüsü ve habercisi olarak da hizmet ederlerdi (“babaları ve anneleri olanlar) denilen elit tabaka bulunuyordu
Bunlardan başka, keza popolna ve ah holpop adı verilen, sosyal ve törensel meselelerden sorumlu memurlar bulunurdu Memurlar kategorisinde en daha alçak düzeyde olanlar, düzeni karşılayan ve yasanın yerine gelmesini gözeten, bir tür polis denilebilecek tupil ’lerdi
Ahkin (çoğulu ahkincob) adı verilen din adamları sınıfı batab ’larla aynı kategoride bulunurdu Din adamlığının kuşaktan kuşağa geçişinde de ailevi silsile izlenmekle birlikte, bazı asilzade ailelerin bireyleri din adamı olabiliyordu Dinsel hiyerarşinin başında ahuacán (“ağa yılan, aua kaan okunur) adı bahşedilen baş rahip veya şaman başı bulunurdu Etkinlikleri törenler, kurbanlar, kahinlik, astronomi, kronolojik hesaplamalar, hiyeroglifik yazı, dinsel eğitim (önceki dönemlerde özellikle ezoterik eğitim) ve tapınakların yönetimi üzerineydi Kademede ahuacán ’dan daha sonra gelen rahiplere chilam ya da kahin denirdi, insanlara gönderilen ilahi mesajları gözlemle ve orakl sanki farklı alanlara yönlendirilmiş yöntemlerle anlamaya çalışır ve yorumlarda bulunurlardı
Soylulara mensup olmaları dolayısıyla tüccarlar komutanların dinç olanlarıyla yakın ilişki içindeydiler ve onları yollar, ekonomik olasılıklar ve diğer halkların savunma durumu hakkında bilgilendiriyorlardı Toprak çoğunlukla ortak ulus mülkiyeti olarak halka ait olsa da, aristokrasi hiçbir tarımsal faaliyette bulunmamalarına karşın tarım üretiminden büyük pay alıyorlardı Ayrıca, soylulara av ve balıkçılık, bal, pamuk, battaniye ürünlerinden oluşan aidat ödenmekteydi; ücret bireysel hizmet şeklinde de ödenebiliyordu Yani millet darı ekimini ve diğer üretimlerini ayrıca kendisi hem de aristokrasi için gerçekleştirmek durumundaydı
Asiller sınıfının altında kalan ırk, yalba uinikoob, chemal uinicoob, memba uinicoob veya pizilcan gibi değişik adlarla belirtilirdi ama, tüm bu adlar küçük ahalianlamına gelmekte olup, “bacak takımını ifade ederdi Koloni döneminde sık sık kullanılan ad ise Náhuatl dilindeki macehual ’dı Çoğunluğu oluşturanlara verilen “komün ırk adı köylüleri, balıkçıları, oduncuları, sakaları, duvarcıları, zanaatkarları, taş yontucularını, dokumacıları, nakliyecileri vb kapsıyordu Sosyal hiyerarşide halkın da aşağı olanlar kölelerdi; erkek kölelere ppentocet, bayan kölelere munach denirdi Kölelerin çocukları da esir sayıldığından, esir olarak doğmak mümkündü; esir bir çocuk belli başlı babasıyla birlikte ya da ebevynsiz olarak, ticari mülk olarak satılabilirdi
Siyasi örgütlenme (idare)
Mayalar ’da hiyerarşik bir idare göze çarpar; olağan dönem her tarafında her beyliğin en üstteki yöneticisine k ’inich (kiniç okunur, güneş yüzanlamına gelir), ahau te‘ (ağaç bey), ch ’ul ahaubakab (alemin direği, desteği) gibi çeşitli adlar verilmiştir Bu yöneticiyle kan bağı olan (akraba olan) soylulara ise ahau (ağa, bey) denilirdi İkincil derecede öneme haiz bir takım şehir ve merkezlerdeki yöneticilere ise sahl (çoğulu sahalo'ob) denirdi, bunlar ahau te (kutsal ağa) ya da ile yakın ilişki içinde olurlardı
Klasiksonrası dönemin sonunda (MS 8001000) Yucatan Yarımadası ’nda yeni bir yönetim biçimi belirdi: Multepal denilen konfederasyon sistemi Diğer kentler üzerinde hegemonyalarını kuran ilk kentler Chichén Itzá ve Mayapán oldu Bu sistemde idare, birbirlerini “kardeş sayan birçok kişiden oluşan bir konseyle icra ediliyordu Bu hükümet konseyi (multepal) üyelerinin ünvanı ah tepal idi
Mayapán ’ın yıkımından (1451) sonra Yucatan Yarımadası kuchkabal denilen 16 veya 17 eyalete veya beyliğe bölündü Her kuchkabal ’ın başkentinde askeri, adli ve siyasi otoriteye sahip, halach uinik (gerçek ve içten adam) adlı bir bey bulunuyordu Her kuchkabal batabilbatab ’lar tarafından yönetilen mahalli idarelere ayrılırdı Her batabil de kuchkteeloymak başları zaman zaman idare meselelerini çözmek üzere, batab ’ın da katıldığı bir mecliste biraraya gelirlerdi Batabil meclisleri aşiretlerin temsilcileriyle (ah k ’ul) batab göre atanan temsilcilerden oluşurdu Halach huinic bununla birlikte kuchkabal ’ın şamanı sayılırdı ve din adamları hiyerarşisi ona bağlıydı ’ler denilen, denilen, aşiretlerden oluşan ufak birimlere ayrılırdı Aşiret reisleri veya
Din adamları
Din adamları hiyeraşisinde şu unvanlar bulunmaktaydı:
* Halach huinic, kuchkabal ’ın (eyalet, beylik) beyi ve din adamı
* Ah k'in may veya ahau kan mai: Din adamlarının başı
* Ah k'in: Hukuki din adamı
* Ah nacom: Kurbancı
* Chilam: Kahin
* Chá ako'ob: Yardımcı
Idareli inşa
Tarım Mayalar ’ın temel etkinliğini oluşturduğundan, İspanyol işgali öncesine kadar dağıtılmış tarım teknikleri geliştirmişlerdir Bunun yanı sıra avcılık ve balıkçılık da ihmal edilmemiştir Tropikal orman da onlar için kayda değer bir gıda kaynağıydı İklim değişiklikleri, toprak ve bitkiler, şüphesiz doğal kaynakların kullanımının ve hangi tarım sisteminin uygulanacağının belirlenmesinde belirleyici etkendi Teknikler, kullanılabilir toprağın nicelik ve niteliğine, kültür tipine ve sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak ortaya çıkmıştı
*
