merkezi idarenin taşra teşkilatı!

merkezi idarenin taşra teşkilatı! taşra teşkilatı nedir bucak müdürü nasıl olunur merkez teşkilatı nedir vali olmanın şartları nelerdir ilçe olma şartları Merkezi yöneticilik, üstlendiği millet hizmetlerini hizmetin gereklerine, hesaplı ve toplumsal koşullara, ülkenin coğrafya durumuna tarafından yürütmek, hizmetleri ülkenin boyunca bulunan halka götürmek için taşrada da örgütlenmiş bulunmaktadır Bu taşra teşkilatı merkezde bulunan merkezi idarenin taşradaki uzantısıdırAncak şunuda anlatmak gerekir ama taşra teşkilatında fakat birimler ne dek farklı alanlara yönlendirilmiş olursa olsun bir bütünün parçasıdırlar yani hepsi benzer devlet tüzelkişiliğinin içerisinde yer alırlar 1982 Anayasası’nın 126 maddesinin 1fıkrasında, “Türkiye, merkezi yöneticilik kuruluşları bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve halk hizmetlerinin gereklerine kadar, illere, iller de derece derece bölümlere ayrılır dedikten daha sonra bu fıkrayı peşine düşüp takip eden 3fıkrasında da “Ulus hizmetlerinin görülmesinde verim ve düzen sağlamak amacı ile pat diye çok ili içine alan merkezi yöneticilik teşkilatı kurulabileceği belirtilmektedirAnılan anayasa hükümlerinden de anlaşılacağı üzere Anayasa merkezi idarenin taşra örgütünü iki küme aşağıda toplamaktadırBunlardan birinci kümeyi ülkenin Tüzük’da belirtilen kriterler doğrultusunda mülki idare taksimatına uygun şekilde oluşturulacak olan mülki idare örgütleri; ikinci kümeyi ise birkaç ili içine alacak şekilde oluşturulacak olan bölge idareleri oluşturacaktır Görüldüğü gibi 1982 Anayasası Mülki idare birimlerinden yalnızca ‘il’in ismini zikretmiştirBurdan da anlaşılması gereken tüzük da adı zikredilen ‘il’ mülki yöneticilik biriminin dışındaki öteki birimlerin kanunla düzenlenecek olması yani bunların neler olacağı hususunun Yasama organının takdirine bırakılmış olmasıdırGerçekten de Yasama organı 10 Haziran 1949 tarih ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu ile ilin aşağı yer alacak olan mülki idare birimlerini belirlemiştirBunlar ilçe ve bucaklardırİlçe yönetiminin başında ‘kaymakam’ bucak yönetiminin başında ise ‘bucak müdürü’ bulunacaktır A)İL İDARESİ (İL GENEL İDARESİ): Yöneticilik hukukunda il kavramı içerdikleri kavrama ve yer aldıkları yasalara göre iki kasıt ihtiva ederlerBunlardan birincisi bizim konumuz olan ve İl İdaresi Kanunun’da düzenlenmiş olan il diğeri ise il özel idareleri kanununda düzenlenen ildir Bu çalışmada bu karışıklığı önlemek için il kavramı il genel idaresi manasını içerir şekilde kullanılacaktır 1)İllerin Genel Durumu:İller Türkiye’de merkezi idarenin en büyük taşra teşkilatıdırİllerin genel durumu 5442 sayılı il İdaresi Kanunu’nda düzenlenmiştirBuna tarafından illerin kurulması, kaldırılması, ad ve merkez sınırlarının belirtilmesi ve değiştirilmesi kanunla olur(5442 sK md2A)Aynı şekilde bir ilçenin bir ilden ayrılıp bir başka ile bağlanması da kanunla olmaktadırBunlarla beraber, bir ilçenin komşu il ve ile olan sınırlarının baştan hazırlamak ya da bir bucağın bağlı bulunduğu il değiştirilmek suretiyle bir ilin sınırlarının değiştirilmesi İç İşleri Bakanlığı’nın hazırlayacağı iki taraflı kararname ile olur(5442 sK md 2C) Yönetmelik hükmünde bulunan bu açıklama ise bir il sınırının bir idari işlemle değiştirlmesi anlamına gelir ki bu şart siyasal ikidara il sınırlarını siyasal amaçlarla değiştirme imkanı vermektedirGerçi böylesi bir hukuka aykırı şart yönetimsel hak kadar iptal edilebilecektir ama bu halde aksi durum için tek güvencedir Cumhuriyetin kuruluşunun birincil yıllarında 47 olan il sayısı, 1933’te 57 günümüzde ise 81’e ulaşmıştırYukarıda bahsi geçen il sınırlarının siyasal nedenlerden dolayı değiştirilme tehlikesine paralel olarak aynı doğrultuda başka bir tehlikede illerin sayısının siyasal çıkarlar doğrultusunda kontrolsüzce artırılması çabasıdırNitekim 31051995 gün ve 4109 sayılı il ve ilçe kurulmasına dair Yetki Kanunu çıkarılmış, Kanun Hükmünde Kararname ile yeni il ve ilçelerin kurulması yoluna gidilmek istenmiştirBahsedilen ilk risk karşısında yönetimle ilgili yargıda yer alan hukuka aykırılığı tesbit görevi bu defa Anayasa Mahkemesi’ne yüklenmiş Mahkemede önce yetki kanunun yürürlüğünü durdurmuş sonrada iptal etmiştirTüzük Mahkemesi’nin laf konusu yetki kanunu iptal gerekçesi ise genel oturmuş içtihatları doğrultusunda “Yeni il ve ilçelerin kurulması, bir il ya da ilçeye bağlanacak ilçe, kasaba ya da köylerin belirlenmesi, ayrıca belediyesi bulunmayan yeni ilçelerde belediye kurulması, buralarda görevlendirilecek personel kadrolarının oluşturulması; tez, gerekli ve kısa sürede sonuçlandırılacak bir konu değildirBunlar ayrıntılı ve uzun süreli bir çalıştırmayı, araştırma ve düzenlemeyi zorunlu kılar olmuştur 2)İl İdaresinin Bölümleri:İl idaresi üç bölümden oluşmaktadırBunlar, vali, il yöneticilik şube başkanları ve il idare kuruludur a)Vali:İl idaresinin başı olan vali, illerin yetki genişlğe dayanmasından nedeniyle devlet tüzel kişiliğinin, hükümetin ve ayrı olarak her bakanlığın temsilcisidirVali İç İşleri Bakanı’nın önerisi Bakanlar Kurulu Kararı ve Cumhurbaşkanı’nın onaması ile atanırValilik kanunlarda istisnai memurluklar arasında sayılmıştırBir diğer anlatımla vali almak için kanunlarda özel şartlar ön görülmemiştirDolayısıyla Hükümetler şartları taşıyan güvendikleri herhangi birisini vali olarak atayabilirlerHükümet aynızamanda vali olrak atadığı kişiyi istediği vakit ve istediği sebebe dayanarak görevden alabilirBu koşul güvenceli memur olmamanın doğal bir sonucudur657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tarafından valilik istisnai bir memurlukturİstisnai memurluklarda ödev, sınav, kademeilerlemesi, derece yükselmesine ilşkin 657 sayılı Devlet Memurları Kanundaki hükümler uygulanmazDolayısıyla istisnai memurluğa bayağı bir devlet memurluğuna atanma şartları olarak sayılma koşullarına haiz olan herkes atanabilirYani öğrenim koşulu olarak ortaokul mezunu olmak yeterlidir Buna karşılık valinin yardımcılığını yapan ve vali görevi başında bulunmadığı zamanlarda onun vekilliğini yapan vali muavini ise güvenceli bir memurdurÇok ilginçtir ama vali için aranmayan koşullar vali muavini içinm aranmakta ve en düşük on yıl kaymakamlık yapma şartının yanına üniversitenin muhakkak sosyal bilimlerine ilişkin bölümlerinden mezun almak şartı aranmaktadır 10 Haziran 1949 tarih 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’nun 9’uncu maddesinde “valiler ilde, devletin ve hükümetin temsilcisi ve ayrı olarak her bakanın mümessili ve bunların yönetimsel ve siyasi yürütme vasıtasıdır denilerek valinin hükümetin ve her bir bambaşka bakanlığın tek tek temsilcisi olduğu vurgulanmıştırBurdan da anlaşılacağı üzere vali sadece yönetimle ilgili değil bununla birlikte siyasi sıfatı ve görevleri olan bir görevlidirBu da onun ne için istisnai memur olduğunu açıklamktadır Valinin ildeki bütün merkezi yöneticilik örgütlerinin ve personelinin başı olması sebebiyle oldukça geniş bir alana nüfuzu vardırBununla beraber adli ve askeri örgütler valinin idare ve denetimi altında değildir Vali adli örgütlerle sınırlı bir ilişki içerisindedirBu belirlemeyi il idaresi kanunu ve suç oluşturan muhakemesi kanunu birlikte yapmaktadırBuna göre; vali savcıdan hak işlerinin geç kalma nedenlerini sormak,(mülga) savcıdan millet davası açmasını dilemek,(mülga) cezaevlerini korumak ve denetlemek ve savcı ile birlikte mahkum ve tutukluların afiyet durumlarını korumak ve denetlemek yetkilerine sahiptir(5442 sKmd10) Valinin askeri örgütlerle ilişkiside gayet sınırlıdırVali yalnızca askerlik işleri ile ilgili şikayetleri dinlemek içi ve bu şikayetleri ilgili askeri makamlara ve gerektiğinde bakanlığa bildirmek ve il içindeki kolluk kuvvetleri ile bastırılamayacak doğaüstü ve ani olayların ortaya çıkması halinde en yakın askeri birlik komutanından takviye istemek yetkisine sahiptirValinin bu istemi derhal yerine getirilir(5442 sK md11D) Valinin esas görevleri olrak şunları sayabiliriz: Vali, kanun, anayasa, mevzuat ve Hükümet kararlarının neşir ve ilanını ve uygulanmasını temin etmek ve Bakanlıkların talimatlar ve emirlerini yürütmekle ödevlidir Bu işlerin gerçekleştirilmesi için gereken bütün tedbirleri almıya yetkilidir Kanun, tüzük, mevzuat ve Hükümet kararlarının verdiği yetkiyi kullanmak ve bunların yüklediği ödevleri gerçekleştirmek için valiler genel emirler çıkarabilir ve bunları ilan ederler İlin her yönden genel idare ve genel gidişini sıralamak ve denetlemekten sorumludur Vali, ilde teşkilatı veya görevli memuru bulunmıyan işlerin yürütülmesini, bu işlerin görülmesiyle yakın ilgisi bulunan her hangi bir yöneticilik şube veya daire başkanından istiyebilir Bu suretle verilen işlerin yapılması mecburidir Vali, Cumhuriyet Bayramında ilde yapılacak devlete ait törenlere başkanlık yapar ve tebrikleri kabul eder Vali, il sınırları içinde yer alan genel ve özel tüm kolluk şiddet ve teşkilatının amiridir Kabahat işlenmesini durdurmak, ulus armoni ve güvenini gözetmek için gereken tedbirleri alır Bu maksatla Devletin genel ve özel kolluk kuvvetlerini istihdam eder, bu teşkilat amir ve memurları vali göre verilen emirleri hemencecik yerine getirmekle yükümlüdür İldeki devlet memurlarının bir kısmını doğrudan vermek, bir kısmının atanması konusunda görüşünü anlatmak, bir kısmının da görev yerlerini devretmek ve başkalaştırmak İldeki yerinden yönetim kuruluşları üstünde vesayet yetkilerini uygulamak b)İl Idare Şube Başkanları:İldeki merkezi yönetim kuruluşlarının başında yer alan yüksek memurlara yöneticilik şube başkanları denilmektedirBu başkanlar başkentteki başlıca bakanlıkların ya da bazı bakanlıkların bağlı kuruluşları ile asıl hizmet birimlerinin ildeki servisleri niteliğindedirİl yöneticilik şube başkanları valinin görüşü alındıktan sonradan ilgili bakanlıkça atanırildeki ana il yöneticilik şube başkanları: Hukuk İşleri Müdürü, İl Ulusal Eğitim Müdürü, İl Sıhhat Müdürü, İl Tarım Müdürü, İl Baytar Müdürü, İl Bayındırlık Müdürü ve DefterdardırBazı bakanlıkların pat diye pozitif ili kapsayan bölgelerde servisleride vardırÇalışma bölge müdürlükleri gibi İl idare şube başkanları kendi tahsis alanlarına giren işlerin yürütülmesinden valiye karşı sorumludurlarVali bu müdürler aralarında işbirliği sağlarİl yöneticilik şube başkanlarının doğrudan işlem yapma yetkileri yokturBunlar gerekli kararları hazırlar ve valiye sunarlarValinin onayıyla hazırladıkları kararlar uygulanırİl idare şube başkanlarının tek başına yazışma yapma yetkileride yokturYazışmalarını valilik aracılığıyla yaparlar c)İl Idare Kurulu:İlde valinin başkanlığını yaptığı ve hukuk işleri müdürü, defterdar, milli eğitim müdürü, bayındırlık ve iskan müdürü, sağlık müdürü, tarım ve köyişleri müdüründen oluşan il yöneticilik kurulu vardırBu kurula valinin yokluğunda vali yardımcısıda başkanlık edebilir İl idare kurulunun istişari ve yönetimle ilgili edinmek üzere iki türlü görevi vardırBu kurulların 1982 yılına değin yargısal yetkileride vardıBunlar bir takım işlemlere karşı açılacak iptal davalarını görme ve karara bağlama konusunda yetkilidiydiler1982 yılında 2576 sayılı kanunla idare ve vergi mahkemelerinin kurulmasıyla il yöneticilik kurullarının yargısal yetkileri sona ermiştir İl yöneticilik kurulu başlıca itibariyle valiye danışmanlık yapan bir kuruluşturAncak bazı görevleride vardır oysa bunlar da yönetimsel özellik taşımaktadırBu görevleri şunlardır: Son teftiş zamanı haricen edinmek koşuluyla, askere alma işleminin afiyet nedeni ile ertesi yıla ertelenmesine karar saptamak(Askerlik Kanunu md40) İlçe kurulması ve kaldırılması için görüntü anlatmak(5442 sK md 2) İl merkesindeki belediye sınırları içinde mahallerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesina karar saptamakİl idare kurulu bu konudaki kararını belediye meclisi ile birlikte verir ve bu karar valinin onayı ile kesinleşir(1580 sK md 8 ) B )İLÇE İDARESİ : 1)İlçelerin Genel Durumu:Merkezi idarenin taşra teşkilatındaki ikinci bölüm ilçe idaresidirİller birden fazla ilçeden oluşurİlçelerin kurulup kaldırılması ve değiştirilmesi de tıpatıp illerde olduğu gibi kanunla olmaktadırBuna karşılık ilçenin komşu il olan sınırlarının yeniden düzenlenmesi, İçişleri Bakanlığının hazırlayacağı karşılıklı kararname ile olurBugün ülkemizde 850 adet ilçe idaresi vardır Her ilde aniden fazla ilçe vardırİl merkezi de bir ilçe oluşturur oysa buna merkez ilçe denirMerkez ilçenin idarecisi kaymakam değildirDoğrudan doğruya bu ilçelerin yönetimi il valisi tarafında gerşekleştirilirBüyükşehir kurulan il merkezlerinde merkez ilçe kavramı ortadan kaldırılmaktadır 2)Kaymakam:Kaymakam ilçe idaresinin başıdırKaymakam ilçede hükümetin temsilcisi olup, ilçenin çoğunlukla idaresinden sorumludurKaymakamlar müşterek kararname ile yani İçişleri Bakanının, Başbakanın ve Cumhurbaşkanının imzasını taşıyan bir kararname ile atanırlarKaymakam elde etmek için vali olma şartlarının tersine çok özel şartlar öngörülmüştürBuna göre kaymakam olarak devir olunmak için Üniversitelerin Siyasal Bilgiler, Hukuk, İktisat, İşletme, İktisadi ve Yönetimle Ilgili Bilimler Fakültesi ile bunlara denkliği YÖK tarafından kabul edilmiş yurt dışındaki en az 4 yıllık fakültelerden mezul olma şartı aranmaktadırKaymakam bir istisnai memur yok tersine güvenceli bir memurdur Kaymakam ilçenin genel olarak idaresinden sorumlu olduğu için ilçedeki adli ve askeri örgütlerin dışındaki öteki bütün idari örgüt ve personelinden sorumludurBu nedenlede tüm bu idareleri ve personelini kontrol yetkisine sahiptirAyrıca kaymakamın halkın askerlik işleri hakkındaki istek ve şikeyetlerini kabul etme ve bunları yerine getirmek üzere askerlik şubelerine ve dairelerine başvuru etme yetkisi vardırKaymakam bu durum karşı bahşedilen cevabı yeterli bulmazsa durumu valiye bildirirBuna karşılık, ani olaylar ve olağanüstü hallerde askeri birliklerden destek isteme yetkisi yokturBu durumu fakat valiye bildirmekle yetinir Kaymakamın en kayda değer sayılabilecek görevleri şunlardır: Kaymakam, ilçenin her yönden genel yöneticilik ve genel gidişini aranje etmek ve denetlemekten sorumludur Kaymakam, kanun, anayasa mevzuat ve Hükümet kararlarının neşir ve ilanını, uygulanmasını sağlar ve bunların verdiği yetkileri kullanır ve ödevleri yerine getirir Kaymakam, valinin direktifler ve emirlerini yürütmekle ödevlidir; Kaymakamlar, dördüncü maddenin son fıkrasında açıklanmış daire ve müesseseler açık havada kalan bütün Devlet daire ve müessese ve işletmelerini ve özel işyerlerini, özel idare, belediye ve köy idareleriyle bunlara tabi tekmil müesseseleri denetler ve kontrol ederler Bu yoklama ve denetlemeyi kişisel olarak veya idare şube başkanları ya da validen istek edeceği Bakanlık ya da tüzelkişiliği haiz genel müdürlük müfettişleri vasıtasiyle ortaokul ya da bu dereceli öğretim müesseselerini de bizzat veya ilgili müfettişleri marifetiyle denetler; Kaymakam, denetlemesi esnasında meslek başında kalmalarında mahzur gördüğü ilçe idare şube başkanlarını valinin muvafakatiyle, diğer memur ve müstahdemleri re'sen sorumluluğu altında işten el çektirebilir Kaymakam, valinin tasvibiyle ilçe genel ve özel kolluk kuvvetleri mensuplarının geçici ya da sürekli olarak yerlerini değiştirebilir Kanun, tüzük, mevzuat ve Hükümet kararları ve bunlara dayanılarak valiler tarafından verilecek talimatlar ve emirler ilçe yöneticilik, şube başkanlarına kaymakamlar yolu ile bildiri olunur Anayasamıza tarafından sadece illerin yönetimi yetki genişliği ilkesine dayanması laf konusu olduğundan, vali ve kaymakam aralarında önemli yetki farklılıkları ortaya çıkmaktadır Valiler yetki genişliğinden yararlanırlarKaymakamlar ise bundan yararlanamazlarbu bakımdan valiler merkeze sormadan karar alabilirler kaymakamlar ise bunu yapamazlar Valinin genel emir tümdengelim yetkisi vardır; kaymakıamınise böyle bir yetkisi yoktur Valinin il içerisindeki memurları atama yetkisi kaymakam için son derece sınırlıdır Kaymakama valinin tersine yabancı ülke konsolosları ve komşu devletlerin hudut makamları ile ilişki kurma yetkisi verilmemiştir 3)ilçe Idare Şube Başkanları:İlçe yönetimi içinde yer alan kuruluşların başında bulunan memurlara ilçe yöneticilik şube başkanları denirBunlar, yazı işleri müdürü, mal müdürü, ulusal eğitim müdürü, tarım ve köy işleri müdürü, emniyet amiri, jandarma komutanı gibi merkezin ilçede yer alan üst düzey yöneticileridirİlçe müdürleri, kendi alanlarındaki işlerin yürütülmesinden kaymakam karşı sorumludurlarİlçe yöneticilik şube başkanlarının emri altında çalışanlar ilçenin ikinci derecede memurlarıdır 4)İlçe Idare Kurulu:İlçe idare kurulu, kaymakamın başkanlığında yazı işleri müdürü, sıhhat ocağı hekimi, İlçe Milli Eğitim Müdürü ve Tarım ve Köyişleri Müdüründen oluşmaktadırİlçe idare kurulunun görevleri genelde il yöneticilik kurulunun görevleriyle örtüşmektedir C)BUCAK İDARESİ 1)Bucakların Genel Durumu:Mülki yöneticilik bölümlerinin üçüncüsüde bucaklardır5442 sayılı il idaresi kanunu göre bucak idaresi:bucak, coğrafya,ekonomi,emniyet ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında münasebet yer alan kasaba ve köylerden meydana gelen bir yöneticilik bölümü olarak tanımlanmıştırBucaklar il ve ilçelerde olduğu gibi kanunla yok bir yönetimle ilgili işlemle kurulurlarBu yönetimle ilgili işlem İç İşleri Bakanlığının kararı ve Cumhurbaşkanının onayıdırBucaklar yıllarca gerçekte yok olmaya terk edilmişlerdirBugün 689 bucak olmasına karşın bunların sadce 16 sında bucak müdürü vardır 2)Bucak Müdürü:5442 sayılı kanunun 42maddesine kadar “bucak müdürü, bucakta en büyük hükmet memuru ve temsilcisidirBucak müdürü bacaktakli işlerin yürütülmesinden sorumludurGörev yetkileri esas itibariyle kaymakamın ilçe düzeyinde sahip olduğu tayin ve yetkilere benzemektedirBuna görede örneğin:bucak içerisinde işlenen suçları savcıya haber verir, güvenlik açısından doğaüstü bir durumla karşılaşırsa durumu alt olduğu kaymakam ya sa valiye bildirirBucak müdürü İçişleri Bakanlığı kadar valilik emrine atanırBucak müdürünün hangi bucakta ödev yapacağını vali belirlerBucak müdürü elde etmek için lise ya da bu derece bir okuldan mezun olmak yeterlidir 3)Bucak Meclisi:Bucak meclisi biri seçimlik diğeri doğal olmak üzere iki tür üyeden oluşurBucak meclisinin seçimlik üyeleri, bucak sınırları içinde bulunan belediye meclisi ve köy ihtiyar kurulları tarafından kendi üyeleri arasından, veya kendi köy vaya kasabaları halkından edinmek üzere dışarıdan seçilen birer üyeden oluşurSeçimlik üyelerin sayısı 12 den eksik olamaz4 yıl için seçilirlerDoktor ya da sağlık durumu memuru, veteriner, tarım öğretmeni, başöğretmenler meclisin toplantılarına doğal üye olarak katılırlar 4)Bucak Komisyonu:Bucak komisyonu dört üyeden oluşurBu kurula bucak müdürü başkanlık ederBucak komisyonu üyeleri bir yıl zaman ile bucak meclisi kadar kendi üyeleri arasından seçilirUygulamada, doğal üyeler bu komisyona seçilmemektedirBucak komisyonu, bucak meclisi görüşme halinde bulunmadığı zamanlarda bu meclisin görevlerini yaparBucak komisyonu en düşük ayda bir defa toplanır