Monarşi Nedir? Hangi Ülkeler Monarşi ile Yönetiliyor?

Elbet en hoş idare hali Mustafa Kemal Atatürk’ün de bize miras bıraktığı üzere hakimiyetin kayıtsız kuralsız millette olduğu parlamenter sistemdir. Lakin bu idare sistemi dünyanın geneli için hayli yeni bir durum. Zira devletlerin kurulduğu birinci yıllardan yakın bir vakte kadar bu devletler monarşi ile yönetilmiştir ve hatta hala günümüzde monarşi ile yönetilen ülkeler vardır.

En geniş tarifiyle monarşi, tüm iktidar gücünün tek kişinin elinde toplanmasıdır. Türkler olarak bu idare biçimine epey aşinayız zira işgal sonucu yıkılana kadar Osmanlı İmparatorluğu da bir monarşi devletiydi. Bu idare sistemi uzun yıllardır kullanılmakta olduğu için farklı evreleri ve tipleri var. Gelin monarşi nedir, günümüzde hala monarşiyle yönetilen ülkeler hangileri daha yakından inceleyelim.

Monarşi nedir?


Fransızca monarchie sözünden lisanımıza geçen monarşi, devlet idaresinin tek kişinin elinde toplandığı bir idare biçimidir. Tarih boyunca bugün monark olarak isimlendirdiğimiz bu önderler kral, kraliçe, imparator, imparatoriçe, kağan, şah, padişah, sultan, prens ve prenses üzere pek çok farklı unvana sahip olmuşlardır.

Monarşi, gücün tek elde toplanması olarak tanımlansa da aslında bu cins idarelerde güç bir ailenin elindedir. Bu aileden bir kişi önder olur ve ölene kadar önder kaldıktan sonra yerine öteki bir aile üyesi geçer. Farklı toplumlarda monarşi oligarşiyle yani idarenin bir kümenin elinde olmasıyla desteklenmiştir. Bu durumda tekrar güçlü bir önder olsa da bu küme tarafından seçilir ve kararlarını bu kümenin çıkarları doğrultusunda verir.

Monarşi idare sistemindeki önderler, yönetme gücünü ilahi bir güçten aldıklarını tez eder ve buna inanırlar. Birden fazla monark, birebir vakitte dini başkan olarak da görülür. Hatta Mısır devrindeki firavunlar direkt olarak allahın kendisi olduklarını bile sav etmişlerdir. Bu açıdan bakarsak monarşinin dini özelliklerle desteklendiğini söylemek mümkün.

Başkan ve monarşi cinsleri nelerdir?


Monarşi idare sisteminde iki farklı başkan çeşidi vardır; kan bağıyla gelen önder ve seçilen önder. Kan bağıyla gelen başkanlar bildiğimiz sistemdir. Baba önderdir, ölünce oğlu önder olur. Seçilen önderler ise makul bir küme tarafından seçilmelerine karşın ölene kadar önder olurlar ve yeniden bütün gücü ellerinde bulundururlar.

Monarşi cinslerini de anayasal monarşi ve mutlak monarşi olarak ikiye ayırmak mümkün. Mutlak monarşi bildiğimiz astığım astık kestiğim kestik bir önderin olduğu ve gücünün hududu olmadığı bir sistemdir. Anayasal monarşi ise bu çeşit önderler sembolik olarak bir anayasaya ve parlamentoya bağlı olarak vazife yaparlar.

Monarşi periyotları:


Monarşi yakın bir vakte kadar tüm devletlerde uygulanan temel idare sistemiydi. Monarşinin birinci yıllarından antik monarşi, son yıllarından ise çağdaş monarşi olarak bahsetmek mümkün. Antik monarşi Yunan, Mısır ve öbür Mezopotamya medeniyetlerindeki idare biçimini tabir eder ve epey katı kurallara sahiptir.

Çağdaş monarşi periyodu ise 1789 Fransız İhtilali ile sona ermiş ve ulus devlet modelini doğurmuştur. Fransız İhtilali’ne kadar Avrupa kıtasındaki ülkelerde hanedan ailesi ve soylular tarafından yönetilen sistem çağdaş monarşi periyodu olarak kabul edilir. Avrupa’da oligarşi ile monarşi her vakit iç içe olmuştur. Soylu sınıf buradan gelmektedir.

Osmanlı monarşisi ve sona erişi:


Osmanlı monarşisi, Osmanlı saltanatı olarak adlandırılmaktdır. Osmanlı saltanat sisteminde devletin kurucusu Osman Bey’in soyundan gelen şahıslar padişah unvanıyla önder olurlar. Gücün Allah tarafından kendilerine verildiğine inanırlar. Osmanlı saltanatında soylu sınıfı olmasa da ehil olmayan padişahların tahtta olduğu periyotta bayanlar saltanatı sürüldüğü ya da kıymetli kararların vezirler tarafından verildiği görülmüştür.

Osmanlı monarşisi 1876 yılında Birinci Meşrutiyet’in ilanı ile anayasal monarşiye dönmüş fakat Rusya’nın imparatorluğa saldırmasıyla parlamento feshedilmiştir. 30 yıl sonra İkinci Meşrutiyet ilan edilmiştir. Meclis-i Mebusan olarak isimlendirilen parlamento, 23 Nisan 1920 tarihine kadar açık kalmış ve daha sonra yerini Millet Meclisi’ne bırakmıştır.

Millet Meclisi’nin 1 Kasım 1922 kararı ile Osmanlı İmparatorluğu'nun münkariz olduğu kabul edilerek saltanat kaldırılmış ve son Padişah VI. Mehmed Vahdettin tahttan çekildiğini açıklamıştır. Daha sonra ise hepimizin bildiği üzere 29 Ekim 1923 tarihinde bugün yaşadığımız Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulmuştur.

Günümüzde hala monarşi ile yönetilen ülkeler:

• Anayasal monarşi ile yönetilenler; Andorra
• Antigua ve Barbuda
• Avustralya
• Bahamalar
• Barbados
• Belçika
• Belize
• Kamboçya
• Kanada
• Danimarka
• Grenada
• Jamaika
• Japonya
• Lesotho
• Lüksemburg
• Malezya
• Hollanda
• Yeni Zelanda
• Norveç
• Papua Yeni Gine
• Büyük Britanya
• Saint Kitts ve Nevis
• Saint Lucia
• Saint Vincent ve Grenadinler
• Solomon Adaları
• İspanya
• İsveç
• Tayland
• Tuvalu
• Bahreyn
• Bhutan
• Ürdün
• Kuveyt
• Lihtenştayn
• Monako
• Fas
• Tonga
• Birleşik Arap Emirlikleri

[*]Mutlak monarşi ile yönetilenler;

• Brunei
• Umman
• Katar
• Suudi Arabistan
• Esvatini
• Vatikan

Bütün idare gücünün tek bir kişinin elinde olduğu idare sistemi monarşi nedir, çeşitleri nelerdir üzere merak edilen soruları yanıtladık ve bugün hala monarşi ile yönetilen ülkeleri listeledik. İnsan okudukça tekrar tekrar ‘Yaşasın cumhuriyet!’ demekten kendini alamıyor.