Mondros Mütarekesi hakkında geniş bilgi

Mondros ateşkes antlaşması hakkında geniş veri
Birinci Dünya Savaşı ’na Almanya, AvusturyaMacaristan ve Bulgaristan ’ın oluşturduğu İttifak Devletleri Grubu ’nda savaşa katılan Osmanlı Devleti ’nin durumu 1918 yılına gelindiğinde o kadar iç açıcı değildi 1911 yılından beri kesintisiz savaşmakta olan Osmanlı Devleti, son büyük savaşta insan ve malzeme kaynaklarının çoğunu harcamak zorunda kalmış, devletin esas dayanağı olan Anadolu, sosyal ve idareli açıdan çökmüştü Aktif meslek gücünün askerlik hizmetinde bulunuyor olması nedeniyle imal düşmüş, fiyatlar alabildiğine yükselmiş, fakirlik artmıştı Ekonomik bastırma, sosyal çöküntüyü de beraberinde getirmiş; ordudan kaçan askerlerin gruplar halinde soygun, talan vb suçları işlemesi nedeniyle devlet otoritesi kalmamıştı

Savaşın İttifak Devletleri grubunun aleyhine sonuçlanacağı 1918 yılının ortalarına doğru anlaşılmaya başlanmış; hatta Osmanlı Sadrazamı Talat Paşa, 3 Eylül 1918 ’de Avrupa ’ya yaptığı seyahatinde müttefiklerin barış hakkındaki düşüncelerini öğrenmeye çalışmıştı Fakat bu çabalardan bir sonuç alınamamıştı

1918 yılının Ekim ayından başlayarak; savaşta birlikte çarpıştığımız müttefiklerimiz, mütareke yapmak için öbür kanallardan İtilâf Devletleri ’ne başvurmaya başlamışlardı Bunun üzerine, Talat Paşa hükümeti 8 Ekim 1918 ’de istifa etmişti 4 Temmuz 1918 ’de Osmanlı tahtına yerleşik olan Sultan Vahdettin, yeni hükümeti kurma görevini Tevfik Paşa ’ya vermişti Oysa, Tevfik Paşa ’nın hükümet kuramaması üzerine hükümeti kurma görevi Ahmet İzzet Paşa ’ya verilmişti

Ahmet İzzet Paşa, memleketin içinde bulunduğu kritik durumu göz önünde tutarak, süre kaybetmeksizin, bütün gayreti ile bir mütareke imza atmak için çalışmalara başlamıştı Çünkü İngilizler ve Fransızlar, Trakya ’da yedi tümenlik yeni bir askerî zor oluşturmaya başlamışlardı Bu kuvvetlerin İstanbul ve boğazlar üstüne yürümesine mani elde etmek isteyen İzzet Paşa, mütareke çalışmalarını hızlandırmıştı Hatta 5 Ekim 1918 ’de uzlaştırma yapma isteğimiz ABD Başkanı Wilson ’a değişik kanallardan iletilmiş, fakat müsbet bir cevap alınamamıştı

Ahmet İzzet Paşa, 19 Ekim 1918 ’de Meclisi Mebusanda okuduğu hükümet proğramında yapılacak bir mütarekenin temel esaslarını ortaya koymaya çalışmıştı Ahmet İzzet Paşa “Amerika Reisği Cumhuru kadar ilân edilmiş olan yargı ve adil esaslarına müstenit bir sulhü kemâli hulus ile kabul edeceğiz diyerek Wilson prensipleri çerçevesinde bir uzlaştırma yapabileceğimizi belirtmişti

Ahmet İzzet Paşa Hükümeti ’nin ateşkes yapma yollarını arayıp, bir türlü muvaffak olamadığı sıralarda; Kutülammâre ’de esir düşerek Büyükada ’da esirlik günlerini geçiren İngiliz Generali Townshend, bir zamanlar beri tanıdığı ve hükümette Bahriye Nazırlığı görevinde yer alan Rauf Bey ’e bir mektup göndererek “esirliği boyunca gördüğü hoş ve şerefli muameleye karşılık olarak, İngiltere ile müzakerelere girişildiği takdirde, Osmanlı Hükümetine yardıma hazır olduğunu bildirdi

İngiliz Generalinin bu müracaatı, Osmanlı Hükümeti ’nce bulunmaz bir fırsat telakki edildi Çünkü, Hükümet, ateşkes edebilmek için çeşitli yollardan teşebbüse geçmiş, ama olumlu bir sonuç alamamıştı bu nedenle Townshend ’in teklifine sıcak bakılmış ve 17 Ekim 1918 ’de Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, Bahriye Nazırı Rauf Bey ve General Townshend arasında bir röportaj yapılmıştı İngiliz yetkililer ile görüşen General Townshend, bu girişimden olumlu netice aldı

diğer taraftan İngiliz Hükümeti de Osmanlı Hükümeti ile yapılacak bir mütarekenin sadece kendi delegelerinin katılacağı görüşmelerle yapılmasını istemekteydi böylece, Osmanlı Devleti ’nin ateşkes teklifini kabul etmiş ve Akdeniz Filosu Komutanı Vis Amiral Calthorpe ’ye İngiltere namına ateşkes görüşmelerini başlatması konusunda yetki vermişti Amiral Calthorpe de Osmanlı Sadrazamı Ahmet İzzet Paşa ’ya bir an önce Osmanlı delegelerinin ateşkes için Mondros ’a gönderilmesini isteyen bir mektup gönderdi

Mütarekenin İmzalanması ve Hükümleri

Amiral Calthorpe ’nin bu mektubu üstüne Padişah Vahdettin ’le görüşen Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, bir heyet teşkil etti Heyete Bahriye Nazırı Rauf Bey, Hariciye Müsteşarı Reşat Hikmet Bey, o zaman İzmir ’de yer alan Erkânı Harp yarbaylarından Sadullah Bey ’ler seçildi

26 Ekim 1918 ’de Limni Adası ’nın Mondros Limanına ulaşan heyetimiz, 27 Ekim 1918 ’de İngilizlerin meşhur Agemennon zırhlısında görüşmelere başladı Birincil oturumda evvelden Osmanlı heyetine verilmemiş olan mütarekename projesi metni okunarak maddeleri üzerinde görüşmelere geçildi Beş oturum olarak yapılan görüşmeler sonucunda, 30 Ekim 1918 ’de çalışmalar bitmiş ve mütareke aynı gün akşamı saat 20 00 ’de imzalanmıştır

30 Ekim 1918 günü İtilâf Devletleri adına İngiliz Akdeniz Filosu Komutanı Vis Amiral Calthorpe ile Osmanlı Devleti namına Rauf, Reşat Hikmet ve Sadullah Bey ’lerin imzaladıkları Mondros Mütarekenamesi 25 maddeden oluşmaktaydı

Türk Milletinin kaderini büyük ölçüde etkileyen ve altıyüz küsur yıllık Osmanlı Devleti ’nin sonunu da hazırlayan Mondros Mütarekesi ’nin en ağır maddeleri, ya da sıkça ihlâlinden şikayet edilen maddeleri şunlardır:

Madde 1 Karadeniz ’e geçiş için, Çanakkale ve Karadeniz Boğazlarının açılması ve Karadeniz ’e geçiş güvenliğinin sağlanması için Çanakkale ve Karadeniz İstihkamlarının müttefikler göre işgali

Madde 5 Hudutların korunması ve iç güvenliğin sağlanması için, ihtiyaç görülecek askerî kuvvetten fazlasının derhal terhisi (İşbu askerî kuvvetin sayısı ve durumu İtilâf Hükümetleri göre Devleti Aliye ile görüşme edildikten sonradan kararlaştırılacaktır )

Madde 7 Müttefikler (İtilâf devletleri), güvenliklerini tehdit edecek durumda stratejik noktalarını işgal hakkına sahip olacaklardır

Madde 10 Toros Tünellerinin Müttefikler göre işgali

Madde 12 Hükümet haberleşmeleri dışındaki telsiz ve kablolar İtilâf devletleri memurları kadar denetlenecektir

Madde 15 Bütün demiryollarına İtilâf denetleme subayları memur edilecektir

Madde 20 Beşinci madde gereğince terhis edilecek Osmanlı kuvvetlerine ait teçhizat, tabanca, mühimmat ve nakil vasıtalarının kullanım tarzına ait verilecek malumata riayet olunacaktır

Madde 21 İtilâf devletlerinin menfaatlerini gözetmek için İaşe Nezaretinde İtilâf mümessilleri bulunacak ve kendilerine bu yolda zorunlu görülecek bütün bilgiler verilecektir

Madde 24 Vilayati Sittede (İngilizce metinde altı Ermeni vilayeti olarak geçen bu vilayetlerimiz şunlardı:Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) keşmekeş çıkması halinde bu vilayetlerin bir kısmının işgal hakkını İtilaf devletleri muhafaza ederler

İtilâf devletleri bu mütarekeye, dış görünürde Osmanlı Devletini ve Türk Milletini yokedici pervasız ve koşulsuz teslim hissini verecek açık hükümler koymaktan dikkatle kaçınmışlardı Buna mukabil, savaş içinde arasında imzaladıkları rahat paylaşım projelerinin ve antlaşmalarının başvuru edilebilmesi için de yoruma açık bir metin aranje etmek gayretlerini sarfetmişlerdi

Mütarekenin imzalanmasını her iki hükümet de kendi açısından bir galibiyet saymıştı Nitekim Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, Rauf Bey ’e bir teşekkür yazısı yazmış ve mütarekenin onaylanması amacıyla Meslisi Mebusan ’da yaptığı konuşmada mütarekenin ılımlı olduğunu söyleyerek, meclisin oy birliği ile mütarekeyi onaylamasını sağlamıştı bir de, İngiliz Harp Kabinesi de 31 Ekim ’de Calthorpe ’ye görüşmeleri “kudret ve galibiyet ile yürüttüğü için tebrik telgrafı göndermeye karar vermiş; bilahare de Calthorpe ’yi İngiltere ’nin İstanbul ’daki “Yüksek Komiserliğine getirmiştir

Sahiden ateşkes Osmanlılar için, öteki müttefik devletlerin yaptıkları antlaşmalara bakarak daha hafif gibi görünüyorsa da, gerçekte Türk Milleti için bir facia habercisi olmuştur

Mondros Mütarekesi Hükümlerinin Uygulanması ve İşgaller

Mütareke hükümlerinin esnek ve karmaşık olması bir çok güçlüklerin çıkmasına yol açmıştır Bu şartlardan yararlanan İtilâf Devletleri, Osmanlı Devleti ’ni dağıtmak maksadıyla önceden hazırladıkları gizli plânlarını bundan böyle açık açık uygulamaya koyabileceklerdi

Mütarekenin imzalanmasından daha sonra İngilizler, Osmanlı topraklarını kolaylıkla işgal edebilmek için, ilk olarak Osmanlı Ordusu ’nun dağıtılmasını istemişlerdi Bunun üzerine Ahmet İzzet Paşa Hükümeti, Ordu komutanlarına yolladığı emirlerle, birliklerinin terhis işlemlerini başlatmalarını ve müttefik işgallerine tepki göstermemelerini istemişti

Nitekim mütarekenin 7nci maddesini kendi arzu ve amaçları doğrultusunda yorumlayan İtilaf devletleri Türk topraklarını işgale başladılar Hemen Şimdi mütarekenin mürekkebi kurumadan 1 Kasım 1918 ’de İngilizlerin, Türk olmayan halkın baskı aşağıda olduğunu ileri sürerek Musul ’un 20 km güneyinde bulunan Hamamalîk ’i işgal ettiler O bölgede yer alan 6 Türk Ordusu Komutanı Ali İhsan Paşa ’nın bu işgali kuvvetle protesto etmesine karşın, İngiliz askerî kuvvetleri ilerlemeye devam ederek 3 Kasım 1918 ’de Musul ’u işgal ettiler İşgallere tepki belirten Ali İhsan Paşa da görevden alınarak İstanbul ’a çağrılacak ve tutuklanacak; bir süre daha sonra da öteki tutuklananlarla birlikte Malta ’ya sürgüne gönderilecektir

Mütareke ’nin imzalandığı tarihte; yani 30 Ekim 1918 ’de Adana ’da bulunan Yıldırım Ordu Grubu Komutanlığı ’na atanmış olan Mustafa Kemal Paşa, Mondros Mütarekesi hükümlerine en sert tepkiyi gösteren kişilerden biri olmuştu Nitekim Mustafa Kemal Paşa, “bu hükümlerin tıpkı uygulandığı takdirde bütün vatanın işgal ve istila edilebileceği gerçeğini görmüş ve bu konuda yetkilileri uyarmaya çalışmıştı

Musul ’dan sonra İngilizlerin İskenderun ’a asker çıkaracaklarını ve şehri işgal edeceklerini öğrenen Mustafa Kemal Paşa, buna oldukça sert bir karşı çıktı Sadrazam Ahmet İzzet Paşa ’ya gönderdiği telgraflarda, bu işgallerin hileli olduğunu, İskenderun ’a çıkacak İngiliz kuvvetlerine aleyhinde çaba edeceğini bildirdi Bunun üstüne telaşlanan Ahmet İzzet Paşa, İngilizlerle olan ilişkinin bitmiş bir çatışmaya dönmemesi için Yıldırım Ordu Grubu ’nu lağvetti Eksik ve makamsız kalan Mustafa Kemal Paşa, Harbiye Nezareti emrine dargın ve İstanbul ’a çağrılmıştı O da 7 Kasım 1918 ’de de İstanbul ’a gitmek üzere trenle Adana ’dan ayrılmıştı

Mustafa Kemal Paşa ’nın İstanbul ’a gelmesinden daha sonra İngilizler İskenderun ’u 9 Kasımda işgal ettiler

6 Kasım ’da Çanakkale ’ye gelen bir İngiliz Heyeti ile yapılan protokol ile, burada yer alan Türk askerî birliklerinin İstanbul ’a gönderilmesi kararlaştırılarak, silah ve cephaneler münasip depolara yığıldı Boğazları teslim elde etmek amacıyla, 10 Kasım 1918 ’de İngilizler Çanakkale ’ye girdiler ve şehri işgal ettiler

üstelik 9ğ12 Kasım 1918 tarihleri aralarında 73 parça savaş gemisinden oluşan İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan savaş gemileri Çanakkale Boğazı ’ndan geçerek, 13 Kasım 1918 günü İstanbul önlerine geldi ve Dolmabahçe önlerine dizildi Böylece Osmanlı Devleti ’nin payitahtı olan İstanbul fiili bir işgale maruz kaldı

Bir İtilâf devletleri donanması da İzmir limanı önlerine gelmişti İzmir ’de yer alan 8 Türk Ordusu Komutanı Nurettin Paşa dayanmak için kuvvetlerinin takviye edilmesini İstanbul ’dan istemişti Ama, Harbiye Nezareti bunu kabul etmedi ve kuvvetlerin terhisinde ısrar etti İzmir ’e giren İtilaf Donanması burada “Kuşatma ve seyrüsefer Kumandanlığını kurdular

Aralık 1918 ’de de Fransızlar, Dörtyol, Mersin, Osmaniye ve Adana ’yı işgal ettiler İngilizler ise Batum, Antep, Konya istasyonunu, Ocak ve Şubat 1919 ’da ise Maraş ve Bilecik, Mart ’ta Samsun ve Merzifon ile Urfa ’yı, Nisan ’da ise Kars ’ı işgal ettiler

İtalyanlara gelince, onlar ilk olarak işgaller için telaş etmemişlerdi Ancak Paris Uzlaştırma Konferansı ‘nda Yunanistan lehine olan gelişmeleri görür görmez 28 Mart 1919 ’da Antalya, 4 Mayıs ’ta Kuşadası, 11 Mayıs ’ta da Fethiye, Bodrum ve Marmaris ’i işgal ettiler Konya ve Akşehir ’e kuvvet gönderdiler

Ateşkes hükümlerine aykırı olarak yapılan bu işgallerin yanı sıra; İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon ’un, İngiliz Avam Kamarası ’nda yaptığı bir konuşmada “Kürt, Arap, Ermeni, Rum ve Yahudilerin Türk egemenliğinden kurtarılacağını söylemesi, İtilaf devletlerinin reel niyetlerini ortaya koyuyordu İngilizler, bilhassa azınlıkların bağımsızlıklarına karşın vaatlerde bulunarak onların Türklere aleyhinde cephe almalarını sağladılar Türklere tutsaklık ve zelil bir hayat hazırlıyorlardı Bunun bir lahza önce gerçekleşmesi için de işgallere hız verdiler

Mütarekenin imzalanmasından 15 Mayıs 1915 tarihinde İzmir ’in işgaline dek gerçekleşen işgaller şu sırayı takip etti:

Fransızlar 11 Aralık 1918 ’de Dörtyol ’u, 17 Aralık 1918 ’de Mersin ’i, 26 Aralık 1918 ’de Pozantı ’ya kadar bütün Adana vilayetini, 3 Şubat 1919 ’da Çiftehan ’ı, 16 Nisan 1919 ’da Afyon Karahisar istasyonunu;

İngilizler 24 Aralık 1918 ’de Batum ’u, 10 Ocak 1919 ’da Ayıntab ’ı, 13 Ocak 1919 ’da Cerablus ’u ve Karkamış ’ı, 23 Ocak 1919 ’da Konya İstasyonu ’nu, 22 Şubat 1919 ’da Maraş ’ı, 27 şubat 1919 ’da Bilecik ’i, 24 Mart 1919 ’da Urfa ’yı, 13 Nisan 1919 ’da Kars ’ı işgal etmişlerdi İngilizler, keza 9 Mart 1919 ’da Samsun ’a bir müfreze asker çıkarmışlar ve bir kaç gün daha sonra Merzifon ’a bir kıta göndermişlerdi

İtalyan ’lar 28 Mart 1919 ’da Antalya ’yı, 4 Mayıs 1919 ’da Kuşadası ’nı, 11 Mayıs 1919 ’da Fethiye ’yi, Bodrum ve Marmaris ’i işgal ettiler İtalyanlar, ayrıca 2 Nisan 1919 ’da Konya ’ya bir tabur ile 14 Mayıs 1919 ’da Akşehir ’e bir müfreze yerleştirdiler

Yunanlılar ise 9 Ocak 1919 ’da UzunköprüHadimköy Demiryolu ’nu; İngilizFransız karşılıklı birlikleri de 1 şubat 1919 ’da TurgutluAydın Demiryolu ’nu işgal ettiler
*