Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Molla Gürani kimdir Molla Gürani hakında
Molla Gürani (d 1410 ö 1488), İslam türk alimi, dördüncü Osmanlı şeyhülislamı Tam ismi, Ahmed bin İsmail bin Osman Güran`dir
Fatih Sultan Mehmed'e hocalık yapan, Osmanlı İmparatorluğu'nda kazaskerlik, kadılık ve şeyhülislamlık gibi manâlı devlet hizmetlerinde yer alan, İslam düşünürleri üzerinde çok büyük bir tesir bırakan; bugün öncelikle İstanbul edinmek üzere çoğu cami, medrese, cadde ve sokağa ismi verilen Osmanlı din bilgini ve devlet adamı Molla Gürani kimdir ve nerede doğmuştur?
Molla Gürani Kimdir, Nerede ve Ne Zaman Doğdu?
İslam düşünürleri arasında Molla Gürani'nin doğum tarihi ve doğum yeri tartışmalıdır Bir Takım kaynaklar doğumunu 1406, bir takım kaynaklar 1410 olarak vermektedir Doğum yeri olarak da genellikle bugün İran sınırları içinde bulunan İsferaryin ile Kuzey Irak'ta bulunan Şehrezur'u yazmaktadırlar Bu yazılanlar hiç araştırılmadan, başka yazar ve düşünürlerce de her zaman nakledilerek tekrarlanıp durulmuştur
Yaptığımız araştırmada ise, Molla Gürani'nin Erganiye ast Hilar köyünde doğduğuna dair çok önemli kaynakların var bulunduğuna şahit olduk Bu konuda en manâlı kaynak; İslam bilgini Burhanuddin Ebu'lHasan İbrahim elBika (ö 8851480)'nin Köprülü Kütüphanesi'nde 1119 numarada kayıtlı olan 'Unvanu'z Zaman adlı eseridir elBika bu eserinde Gürani'nin Hilar'lı olduğunu nakletmektedir
Ve tekrar yaptığımız araştırmada gördük fakat, Türkiye Diyanet Vakfı kadar yayınlanan İslam Ansiklopedisi ve Doç Dr Sakıp Yıldız, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri adlı doçentlik tezinde de elBika'nin naklettiği bilgiye yer vermekteler
İslam Ansiklopedisi , Molla Gürani'ni hakkında bilgi verirken şunları yazmaktadır:Başlıca adı Şemseddin Ahmed b İsmail'dir Bir Takım kaynaklar Şemseddin yerine Şerefeddin veya Şehabeddin unvanını kullanır Onun önce Şerefeddin, sonra Şehabeddin diye anıldığını belirten hocası Makrz 13 Rebülevel 809 (28 Ağustos 1406) tarihinde Şehrizor'da dünyaya geldiğini belirtir Sehav bu bilgiyi nakletmekle beraber 813 (1410) yılında Guran'da (Kuran) doğduğunu söyler Hayatı hakkında bilgi veren kaynaklarda Guran'ın nerede bulunduğu konusunda ayrı bilgiler vardır Bazıları burasının İsferaryin'in bir köyü olduğunu kaydederken bir kısmı da Irak'ın kuzeyinde bulunan Şehrezur'a (Şehrizor) alt bulunduğunu belirtmektedir diğer taraftan Bika, Molla Güran'nin kendisinin Diyarbakır civarındaki Hiler köyünde doğduğunu söylediğini nakleder(TDV İslam Ansiklopedisi , TDV Yayınları, İstanbul 2005, Deri 30, s: 249)
Doç Dr Sakıp Yıldız ise, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri adlı doçentlik tezi kitabının önsözde; Başlangıçta dikkatimizi çeken, çözülmesi gereken en önemli konu, Ahmed Gurani'nin doğum yeri oldu Bu konuda bilgi vermeyen Osmanlı kaynakları dışındaki tüm eserler günümüzdekiler de dahil iki öbür Guran şehri üzerinde toplanmışlar, devrinde yaşayan Bika''nin eserini görmediklerinden, müellifimizi ayrıca İsferain, keza de Şehrezur'daki Guran'da dünyaya getirmişlerdir Sağlamlığına inandığımız Bika''nin eseriyle başta, aradaki farklılığı giderek bir neticeye bağladık, iki görüşün de isabetli olmadığını göstererek müellifimizin doğum yerini tesbit ettikdedikten sonra, Molla Gürani ile ilgili şu bilgileri vermektedir:
Şıhabuddin Ahmed, Osmanlı tarihçileri ve uleması aralarında Molla Guran adı ile şöhret bulmuştur Kendisinden naklen, cedlerini teferruatıyla bildiren sahih bir nesebi mevcut değildir Ayrıca muasır ve sonraki kaynaklarda verilen neseblerde bazı ayrı isimler bulunduğundan birbirine uymamakta, bu yüzden mevcutlar aralarında en sahih nesebin hangisi olduğu, sahih olan ya da olmayan isimlerin nasıl ayırt edileceği konusunda, elimizde bir ölçü bulunmamaktadır
Yazan kitabında Molla Gürani'nin şeceresine ait Sehav, Bika'', İbn Tağrberd, Suyut gibi bazı İslam bilginlerinin görüşlerini naklettikten daha sonra, Molla Gürani'nin doğum yeri konusunda ise şu tespitlerde bulunmaktadır:Şemsuddn Ahmed'in doğum yeri hakkında birçok kaynaklar, ittifakla Guran kasabası veya köyünde birleştikleri halde, bu kasabanın yeri ve ast olduğu şehir halkı konusunda görüntü ayrılığına düşmüşler; bir kısmı Guran'ı bugün İran hududları içinde bulunan İsfera'nin bir karyesi olarak gösterirken, öteki bir kısmı da bugün Irak sınırları içinde mevcut Şehrezur (ya da Şehrizor)a alt bir kasaba olduğunda birleşmişlerdir Biz burada Guran'ın Isferan'de mi, yoksa Şehrezur'da mı olduğu hususunu tartışarak, coğrafı bir konuya girmek istemiyoruz Şayet mevcutsa, iki görüşü ileri sürenler İsferan ya da Şehrezur'da demekte haklıdırlar, belki aynı adlı kasaba iki şehirde de bulunabilir Haksız oldukları nokta, bu kasabayı çok uzaklarda aramalarıdır Şu halde müellifler; bir öteki Guran'ı bu kadar uzaklarda aramışlardır Halbuki, vaktiyle olduğu gibi bugün, Guran adlı bir kasabanın Bir Takım haritalarda Ahmediye şeklinde şöhret bulan ismiyle memleketimizde, Diyarbekir (Diyarbakır) il sınırları kapsamında varlığı bilinmektedir Tarih açıdan bakılacak olursa Guran kelimesi, Anadolu dışarıda ya da Anadolu'da mevcut bir kasabaköy ismi olmaktan fazla, arya ırkından gelen dört büyük kabileden birine verilen isim olduğu görülür
Bizim için mühim olan, Şemsuddn Ahmed'in fiilen bu şehirlerden birine emrindeki Guran'da mı yahut; şimdiye değin yazılanların tersine bunların dışarıda bir yer de mi doğduğunu ortay koymaktadır
Bu konuda; ister zamanında yazılmış, ister günümüze değin gelen kaynaklarda olsun, katiyet kazanmamış mahall ihtilafı bir kenara bırakmayı, devrine ait bir eser sahibi, Şemsuddn Ahmed'i yaknen tanıyan ve kendisiyle görüştüğünü kaydeden bir müellife itimadı, en belirli yol görüyoruz Çünkü hiçbiri, her lahza olası olduğu halde bu müellifin eserini görmemiş, beş asırdır sürüp gelen yanlışlığı ortadan kaldıramamıştır Araştırmalarımız esnasında karşılaştığımız bir eserle, bunca zamandır meçhul, şeklen önemsiz olsa bile gözden uzak, hatta gömülü kalmış bir hakikati aydınlığa kavuşturmuş olacağız Guran ile konuştuğunu kaydeden bu müellif, Burhanuddn Bika'dir (ö8851480) Köprülü Kütüphanesi 1119 numarada kayıtlı Ünvanu'zZamanadlı eserinde Bika' tıpkı şu ibareyi kullanır: Vulide denete selase 'aşara ve semani mi'kema ahberan f karyeti Hiler, la min me'amilih Guran(Bana söylediğine kadar 813 senesinde Hiler'de doğmuştur, ona yan olan Guran'da değil) Yaptığımız araştırmalarda Hiler ismini, güney illerimizden Diyarbakır'ın Osmaniye (Ergani) kazasına emrindeki bir köy olduğunu, varlığını halen devam ettirdiğini tesbit ettik Bu tesbit bizi, asırlardır yanlış nakledilen, sahiden son derece manâlı olan bir gerçeğe kavuşturdu Artık Guran, alan itibariyle kesinlik kazanmamış bir Guran kasabasında doğmamıştır Bika''nin belirli ifadesine tarafından, mevcut şüpheler adamakıllı ortadan kalkarak İsferan veya Şehrezur'a alt Guran kasabası görüşleri düşüyor, yerine en eski vilayetlerimizden Amid (Diyarbakır)in Hilar köyünde doğduğu dobra dobra meydana çıkıyor
Bu kayda değer noktanın çözümlenmesinden sonra, burada haklı olarak şöyle bir soru akla gelebilir Ahmed Guran eserlerinde ve padişahlara yazdığı mektuplarda neden Guran mahlasını kullanıyor, bütün biyografik kaynaklar neden benzer mahlası her yerde ediyor? Bu soruya emin bir yanıt tahsis etmek imkansızdır; çünkü ailesinin menşei hakkında hiç bilgimiz yoktur Sadece bir faraziye olarak söylenebilecek şudur; Müellifin babası Hilar'a öyle uzakta olmayan, ona emrindeki Diyarbakır'ın bir öteki köyü Guran'dan idi ve ailesi bu yere izafetle Guran lakabiyle şöhret bulmuştu Bu yüzden aile ünvanı olan bu kelimeyi müellifimiz de seçim etmiş, ismiyle beraber kullanmayı adet haline getirmişti(Doç Dr Sakıp Yıldız, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri , Doçentlik Tezi, Sahaflar Kitap Sarayı Yayınları:5, s: 12, 21,22)
Bu belge ve bilgiler, Molla Gürani'nin Hilarlı olduğuna dair ciddi kanıtlardır Bize düşen devir Molla Gürani'yi sahiplenmek ve ona dair diğer kaynakları gün yüzüne çıkartmaktır
Belgelerde Söz Konusu Edilen Güran Nerededir?
Güran, Ergani'de Gevran ovasında yer alan bir yerin adıdır Ergani (Hilar)Diyarbakır arasında Zengetil (Bereketli) köyünün güneyinde bulunmaktadır Osmanlı belgelerinde, eski tapu kayıtlarında Güran ismi bol miktarda geçmektedir
Arifi Paşa Seyahatnamesi'nde, 1891'de yolculuk ettiği Ergani ve Diyarbakır hakkında bilgiler verirken, Güran ile ilgili şunları yazmaktadır:Ferdası yani martın onyedinci Pazar günü saat ikide hareketle pek müstevi olan Ergani ve Güran ovalarından bi'lmürür çayırlı çimenli bir mevki'de vaki' ve lakin ahurdan daha vahim olan Termilhanında ****z müddet istirahattan daha sonra Ergani'ye altı saat mesafede ve nefsi Diyarbekir kazasında (Telhoran) karyesinde hanedandan Bektaş Ağazade Abdulgani Ağa'nın hanesine inildi Ergani hanedanından izzetlü Sofi Paşa dah oradaydı(Müslüm Üzülmez, Çayönü'nden Ergani'ye Uzun Bir Yürüyüş , İstanbul 2005, s: 255)
Molla Gürani'nin, Güran mahlasını kullanması büyük bir muhtemelen Gevran ovası içersinde bulunan Güran'dan kaynaklanmaktadır
Kaynak : Wikipedia *
Molla Gürani (d 1410 ö 1488), İslam türk alimi, dördüncü Osmanlı şeyhülislamı Tam ismi, Ahmed bin İsmail bin Osman Güran`dir
Fatih Sultan Mehmed'e hocalık yapan, Osmanlı İmparatorluğu'nda kazaskerlik, kadılık ve şeyhülislamlık gibi manâlı devlet hizmetlerinde yer alan, İslam düşünürleri üzerinde çok büyük bir tesir bırakan; bugün öncelikle İstanbul edinmek üzere çoğu cami, medrese, cadde ve sokağa ismi verilen Osmanlı din bilgini ve devlet adamı Molla Gürani kimdir ve nerede doğmuştur?
Molla Gürani Kimdir, Nerede ve Ne Zaman Doğdu?
İslam düşünürleri arasında Molla Gürani'nin doğum tarihi ve doğum yeri tartışmalıdır Bir Takım kaynaklar doğumunu 1406, bir takım kaynaklar 1410 olarak vermektedir Doğum yeri olarak da genellikle bugün İran sınırları içinde bulunan İsferaryin ile Kuzey Irak'ta bulunan Şehrezur'u yazmaktadırlar Bu yazılanlar hiç araştırılmadan, başka yazar ve düşünürlerce de her zaman nakledilerek tekrarlanıp durulmuştur
Yaptığımız araştırmada ise, Molla Gürani'nin Erganiye ast Hilar köyünde doğduğuna dair çok önemli kaynakların var bulunduğuna şahit olduk Bu konuda en manâlı kaynak; İslam bilgini Burhanuddin Ebu'lHasan İbrahim elBika (ö 8851480)'nin Köprülü Kütüphanesi'nde 1119 numarada kayıtlı olan 'Unvanu'z Zaman adlı eseridir elBika bu eserinde Gürani'nin Hilar'lı olduğunu nakletmektedir
Ve tekrar yaptığımız araştırmada gördük fakat, Türkiye Diyanet Vakfı kadar yayınlanan İslam Ansiklopedisi ve Doç Dr Sakıp Yıldız, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri adlı doçentlik tezinde de elBika'nin naklettiği bilgiye yer vermekteler
İslam Ansiklopedisi , Molla Gürani'ni hakkında bilgi verirken şunları yazmaktadır:Başlıca adı Şemseddin Ahmed b İsmail'dir Bir Takım kaynaklar Şemseddin yerine Şerefeddin veya Şehabeddin unvanını kullanır Onun önce Şerefeddin, sonra Şehabeddin diye anıldığını belirten hocası Makrz 13 Rebülevel 809 (28 Ağustos 1406) tarihinde Şehrizor'da dünyaya geldiğini belirtir Sehav bu bilgiyi nakletmekle beraber 813 (1410) yılında Guran'da (Kuran) doğduğunu söyler Hayatı hakkında bilgi veren kaynaklarda Guran'ın nerede bulunduğu konusunda ayrı bilgiler vardır Bazıları burasının İsferaryin'in bir köyü olduğunu kaydederken bir kısmı da Irak'ın kuzeyinde bulunan Şehrezur'a (Şehrizor) alt bulunduğunu belirtmektedir diğer taraftan Bika, Molla Güran'nin kendisinin Diyarbakır civarındaki Hiler köyünde doğduğunu söylediğini nakleder(TDV İslam Ansiklopedisi , TDV Yayınları, İstanbul 2005, Deri 30, s: 249)
Doç Dr Sakıp Yıldız ise, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri adlı doçentlik tezi kitabının önsözde; Başlangıçta dikkatimizi çeken, çözülmesi gereken en önemli konu, Ahmed Gurani'nin doğum yeri oldu Bu konuda bilgi vermeyen Osmanlı kaynakları dışındaki tüm eserler günümüzdekiler de dahil iki öbür Guran şehri üzerinde toplanmışlar, devrinde yaşayan Bika''nin eserini görmediklerinden, müellifimizi ayrıca İsferain, keza de Şehrezur'daki Guran'da dünyaya getirmişlerdir Sağlamlığına inandığımız Bika''nin eseriyle başta, aradaki farklılığı giderek bir neticeye bağladık, iki görüşün de isabetli olmadığını göstererek müellifimizin doğum yerini tesbit ettikdedikten sonra, Molla Gürani ile ilgili şu bilgileri vermektedir:
Şıhabuddin Ahmed, Osmanlı tarihçileri ve uleması aralarında Molla Guran adı ile şöhret bulmuştur Kendisinden naklen, cedlerini teferruatıyla bildiren sahih bir nesebi mevcut değildir Ayrıca muasır ve sonraki kaynaklarda verilen neseblerde bazı ayrı isimler bulunduğundan birbirine uymamakta, bu yüzden mevcutlar aralarında en sahih nesebin hangisi olduğu, sahih olan ya da olmayan isimlerin nasıl ayırt edileceği konusunda, elimizde bir ölçü bulunmamaktadır
Yazan kitabında Molla Gürani'nin şeceresine ait Sehav, Bika'', İbn Tağrberd, Suyut gibi bazı İslam bilginlerinin görüşlerini naklettikten daha sonra, Molla Gürani'nin doğum yeri konusunda ise şu tespitlerde bulunmaktadır:Şemsuddn Ahmed'in doğum yeri hakkında birçok kaynaklar, ittifakla Guran kasabası veya köyünde birleştikleri halde, bu kasabanın yeri ve ast olduğu şehir halkı konusunda görüntü ayrılığına düşmüşler; bir kısmı Guran'ı bugün İran hududları içinde bulunan İsfera'nin bir karyesi olarak gösterirken, öteki bir kısmı da bugün Irak sınırları içinde mevcut Şehrezur (ya da Şehrizor)a alt bir kasaba olduğunda birleşmişlerdir Biz burada Guran'ın Isferan'de mi, yoksa Şehrezur'da mı olduğu hususunu tartışarak, coğrafı bir konuya girmek istemiyoruz Şayet mevcutsa, iki görüşü ileri sürenler İsferan ya da Şehrezur'da demekte haklıdırlar, belki aynı adlı kasaba iki şehirde de bulunabilir Haksız oldukları nokta, bu kasabayı çok uzaklarda aramalarıdır Şu halde müellifler; bir öteki Guran'ı bu kadar uzaklarda aramışlardır Halbuki, vaktiyle olduğu gibi bugün, Guran adlı bir kasabanın Bir Takım haritalarda Ahmediye şeklinde şöhret bulan ismiyle memleketimizde, Diyarbekir (Diyarbakır) il sınırları kapsamında varlığı bilinmektedir Tarih açıdan bakılacak olursa Guran kelimesi, Anadolu dışarıda ya da Anadolu'da mevcut bir kasabaköy ismi olmaktan fazla, arya ırkından gelen dört büyük kabileden birine verilen isim olduğu görülür
Bizim için mühim olan, Şemsuddn Ahmed'in fiilen bu şehirlerden birine emrindeki Guran'da mı yahut; şimdiye değin yazılanların tersine bunların dışarıda bir yer de mi doğduğunu ortay koymaktadır
Bu konuda; ister zamanında yazılmış, ister günümüze değin gelen kaynaklarda olsun, katiyet kazanmamış mahall ihtilafı bir kenara bırakmayı, devrine ait bir eser sahibi, Şemsuddn Ahmed'i yaknen tanıyan ve kendisiyle görüştüğünü kaydeden bir müellife itimadı, en belirli yol görüyoruz Çünkü hiçbiri, her lahza olası olduğu halde bu müellifin eserini görmemiş, beş asırdır sürüp gelen yanlışlığı ortadan kaldıramamıştır Araştırmalarımız esnasında karşılaştığımız bir eserle, bunca zamandır meçhul, şeklen önemsiz olsa bile gözden uzak, hatta gömülü kalmış bir hakikati aydınlığa kavuşturmuş olacağız Guran ile konuştuğunu kaydeden bu müellif, Burhanuddn Bika'dir (ö8851480) Köprülü Kütüphanesi 1119 numarada kayıtlı Ünvanu'zZamanadlı eserinde Bika' tıpkı şu ibareyi kullanır: Vulide denete selase 'aşara ve semani mi'kema ahberan f karyeti Hiler, la min me'amilih Guran(Bana söylediğine kadar 813 senesinde Hiler'de doğmuştur, ona yan olan Guran'da değil) Yaptığımız araştırmalarda Hiler ismini, güney illerimizden Diyarbakır'ın Osmaniye (Ergani) kazasına emrindeki bir köy olduğunu, varlığını halen devam ettirdiğini tesbit ettik Bu tesbit bizi, asırlardır yanlış nakledilen, sahiden son derece manâlı olan bir gerçeğe kavuşturdu Artık Guran, alan itibariyle kesinlik kazanmamış bir Guran kasabasında doğmamıştır Bika''nin belirli ifadesine tarafından, mevcut şüpheler adamakıllı ortadan kalkarak İsferan veya Şehrezur'a alt Guran kasabası görüşleri düşüyor, yerine en eski vilayetlerimizden Amid (Diyarbakır)in Hilar köyünde doğduğu dobra dobra meydana çıkıyor
Bu kayda değer noktanın çözümlenmesinden sonra, burada haklı olarak şöyle bir soru akla gelebilir Ahmed Guran eserlerinde ve padişahlara yazdığı mektuplarda neden Guran mahlasını kullanıyor, bütün biyografik kaynaklar neden benzer mahlası her yerde ediyor? Bu soruya emin bir yanıt tahsis etmek imkansızdır; çünkü ailesinin menşei hakkında hiç bilgimiz yoktur Sadece bir faraziye olarak söylenebilecek şudur; Müellifin babası Hilar'a öyle uzakta olmayan, ona emrindeki Diyarbakır'ın bir öteki köyü Guran'dan idi ve ailesi bu yere izafetle Guran lakabiyle şöhret bulmuştu Bu yüzden aile ünvanı olan bu kelimeyi müellifimiz de seçim etmiş, ismiyle beraber kullanmayı adet haline getirmişti(Doç Dr Sakıp Yıldız, Fatih'in Hocası Molla Gurani ve Tefsiri , Doçentlik Tezi, Sahaflar Kitap Sarayı Yayınları:5, s: 12, 21,22)
Bu belge ve bilgiler, Molla Gürani'nin Hilarlı olduğuna dair ciddi kanıtlardır Bize düşen devir Molla Gürani'yi sahiplenmek ve ona dair diğer kaynakları gün yüzüne çıkartmaktır
Belgelerde Söz Konusu Edilen Güran Nerededir?
Güran, Ergani'de Gevran ovasında yer alan bir yerin adıdır Ergani (Hilar)Diyarbakır arasında Zengetil (Bereketli) köyünün güneyinde bulunmaktadır Osmanlı belgelerinde, eski tapu kayıtlarında Güran ismi bol miktarda geçmektedir
Arifi Paşa Seyahatnamesi'nde, 1891'de yolculuk ettiği Ergani ve Diyarbakır hakkında bilgiler verirken, Güran ile ilgili şunları yazmaktadır:Ferdası yani martın onyedinci Pazar günü saat ikide hareketle pek müstevi olan Ergani ve Güran ovalarından bi'lmürür çayırlı çimenli bir mevki'de vaki' ve lakin ahurdan daha vahim olan Termilhanında ****z müddet istirahattan daha sonra Ergani'ye altı saat mesafede ve nefsi Diyarbekir kazasında (Telhoran) karyesinde hanedandan Bektaş Ağazade Abdulgani Ağa'nın hanesine inildi Ergani hanedanından izzetlü Sofi Paşa dah oradaydı(Müslüm Üzülmez, Çayönü'nden Ergani'ye Uzun Bir Yürüyüş , İstanbul 2005, s: 255)
Molla Gürani'nin, Güran mahlasını kullanması büyük bir muhtemelen Gevran ovası içersinde bulunan Güran'dan kaynaklanmaktadır
Kaynak : Wikipedia *
