Mitoloji Nedir ve Neden Önemlidir

MİTOLOJi NEDiR?

Mitoloji kelimesi, yunanca mythos ( masal hikâye ) ve logos ( söz ) kelimesinden yapılmıştır Mitoloji; fazla ski zamanlarda gelmiş ve yaşamış olan ulusların inandıkları tanrıların, kahramanların, devlerin ve perilerin yaşam ve bahseden hikâyelerdir Her toplumun kendine özgü bir mitoloji maceraları vardır Ve temsil ettiği topluluğun aynası gibidir Mitolojiler toplumdan topluma farklılık gösterdiği gibi iki taraflı yanlarda çok bulunmaktadır Mitolojide geçen öykülerin hepsi hayal ürünü değildir Birçok mitolojide geçen tufan olayı, yapılan kazı ve incelemeler sonucu hakiki olduğu ispatlanmıştır
Mitolojilerin en güzeli olarak kabul edilen alışılmış mitoloji ( Greek mitoloji ) deki öykülerin tamamına yakın bir bölümü ya Anadolu da geçmektedir, veya Anadolu ile ilintilidir

Mitoloji Tanımı İçin Söylenenler:

Carl Gustave Jung ’a göre, “Kendi içsel görümüze göre ne olduğumuz oysa mitos yoluyla açıklama edilebilir Mitos bilimden daha bireyseldir ve yaşamı ondan daha belirlenmiş biçimde ifade eder

Murry Hope ’ye kadar, Aslında tüm mitler gerçeğin bir parçasını içerirler Kimi yetkelerin salt mitolojisi saydığı Oera Linda Kitabı, Tufan öncesi ve sonrasındaki kadim Frisya halklarının tarihini aktarmaktadır (Atlantis Efsane mi Yoksa Reel mi? sf 38,39)

Brockhaus adlı Alman ansiklopedisine tarafından, “Tarihde adı geçmeyen, artık unutulmuş büyük kahramanlara ait efsaneler, mitolojinin kadrosuna girer

(Prof Dr B Ögel Türk Mitolojisi Cilt 1 sf 5 )

E A Gardner ’e göre, Mitoloji, Tabiat varlıkları ile olaylarına, kişilik verme sureti ile anlatma şeklidir (Prof Dr B Ögel Türk Mitolojisi Cilt 1 sf 5 )

Prof Dr B Ögel ’e göre, “Efsanelerin kendilerine Mythus veya Mythe denir Mitoloji ise bu efsaneleri inceleyen bir ilim koludur Mitoloji araştırmaları, din tarihi incelemeleri ile de yakından ilgilidir Fakat mitoloji, yalnızca bir din tarihi de değildir

Mitoloji, insanlığın ruh âleminin sembollerle ifade edilmiş bir aynasıdır (Prof Dr B Ögel Türk Mitolojisi Cilt 1 sf 5,6 ve19)

Ayça Akgüner ’e göre Mitoloji, “Efsane Bilimidir Yani ilkel insanların ve insanüstü varlıkların başından geçen masalsı olayların incelenip anlatılmasıdır Eski çağlarda yaşamış olan insanların doğa olaylarına, sosyal ilişkilerine, dini inançlarına gösterme açılarının yorumlanmasıdır Her ulusun, her ülkenin tarihi; değişik efsaneleri, destanları, kahramanlık öykülerini, inanç sistemini tanrılarını, insanlarını, masallarını, söylencelerini barındırır

Yukarıdaki alıntılarda mitolojinin ne olduğu mükemmel bir şekilde ifade edilmiştir Çünkü mitoloji, doğa üzerine bitmiş olan prototipler ’in (Birincil Örnekler) harici kısmının hayâllerde canlandırılarak (ya da onları canlı görerek) anlatılma şeklidir Bir başka deyişle, kadim inisiyecilerin trans halindeyken doğa üstünde gördükleri fotoğraf ve şekilleri, doğa üstü olaylarla süsleyerek anlattıkları hikayelere mitoloji adı verilmiştir

Türk Mitolojisi

Tarihi Türk halklarının inanmış oldukları mitolojik bütüne bahşedilen isimdir Eski efsaneler, Türk halklarının eski ortak inancı Tengricilikten öğeler taşımaktan ziyade sosyal ve kültürel tema'larla doludur Bunların bazıları daha sonra İslami öğeler ile değiştirilmiştirDünyanın en eski Edebi belgelerinden biri olarak geçen Dede Korkut Destanlarının orijinal Yapıtları, Vatikan ve Dresden Kütüphanelerinde bulunmaktadır Ege ve Anadolu Uygarlığı mitolojisi ile benzerlikler taşımaktadır

Türk mitolojisi, çoğu araştırmacıya göre aynı Tengricilikte de olduğu gibi tektanrıcı bir temelden, zamanla çoktanrıcı bir biçime içten gelişmiştir Hem tarihi Türk halklarının temasa geldikleri Zerdüştlük, Mani dini ve Budizm de Türklerin mitolojisinden izler devralmıştır Bu yüzden genel bir betimleme olan Türk mitolojisine, inançtaki öbür unsurlar göz önünde tutulursa Türk Mitolojileri çağırmak daha doğru olabilir

Kabile'nin Türeyişini Anlatan Efsaneler

Türk mitolojisinin en mühim özelliklerinden birisi her kabilenin, ne kadar küçük da olsa şahsi bir türeyiş efsanesine sahip olmasıdır Örneğin Oğuzname'de her sözü edilen kabilenin öncelikle türeyiş efsanesi anlatılır

En manâlı ve en ünlü efsane Türkler'in karşılıklı türeyiş efsanesidir Bu efsane yaklaşık olarak her Türk topluluğunda tanınır ve en eski Türk hükümdarlarının, Göktanrı'nın gönderdiği bir kurt ile çiftleşmesinden türediğini anlatır Bazı versiyonlarda bir dişi kurdun en son Türk olarak kalmış bir erkek çocuğu ile, diğer versiyonlarda ise Göktanrı'nın bir erkek kurt kılığında hükümdarın kızı ile çiftleştiği anlatılır

Diğer iyi tanılan bir türeyiş efsanesi Kırgız halkının türeyiş efsanesidir Bu efsaneye tarafından tanrısal bir gölün suyundan gebe kalan kırk kız ilk Kırgızları oluşturur

Budist Türk Mitolojisi



Budist Uygur Rahipler

9'ncu yüzyılda Uygur Türkleri'nin Budizm dinini kabul etmiş ve bu dinin temeli üstünde ilk büyük oturmuş Türk kültürünü geliştirmişlerdir Uygur rahiplerin bu dönemde binlerce Budist yazıyı, Sanskrit ve Çince'den Türkçe'ye çevirmiş oldukları bilinmektedir Bunların aralarında çoğu tanıdık olmayan efsane de Türkçe'ye çevrilmiş, fakat eski Türk destanları ve tarihi de yazıya alınmıştır Hotan kentinde zamanının en büyük kütüphanesini oluşturmuşlar, fakat maalesef Kırgızların bir saldırısında bu kütüphane adamakıllı yanmıştır Günümüze sadece ufak tefek sayfa parçaları kalmıştır, ama bu sayfa parçalarının bazılarının üzerinde görünen sayfa sayıları (sayfa 500 sayfa 600) bu kitapların ne dek geniş detaylı ve detaylı olduklarını kanıtlamaktadır

Bu eksik sayıdaki kalıntının aralarında manastırlara yeni rahipler kazandırmak için planlanmış efsaneler de bulunmaktadır Örneğin birisinde somut hayatın fena ve iğrenç olduğunu vurgulamak için korkunç bir hikâye anlatılmaktadır (Eski Türkçe):

körüp ince sakıntı Bo menin yutuzum bo tep içgerü kirip ülüg birle yattı Yeme esrökin biligsizin üçün ölügüg kuçup uluvsuz bilig sürüp ol ölügke katıltı küçedükinte ötrü ölüg yarıltı ol yarsinçıg et'özinteki kan iltihap arıgsız yablak taşıltı tökülti yeme ol tözün är kamag özi tonı bitmiş adakka tegü kanka irinke örgenip uvutsuz biligin üçün esrükin ögsüz bolup könülina anıg ögrünçülük boltum tep sakıntı ançagınçagan yarın yarudı kün tugdı ol tözün er esröki adıntı usınta uduntı birök başın yokarı kötürüp körti supurgan icre yatukın koyınta ölüg yatur iltihap kan tökülür tüze yıdıyor kenti özün körtü kop kanka bulganmış arıgsızka ürgenmişin körüp ötrü belinledi anıg korkutı ulug ünün manradı terkin tul tonka taşıkıp tezdi nece yügürür erti anca kusar yarsıyur erti ol munca arıg ton kedsimişin antak terkin butarlayu üze bice yırtıp taşgaru kemişti ancak yügürtü bardı bir toş boşına tegti ötrü özin ol toş başına kemişti yuntı arıtıntı ol

Yukarıda bir alıntısı gösterilen hikâyede, karısını kaybeden biçare bir adam, üzüntüsünden fazla feci ayyaş olana değin içki içer, ölmüş karısının mezarına gider, mezarı açar ve karısının cesedi ile cinsel ilişkiye girişir Ceset ile böylece şiddetli sevişir ki çürümüş cisim kollarının aralarında çatlamaya başlar Adam baştan aşağı çürük kana ve cerahata bulanır Nihayet gün ağarır, adam başını kaldırır ve görür fakat mezarın içinde karısının cesedinin yanına yatıyor, cesetten kan dökülüyor Kendini görür; üstü başı kan ve cerahata bulanmıştır Bir Anda yaptığı canavarlığı anlar, kendinden tiksinir, kiyafetlerini yırtmaya başlar, içini bir nefret sarar ve paniğe kapılır Adam mezardan çıkar ve koşmaya başlar Bir yanlamasına bağırarak ağlar, bir yana kusar Bu alıcı Budist hikâyelerde daima olduğu gibi adam sonunda bir manastıra gider ve bütün maddi dünyadan uzakta bir şekilde hayatını “Budaya adar

Sibirya Türkleri'nde Mitoloji
Sibirya'nın Türk halkları, Türk mitolojisini günümüze değin en canlı, en renkli tutmuş ve muhafaza etmiş olanlarıdır Günümüze dek Tengriciliğin kutsal varlıklarına hala ibadet edip eski Türkler'in epope anlatma geleneğini ayakta tutmaya devam etmektedirler

Mesela, sayıları fazla azalmış olan Dolganlar'da çok eski bir mitoloji bulunmaktadır Sibirya'nın fazla kuzeyinde bulunan Tundra ikliminde yaşayan Dolganlar, göçebeliklerinde nadiren buzları 10000 yıldır çözülmemiş, yarısı topraktan dışarı dikilen Mamut cesetlerine rastlarlar Dolganlar, yeraltı aleminin efendisi Erlik hanın, mamutları yeraltı alemine aldığını ve onları kendine hizmet ettirdiğine inanırlar Inançlarına göre, mamutlar yeraltı aleminde tutsaktır Eğer yeryüzüne çıkmaya çalışırlarsa suç oluşturan olarak anında buz tutarlar Radloff'a kadar Dolganlar canlı olarak hiç görmedikleri bu dev hayvanların, güya yere gömük, yarı dışarı çıkmış hali ve donmuş olmalarını bu şekilde açıklamışlardır

Altaylılar, Yakutlar ve diğer Sibirya Türkleri'nde de dünyalarında olup biten çoğu şeyin sorumlusu, iyi ve kötü ruhlar ve tanrısal varlıklardır Dua edip kurbanlar vererek, bereketin kesilmemesi için onları güzel tutmaya çalışırlar

Anadolu Türkleri'nin Mitolojisi
Türkler, 10'ncu yüzyıldan itibaren Anadolu'ya akın etmeleri esnasında Orta Asya'dan çoğu epope ve hikâyeyi de beraberlerinde getirmişlerdir 11'nci yüzyılda Akkoyunlu devletinde, Orta Asya'dan yeni gelmiş Türk boylarının anlattıkları hikâyeler tanınmayan bir yazar kadar Dede Korkut masallarıolarak kaleme alınmıştır Lakin Türkler'in Anadolu'ya gelmelerinden önce de, burada çok renkli mitler bulunmaktadır Bu mitler Anadolu Türkleri'nin mitolojisinde iz bırakmıştır

Mesela Pamukkale hakkındaki eski bir Yunan efsanesi günümüzde hala anlatılmaktadır Bu efsaneye tarafından çirkin bir kız dışlanmaktan usanıp hayatına son vermek ister Kendini Pamukkale'nin tepelerinden aşağıya atar ve kaynak suyu batmış bir terasın içine düşer Ava çıkmış bir prens bu olayı görür ve hemencecik oraya koşar Bir bakar ki kollarında kendine gelen kız neredeyse bir dünyalar güzeli Meğer Pamukkale'nin şifalı kaynak suyu kızı güzelleştirmiştir Daha Sonra ikisi evlenir ve mutlu olurlar

Osmanlı Devleti ’nde Mitoloji
Osmanlılar'ın en mühim efsanesi, imparatorluğun kurulmasından önce Osman Bey'in bir rüya görmesi ve bu rüyanın Şeyh Edebali (1206 1326) kadar açıklanmasıdır Şeyh Edebali, Osman Bey'in gördüğü rüyanın, O'nun Osman Bey'in bir kâinat devleti kuracağının alameti olduğunu açıklar ve bu rüya reel olur Osmanlı Devleti 1299 yılında kurulmuş, 1922 yılında zayıflayıp yıkılmıştır Onun yerine de Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmuştur Türkiye Cumhuriyeti; 1923 târihinde Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından kurulmuştur

Türk Mitolojisi ’nden Örnekler

AsenaEski Türk mitolojisine kadar dişi bir kurtdur
Göktürk kaynaklı sözlü geleneğe göre toplu katliama uğramış Tanıdık (Zena veya Asen) soyundan bir bebeği bir kadınsı kurt kurtarır, emzirir ve korur Bu bebeğin sonra Göktürk İmparatorluğu'nu kuracak olan Tanıdık (Zena ya da Asen) so yunun atası olduğu bahis edilir
Mitoloji ile ilgili bu madde bir taslaktır Maddenin içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz

ErlikKamcı Türk Mitolojisi'nde musibet tanrısı ’dır Anlamı 'güçlü'dür Kıranları yapan tanrıdır Kızları Kara Kızlar kut törenleri sırasında kamları tekrar çıkarıp, onların başarısız olmalarına niçin olurlar Erlik ile iletişime geçen kamlara Kara Kam denir

ÜlgenÜlgen, Türk mitolojisinde (kamcı inanç döneminde) Türklerin iyilik tanrısıdır Tek Tanrı inancında Göktanrı ile bir tutulmuştur Bai Ulgan, Ulgan gibi adlarla Sibirya kavimlerince de becerikli tanrı olarak anılır
Ak Kamlarönbilicilik için bu Tanrı'ya, Tanrı'nın kızları Ak Kızlar aracılığıyla başvurur Türk Mitolojisi'ndeki karşı imgesi Erlik dir

TengriTengrikadim Türk lehçelerinde ortak olarak Allahanlamında kullanılan kelimenin Türkiye Türkçesinde Tanrısözüne evrilmiş öncülüdür
Divânı Lügati ’tTürk ’ün son olarak Kabalcı Yayınevi kadar yapılan güncelleştirilmiş baskısında Tengri kelimesi Tengri: Allah azze ve celle karşılığı ile hiçbir kararsızlık olmaksızın verilmektedir
Antropolojik veriler ve bu verilere istinaden yapılan etnografik araştırmalar eski çağlardan bu yanlamasına, Tengri kelimesi ve benzerlerinin Türkler aralarında ilahi ahenk ve bu düzeni yaratıp, sürdüren ulu bir güç kaynağı anlamında kullanıldığını göstermiştir Türklerin Tengri anlayışı, hiçbir şey yaratabilemeyen ve zaten kendileri de önce kavram olarak sonrasında da fiziksel nesneler olarak yaratılmış olan putlara benzer bir karşılığa sahip olmamıştır
Yakut dilinde Tangara; Kuman dilinde Tengre; Karaim dilinde Tangrı; Çuvaş Türkçesinde Tura; Hakas dilinde Tigir; Tuva dilinde Deyri; KırgızKazak Türkçesinde Tengri;Tatar dilinde Tengre; KaraçayMalkar Türkçesinde Teyri; Azerbaycan Türkçesinde TarıTanrı; Türkiye Türkçesinde Tanrı olarak kullanılması bile bu kelimelerin ifade ettiği kavramın Türk halkları arasındaki müşterek kullanımının işaretidir
İslami terminolojideki Allah kavramının karşılığı olarak Tengri; birincil ve ilahi başlangıcı bildirir, âlemdeki her şey O ’na bağlıdır ve bir şekilde O ’ndan bir eser taşır Algılanan alemin sularıdenizleri; dağlarıtaşları, ağaçlarıkuşları kendi özgün niteliklerinden varılabilecek Tengri işlevlerinin görüntüleridir (TasavvuftakiTevhidi Efal; Tevhidi Önad Tevhidi Zat basamakları da buna benzer bir anlamı içerir ) Tengri kavramına karşısında çıkanların dayanağı olan ırk inanışları, fakat buradaki inceliği ayırd edemeyen ırk arasında yayılan yanlış başvuru ve hurafelerin tenkidi anlamında bir anlam taşımaktadır
Kaşgarlı Mahmud 1074 yılında yazımının tamamladığı kabul edilen eserinde Tengri kelimesinin anlamını verirken şu önemli tesbiti de yapmaktadır: Kafirler Allah ’ın gazabı üzerlerine olsungöğe tengri derler, bununla birlikte azametli gördükleri her şeyi, mesela bir dağı veya bir ağacı da tengri olarak adlandırır ve önünde secde ederler Bunların sapkınlıklarından kaçarak Allah ’a sığınırız
Görüldüğü gibi Kaşgarlı Mahmud da Tengri kelimesinin kullanımında hiçbir sakınca görmezken bu kelimeyi kullananların düştükleri şirk ve hatta küfür hatasını savunma gibi bir yanlıştan sakınmaktadır Bu tenzihi tavrın bilincinde olan bir insanın Allah azze ve celle manasına Tengri kelimesini kullanmakla din dışına çıkma tehlikesi olabilir mi? Burada da şu ölümsüz ve nebevi gerçek hatırlanmalıdır: Ameller niyetlere göredir
Ünlü Arab gezgin İbn Fadlan ’ın naklettiğine göre o sıralarda İslam ’a hemen şimdi girmiş olan Oğuz Türkleri herhangi bir güçlük ile karşılaştıklarında bakışlarını gökyüzüne yöneltip Bir Tengri derlermiş Ilk Olarak Kaşgarlı Mahmud edinmek üzere İslami dönemin bütün yazarları Allah kasdıyla Tengri ismini kullandıkları gibi tüm kaynaklarda her işe; söze kutlu bir nitelik kazandırmak kastıyla ilk önce Yüce Tengri ’nin adı anıldıktan daha sonra başlanması gerektiğini bildirmişlerdir *