Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Maya Uygarlığının Sosyal ve Siyasi Yapısı
İspanyol işgali oncesinde buyuk kentlerde yaşam, bugunku modern kentler gibi, son derece karmaşıktı “Mayalar, Zamanın Cocukları adlı makalesinde Howard LaFay şoyle yazar: “Bu donemde, ormanın huzur verici havasında duzenlenen ezoterik ayinlerden nasibini alan, tarımla uğraşan, barışcı sade Maya insanı imajı artık kaybolmuştu Yerine yaşam dolu, savaşcı ve daha ileri tarım teknikleri kullanan bir halk gelmişti Vikingler gibi, cesaretle istilalara kalkışıyor ve ticaretle uğraşıyorlardı
Maya toplumu bir sosyal sınıflaşma icinde yapılanmıştı Bu sınıflaşmanın tepesinde almenehoob Siyasi ve dinsel makamlara yerleşmiş bu ayrıcalıklı sınıf iktidarı ve otoriteyi tekeline almıştı Beyliğin halach uinik (alac uinik okunur) adı verilen en ust yoneticisi dunyevi ve ruhani işlerde mutlak iktidar sahibiydi Ona ahau da denirdi, amblemleri yuvarlak kalkan, bircok uygarlıkta olduğu gibi asa idi; bu asa yılan başlı antropomorf bir yaratık bicimindeydi Halach Uinik makamı, silsilevi olarak babadan en buyuk oğula gecerdi Halach Uinik aynı zamanda batab ’dı, yani yaşadığı kentin mahalli başkanıydı ve beyliğin diğer kentlerinin batab ’ları (coğulu bataboob) onun komutası altındaydı Yuce şef olarak vergi ona verilirdi, komutanları toplantıya o cağırır ve siyaseti belirlerdi Savaşta her batab kendi askerlerine komuta ederdi Fakat bir de nacom denilen, uc yıl gorevde kalan, bir başkomutan vardı ki, nacom doğrudan doğruya halach uinik ’e hesap verirdiKademede batab 'lardan sonra, ah cuch caboob denilen kentin mahallelerinin idaresinden sorumlu olan yoneticiler bulunurdu Bunlar kimi zaman delege olarak batab ’a eşlik eder ve ona, ayrıca, onun sozcusu ve habercisi olarak da hizmet ederlerdi (“babaları ve anneleri olanlar) denilen soylular bulunuyordu
Bunlardan başka, ayrıca popolna ve ah holpop adı verilen, sosyal ve torensel meselelerden sorumlu memurlar bulunurdu Memurlar kategorisinde en alt duzeyde olanlar, duzeni sağlayan ve yasanın yerine gelmesini gozeten, bir tur polis denilebilecek tupil ’lerdi
Ahkin (coğulu ahkincob) adı verilen din adamları sınıfı batab ’larla aynı kategoride bulunurdu Din adamlığının kuşaktan kuşağa gecişinde de ailevi silsile izlenmekle birlikte, bazı soylu ailelerin bireyleri din adamı olabiliyordu Dinsel hiyerarşinin başında ahuacán (“ağa yılan, aua kaan okunur) adı verilen baş rahip ya da şaman başı bulunurdu Etkinlikleri torenler, kurbanlar, kahinlik, astronomi, kronolojik hesaplamalar, hiyeroglifik yazı, dinsel eğitim (onceki donemlerde ozellikle ezoterik eğitim) ve tapınakların yonetimi uzerineydi Kademede ahuacán ’dan sonra gelen rahiplere chilam ya da kahin denirdi, insanlara gonderilen ilahi mesajları gozlemle ve orakl benzeri ceşitli yontemlerle anlamaya calışır ve yorumlarda bulunurlardı
Soylulara mensup olmaları dolayısıyla tuccarlar komutanların guclu olanlarıyla yakın ilişki icindeydiler ve onları yollar, ekonomik olasılıklar ve diğer halkların savunma durumu hakkında bilgilendiriyorlardı Toprak genellikle ortak kamu mulkiyeti olarak halka ait olsa da, soylular hicbir tarımsal faaliyette bulunmamalarına rağmen tarım uretiminden buyuk pay alıyorlardı Ayrıca, soylulara av ve balıkcılık, bal, pamuk, battaniye urunlerinden oluşan vergi odenmekteydi; vergi kişisel hizmet biciminde de odenebiliyordu Yani halk mısır ekimini ve diğer uretimlerini hem kendisi hem de soylular icin yapmak durumundaydı
Soylular sınıfının altında kalan halk, yalba uinikoob, chemal uinicoob, memba uinicoob ya da pizilcan gibi ceşitli adlarla belirtilirdi ki, butun bu adlar kucuk insanlaranlamına gelmekte olup, “ayak takımını ifade ederdi Koloni doneminde sıkca kullanılan ad ise Náhuatl dilindeki macehual ’dı Coğunluğu oluşturanlara verilen “komun insanlar adı koyluleri, balıkcıları, oduncuları, sakaları, duvarcıları, zanaatkarları, taş yontucularını, dokumacıları, nakliyecileri vb kapsıyordu Sosyal hiyerarşide halkın da altında olanlar kolelerdi; erkek kolelere ppentocet, kadın kolelere munach denirdi Kolelerin cocukları da kole sayıldığından, kole olarak doğmak mumkundu; kole bir cocuk ana babasıyla birlikte veya ebevynsiz olarak, ticari mal olarak satılabilirdi
Siyasi orgutlenme (yonetim)
Mayalar’da hiyerarşik bir yonetim goze carpar; klasik donem boyunca her beyliğin en ust yoneticisine k’inich (kinic okunur, guneş yuzanlamına gelir), ahau te‘ (ağac bey), ch’ul ahaubakab (alemin direği, desteği) gibi ceşitli adlar verilmiştir Bu yoneticiyle kan bağı olan (akraba olan) soylulara ise ahau (ağa, bey) denilirdi İkincil derecede oneme haiz bazı kent ve merkezlerdeki yoneticilere ise sahl (coğulu sahalo'ob) denirdi, bunlar ahau te (kutsal ağa) ya da ile yakın ilişki icinde olurlardı
Klasiksonrası donemin sonunda (MS 8001000) Yucatan Yarımadası’nda yeni bir yonetim bicimi belirdi: Multepal denilen konfederasyon sistemi Diğer kentler uzerinde hegemonyalarını kuran ilk kentler Chichén Itzá ve Mayapán oldu Bu sistemde yonetim, birbirlerini “kardeş sayan bircok kişiden oluşan bir konseyle icra ediliyordu Bu hukumet konseyi (multepal) uyelerinin unvanı ah tepal idi
Mayapán’ın yıkımından (1451) sonra Yucatan Yarımadası kuchkabal denilen 16 ya da 17 eyalete ya da beyliğe bolundu Her kuchkabal ’ın başkentinde askeri, adli ve siyasi otoriteye sahip, halach uinik (gercek ve doğru adam) adlı bir bey bulunuyordu Her kuchkabal batabilbatab ’lar tarafından yonetilen mahalli idarelere ayrılırdı Her batabil de kuchkteeloymak başları zaman zaman yonetim meselelerini cozmek uzere, batab ’ın da katıldığı bir mecliste biraraya gelirlerdi Batabil meclisleri aşiretlerin temsilcileriyle (ah k’ul) batab tarafından atanan temsilcilerden oluşurdu Halach huinic aynı zamanda kuchkabal ’ın şamanı sayılırdı ve din adamları hiyerarşisi ona bağlıydı ’ler denilen, denilen, aşiretlerden oluşan kucuk birimlere ayrılırdı Aşiret reisleri ya da
Din adamları
Din adamları hiyeraşisinde şu unvanlar bulunmaktaydı:
* Halach huinic, kuchkabal ’ın (eyalet, beylik) beyi ve din adamı
* Ah k'in may ya da ahau kan mai: Din adamlarının başı
* Ah k'in: Yasal din adamı
* Ah nacom: Kurbancı
* Chilam: Kahin
* Chá ako'ob: Yardımcı
Ekonomik yapı
Tarım Mayalar’ın temel etkinliğini oluşturduğundan, İspanyol işgali oncesine kadar ceşitli tarım teknikleri geliştirmişlerdir Bunun yanı sıra avcılık ve balıkcılık da ihmal edilmemiştir Tropikal orman da onlar icin onemli bir besin kaynağıydı İklim değişiklikleri, toprak ve bitki ortusu, kuşkusuz doğal kaynakların kullanımının ve hangi tarım sisteminin uygulanacağının belirlenmesinde belirleyici etkendi Teknikler, kullanılabilir toprağın nicelik ve niteliğine, kultur tipine ve sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak ortaya cıkmıştı
İspanyol işgali oncesinde buyuk kentlerde yaşam, bugunku modern kentler gibi, son derece karmaşıktı “Mayalar, Zamanın Cocukları adlı makalesinde Howard LaFay şoyle yazar: “Bu donemde, ormanın huzur verici havasında duzenlenen ezoterik ayinlerden nasibini alan, tarımla uğraşan, barışcı sade Maya insanı imajı artık kaybolmuştu Yerine yaşam dolu, savaşcı ve daha ileri tarım teknikleri kullanan bir halk gelmişti Vikingler gibi, cesaretle istilalara kalkışıyor ve ticaretle uğraşıyorlardı
Maya toplumu bir sosyal sınıflaşma icinde yapılanmıştı Bu sınıflaşmanın tepesinde almenehoob Siyasi ve dinsel makamlara yerleşmiş bu ayrıcalıklı sınıf iktidarı ve otoriteyi tekeline almıştı Beyliğin halach uinik (alac uinik okunur) adı verilen en ust yoneticisi dunyevi ve ruhani işlerde mutlak iktidar sahibiydi Ona ahau da denirdi, amblemleri yuvarlak kalkan, bircok uygarlıkta olduğu gibi asa idi; bu asa yılan başlı antropomorf bir yaratık bicimindeydi Halach Uinik makamı, silsilevi olarak babadan en buyuk oğula gecerdi Halach Uinik aynı zamanda batab ’dı, yani yaşadığı kentin mahalli başkanıydı ve beyliğin diğer kentlerinin batab ’ları (coğulu bataboob) onun komutası altındaydı Yuce şef olarak vergi ona verilirdi, komutanları toplantıya o cağırır ve siyaseti belirlerdi Savaşta her batab kendi askerlerine komuta ederdi Fakat bir de nacom denilen, uc yıl gorevde kalan, bir başkomutan vardı ki, nacom doğrudan doğruya halach uinik ’e hesap verirdiKademede batab 'lardan sonra, ah cuch caboob denilen kentin mahallelerinin idaresinden sorumlu olan yoneticiler bulunurdu Bunlar kimi zaman delege olarak batab ’a eşlik eder ve ona, ayrıca, onun sozcusu ve habercisi olarak da hizmet ederlerdi (“babaları ve anneleri olanlar) denilen soylular bulunuyordu
Bunlardan başka, ayrıca popolna ve ah holpop adı verilen, sosyal ve torensel meselelerden sorumlu memurlar bulunurdu Memurlar kategorisinde en alt duzeyde olanlar, duzeni sağlayan ve yasanın yerine gelmesini gozeten, bir tur polis denilebilecek tupil ’lerdi
Ahkin (coğulu ahkincob) adı verilen din adamları sınıfı batab ’larla aynı kategoride bulunurdu Din adamlığının kuşaktan kuşağa gecişinde de ailevi silsile izlenmekle birlikte, bazı soylu ailelerin bireyleri din adamı olabiliyordu Dinsel hiyerarşinin başında ahuacán (“ağa yılan, aua kaan okunur) adı verilen baş rahip ya da şaman başı bulunurdu Etkinlikleri torenler, kurbanlar, kahinlik, astronomi, kronolojik hesaplamalar, hiyeroglifik yazı, dinsel eğitim (onceki donemlerde ozellikle ezoterik eğitim) ve tapınakların yonetimi uzerineydi Kademede ahuacán ’dan sonra gelen rahiplere chilam ya da kahin denirdi, insanlara gonderilen ilahi mesajları gozlemle ve orakl benzeri ceşitli yontemlerle anlamaya calışır ve yorumlarda bulunurlardı
Soylulara mensup olmaları dolayısıyla tuccarlar komutanların guclu olanlarıyla yakın ilişki icindeydiler ve onları yollar, ekonomik olasılıklar ve diğer halkların savunma durumu hakkında bilgilendiriyorlardı Toprak genellikle ortak kamu mulkiyeti olarak halka ait olsa da, soylular hicbir tarımsal faaliyette bulunmamalarına rağmen tarım uretiminden buyuk pay alıyorlardı Ayrıca, soylulara av ve balıkcılık, bal, pamuk, battaniye urunlerinden oluşan vergi odenmekteydi; vergi kişisel hizmet biciminde de odenebiliyordu Yani halk mısır ekimini ve diğer uretimlerini hem kendisi hem de soylular icin yapmak durumundaydı
Soylular sınıfının altında kalan halk, yalba uinikoob, chemal uinicoob, memba uinicoob ya da pizilcan gibi ceşitli adlarla belirtilirdi ki, butun bu adlar kucuk insanlaranlamına gelmekte olup, “ayak takımını ifade ederdi Koloni doneminde sıkca kullanılan ad ise Náhuatl dilindeki macehual ’dı Coğunluğu oluşturanlara verilen “komun insanlar adı koyluleri, balıkcıları, oduncuları, sakaları, duvarcıları, zanaatkarları, taş yontucularını, dokumacıları, nakliyecileri vb kapsıyordu Sosyal hiyerarşide halkın da altında olanlar kolelerdi; erkek kolelere ppentocet, kadın kolelere munach denirdi Kolelerin cocukları da kole sayıldığından, kole olarak doğmak mumkundu; kole bir cocuk ana babasıyla birlikte veya ebevynsiz olarak, ticari mal olarak satılabilirdi
Siyasi orgutlenme (yonetim)
Mayalar’da hiyerarşik bir yonetim goze carpar; klasik donem boyunca her beyliğin en ust yoneticisine k’inich (kinic okunur, guneş yuzanlamına gelir), ahau te‘ (ağac bey), ch’ul ahaubakab (alemin direği, desteği) gibi ceşitli adlar verilmiştir Bu yoneticiyle kan bağı olan (akraba olan) soylulara ise ahau (ağa, bey) denilirdi İkincil derecede oneme haiz bazı kent ve merkezlerdeki yoneticilere ise sahl (coğulu sahalo'ob) denirdi, bunlar ahau te (kutsal ağa) ya da ile yakın ilişki icinde olurlardı
Klasiksonrası donemin sonunda (MS 8001000) Yucatan Yarımadası’nda yeni bir yonetim bicimi belirdi: Multepal denilen konfederasyon sistemi Diğer kentler uzerinde hegemonyalarını kuran ilk kentler Chichén Itzá ve Mayapán oldu Bu sistemde yonetim, birbirlerini “kardeş sayan bircok kişiden oluşan bir konseyle icra ediliyordu Bu hukumet konseyi (multepal) uyelerinin unvanı ah tepal idi
Mayapán’ın yıkımından (1451) sonra Yucatan Yarımadası kuchkabal denilen 16 ya da 17 eyalete ya da beyliğe bolundu Her kuchkabal ’ın başkentinde askeri, adli ve siyasi otoriteye sahip, halach uinik (gercek ve doğru adam) adlı bir bey bulunuyordu Her kuchkabal batabilbatab ’lar tarafından yonetilen mahalli idarelere ayrılırdı Her batabil de kuchkteeloymak başları zaman zaman yonetim meselelerini cozmek uzere, batab ’ın da katıldığı bir mecliste biraraya gelirlerdi Batabil meclisleri aşiretlerin temsilcileriyle (ah k’ul) batab tarafından atanan temsilcilerden oluşurdu Halach huinic aynı zamanda kuchkabal ’ın şamanı sayılırdı ve din adamları hiyerarşisi ona bağlıydı ’ler denilen, denilen, aşiretlerden oluşan kucuk birimlere ayrılırdı Aşiret reisleri ya da
Din adamları
Din adamları hiyeraşisinde şu unvanlar bulunmaktaydı:
* Halach huinic, kuchkabal ’ın (eyalet, beylik) beyi ve din adamı
* Ah k'in may ya da ahau kan mai: Din adamlarının başı
* Ah k'in: Yasal din adamı
* Ah nacom: Kurbancı
* Chilam: Kahin
* Chá ako'ob: Yardımcı
Ekonomik yapı
Tarım Mayalar’ın temel etkinliğini oluşturduğundan, İspanyol işgali oncesine kadar ceşitli tarım teknikleri geliştirmişlerdir Bunun yanı sıra avcılık ve balıkcılık da ihmal edilmemiştir Tropikal orman da onlar icin onemli bir besin kaynağıydı İklim değişiklikleri, toprak ve bitki ortusu, kuşkusuz doğal kaynakların kullanımının ve hangi tarım sisteminin uygulanacağının belirlenmesinde belirleyici etkendi Teknikler, kullanılabilir toprağın nicelik ve niteliğine, kultur tipine ve sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak ortaya cıkmıştı
