Milli Cemiyetler Nelerdir? Özellikleri

Yüzlerce yıl boyunca cihana hükmetmiş olan Osmanlı İmparatorluğu vakit içinde güç kaybetmiş ve Birinci Dünya Savaşı ile birlikte başşehir İstanbul dahil karış karış işgal edilmeye başlamıştır. Türk milleti elbette bu duruma sessiz kalmamış ve örgütlenerek kendi bölgelerini muhafazaya başlamıştır. Pek çok ismi olan bu mahallî örgütler, tarihi süreçte ulusal cemiyetler olarak isimlendirilmişlerdir.

Mustafa Kemal Atatürk, emelleri kendi bölgelerini korumak olan bu mahallî örgütleri bir ortaya getirmiş ve Kuvâ-yi Ulusala ismi altında toplayarak Kurtuluş Savaşı’nı başlatmıştır. Milli cemiyetlerin o periyot işgal altında olan Anadolu’nun dört yanında ortaya çıkmaları aslında Türk milletinin bağımsızlık isteğinin en büyük göstergesidir. Gelin ülkemizin kurtuluşunda büyük rol oynayan milli cemiyetlere yakından bakalım ve öne çıkan özelliklerini görelim.

Öncelikle, ulusal cemiyet nedir?

Osmanlı İmparatorluğu’nun işgal süreci başladıktan sonra bulundukları bölgelerde işgalcilere karşı örgütlenerek silahlı ve silahsız yollarla savunmaya geçen lokal halkın kurduğu yapılar milli cemiyetler olarak isimlendirilir. Bu cemiyetleri tarih kitaplarında faydalı cemiyetler ismiyle da görmüşsünüzdür. Ulusal cemiyetler, ülkenin kurtuluşuna fayda sağladıkları için bu isimle anılırlar.

Milli cemiyetler nelerdir?

Trakya - Paşaeli Heyet-i Osmaniyesi

İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti

Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Kilikyalılar Cemiyeti

Milli Kongre Cemiyeti

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Ulusala Cemiyeti

Anadolu Bayanları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti


Trakya - Paşaeli Heyet-i Osmaniyesi:

2 Kasım 1918 tarihinde Edirne’de kurulan Trakya - Paşaeli Heyet-i Osmaniyesi’nin hedefi, Edirne’nin Yunanistan’a verilme riskine karşı bölgedeki Türk ve Müslüman nüfusun daha ağır olduğunu tüm dünyaya duyurmaktır. Merkez üssü Edirne olan cemiyet, Osmanlı’nın yıkılacağını öngörerek Batı ve Doğu Trakya’yı kapsayan bir Türk devleti kurmayı planlamıştır. Trakya - Paşaeli Heyet-i Osmaniyesi, Ahali ve Trakya Paşaeli isimli gazeteler yayımlamıştır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti:

1 Aralık 1918 tarihinde kurulan İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti, İzmir’in Yunanistan’a verilme riskine karşı ortaya çıkmıştır. Ulusal çabanın en büyük destekçilerinden biri olmuşlardır. Pek çok farklı mahallî bilinmeyen örgütle ortaklaşa çalışarak Anadolu’nun farklı noktalarına silah ve cephane yardımında bulunmuşlardır.

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti:

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti Balıkesir merkezli yapılanmış bir örgüt olsa bile kısa mühlet içinde tüm Ege bölgesine yayılarak bölgede kurulan her cemiyetin Redd-i İlhak ismiyle anılmasını sağlamıştır. Redd-i İlhak cemiyetleri ismi üstünde işgale karşı çıkanlar tarafından oluşturulmuştur. İzmir’in Yunan askerleri tarafından işgal edilmesine karşı göğüs göğüse gayret vermiş ve daha sonra bölgede pek çok kongre yaparak halkı bilinçlendirmişlerdir.

Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

Erzurum ve Elazığ merkezli olarak 4 Aralık 1918 tarihinde kurulmuş olan Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, işgal altında olan Doğu Anadolu bölgesi topraklarının Ermenilere verilme riskine karşı ortaya çıkmıştır. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, işgal güçlerinin ve onların destekledikleri çetelerin hiç beklemedikleri bir direniş göstermişlerdir. Temel emelleri, bölgedeki Türklerin Ermeni nüfusundan daha fazla olduğunu göstererek mümkün bir toprak paylaşımının önüne geçmektir.


Kilikyalılar Cemiyeti:

Çukurova başta olmak üzere Adana bölgesinin Ermeni çeteler ve Fransız askerler tarafından işgal edilmesi sonrası Aralık 1918 tarihinde ortaya çıkan Kilikyalılar Cemiyeti, sayısız yazı ve bildiri dağıtmıştır. Kilikyalılar Cemiyeti’nin bastığı Feryatname isimli en bilinen broşürde, bölgede 426 bin olan nüfusun sırf 64 bininin Hıristiyan olduğundan bahsedilir. Temel gaye, gerçek nüfus sayısını tüm dünyaya duyurmaktır.

Milli Kongre Cemiyeti:

Rumlar Megola-İdea ismi altındaki işgal projeleri kapsamında İstanbul’da örgütlendikleri vakit buna karşı olarak doktor Esat Paşa’nın daveti ile Türk Ocağı, Barolar, Kızılay, Muallimler Birliği üzere değerli kuruluşların iştirakiyle 29 Kasım 1918 tarihinde Ulusal Kongre toplanmıştır. Bu kongre ile birlikte kurulan cemiyetin temel emeli, dünyaya işgalin gerçek yüzünü göstermektir. Ulusal Kongre Cemiyeti, Kuvâ-yi Ulusala ismini birinci kullanan cemiyettir.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Ulusala Cemiyeti:

Karadeniz’de faaliyet gösteren işgalci dayanaklı Rum güçlerine karşı kurulmuş olan Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Ulusala Cemiyeti, Trabzon merkezli olsa da çetelerin kan kustuğu tüm Karadeniz kentlerinde faaliyet göstermiştir. Anadolu ile Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler ortasında irtibatın güvenliğini sağladıkları için Ulusal Mücadele’de büyük rol oynamışlardır.

Anadolu Bayanları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti:

Türk milleti işgale bayan, erkek, çoluk, çocuk demeden tüm gücüyle direnmiştir. İşgale direnen bayanların Sivas’ta kurduğu Anadolu Bayanları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, o güne kadar konuta hapsedilen bayanların uyanışının simgesidir. Cemiyet kurulduktan sonra şahsen Mustafa Kemal tarafından gönderilen bir iletiyle kutlanmıştır.


Milli cemiyetlerin ortak özellikleri:

• Milli cemiyetler, lokal örgütlenmeler oldukları için temel hedefleri bulundukları bölgeyi korumaktır.
• Bağımsızlıklarını korumak için Türk halkının çıkarlarını her vakit ön planda tutmuşlardır.
• Gazete ve bildiri yoluyla başlayan işgal tersi hareketler, vakit içinde silahlı çabaya dönüşmüştür.
• Türk halkını işgale karşı bilinçlendirmek için sayısız toplantı ve kongre düzenlemişlerdir.
• Milli çabanın temellerini atmışlardır.

Milli cemiyetler neden değerli?

Osmanlı İmparatorluğu’nun başşehri İstanbul işgal edildikten sonra ordu silah bırakmak zorunda kalmış ve Osmanlı meclisi dağıtılmıştır. Yani işgale karşı direnç gösterecek rastgele bir resmi kurum ya da güç kalmamıştır. Resmi yapıların devreden çıkması nedeniyle Türk milleti sivil savunma sistemini geçmiş ve kendini korumak durumunda kalmıştır.

Türk milleti, bölgelerine saldıran işgalci kuvvetlere karşı lokal olarak örgütlenerek cemiyetler kurmuştur. Cemiyetlerin temel emeli, işgal edilen bölgelerdeki Türk ve Müslüman nüfusun sayıca üstünlüğünü kanıtlamaktır. Ancak işgalci kuvvetlerin kan dökmesi nedeniyle bu örgütlenmeler silahlı uğraşa dönüşmüş ve göğüs göğüse çarpışmalar başlamıştır.

Zaten Türk milletinin bağımsızlığa olan inancını bilen Mustafa Kemal, bölgesel olarak faaliyet gösteren tüm bu cemiyetlerle irtibata geçmiş ve milletin topyekün uğraşını alevlendirmiştir. Yani tahminen ulusal cemiyetler bu lokal yapıları kurmasalar ne Kuvâ-yi Ulusala birlikleri bu kadar süratle toplanabilirdi ne de ulusal çaba bu kadar başarılı bir sonuç alabilirdi.

Ülkemizin bağımsızlık gayretinde en değerli rolü oynayan faydalı cemiyetler yani milli cemiyetler nelerdir, özellikleri nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık ve husus hakkında bilmeniz gereken ayrıntıları paylaştık. Birçoklarının ismini bile bilmediğimiz sayısız şehit ve gazimiz sayesinde bu topraklarda özgürce yaşadığımızı unutmamalıyız.