Müslümanların 1000 Yıl Önceki Bilgeliğinin Zirvesi Olan Eğitim Kurumu: Beyt'ül Hikmet

İslam Peygamberi Hz. Muhammed'in amcasının soyundan gelen Haşimi ailesi Abbasiler'in, 750 yılında halifeliği ele geçirmesinden sonra Antik Yunan başta olmak üzere eski periyotlara büyük bir ilgi başladı. Yunanca'dan Arapça'ya çeviri hareketi, Bağdat kentinin kurucusu olan ikinci Abbasi Halifesi Mansur ile başlamıştır. Çeviri faaliyetleri daha evvel Emevi başşehri Harran'da da yapılıyor olsa da bu, Bağdat'taki üzere büyük ve genel ölçüde değildi. 

Birinci Abbasi çevirilerinin ana konusu olan Yunan yapıtları, bu çeviri faaliyetleri sayesinde korunmuş ve İtalyan Rönesansı'ndan evvel Avrupa'ya ulaşmıştır. Bağdat'ta yapılan çeviriler Helenizm'e tekrar hayat vermiştir. Halife Mansur'un çeviri faaliyetlerini başlatmasının nedenlerinden birisi, en değerli kaynakları Yunanca olan astrolojiye olan derin ilgisidir.
Kaynak:

Ziyaretçiler için gizlenmiş link , görmek için Giriş yap veya üye ol.

...

Fotoğrafta Bağdat kentinin merkezinin, 10. yüzyıldaki tasvirini görmektesiniz.



Evvel Bağdat'ta başlayan, sonra da imparatorluğun öteki merkezlerine yayılan çeviri faaliyetlerinin merkezi, Bağdat'ta bulunan ve temelde bir kütüphane olduğu anlaşılan Beyt'ül Hikmet, yani Bilgelik Evi'ydi. 

Beyt'ül Hikmet'in kapsamlı olarak faaliyete geçmesi Halife Memun devrinde olsa da, küçük bir ofis olarak kuruluşu Halife Mansur devrinde gerçekleşmiştir. Kurulurken Sasaniler model alınan kütüphanenin birinci kurulduğundaki en önemli fonksiyonu, Sasani yapıtlarının Farsça'dan Arapça'ya çevirisiydi. Kütüphanede tercümanların yanı sıra, kitapların korunmasını sağlamak gayesiyle mücellitler de yetiştiriliyordu.

Mansur vaktinde başlayan çeviri faaliyetleri Harun Reşid vaktinde artarak devam etti. Aristoteles'in Fizik ve Öklid'in Elementler isimli yapıtları çevirisi yapılan en önemli kitaplardır. Beyt'ül Hikmet, asıl sıçrayışını ise Halife Memun önderliğinde yapacaktı.

Yedinci Abbasi Halifesi Memun'a nazaran, gelecekteki ülkü toplum fakat bilim ve akılcılıkla oluşturulabilirdi.



Memun, barış ve rahmetin yalnızca bilgi ile elde edilebileceğine inanıyordu. Bunu başarmak için de imparatorluğun her tarafına yayılmış bir halde bulunan bilimsel bilginin çeşitli kodlarının merkezi bir yerde bir ortaya getirilmesi gerekiyordu. Memun, İslam Dünyası'nın en âlâ alimlerinin bilgi alışverişinde bulunmak üzere bir ortaya getirilebilmesi halinde sınırsız imkanların ortaya çıkacağını düşünüyordu. İşte Beyt'ül Hikmet'in yükselişi bu türlü başladı. 

Beyt'ül Hikmet, Memun devrinde çağdaş eğitim kurumlarıyla rekabet edebilecek bir kurum haline getirildi. Beyt'ül Hikmet; üniversite, kütüphane, çeviri merkezi, araştırma laboratuvarı, sohbet meclisi üzere farklı kurumların bir ortada bulunduğu bir yere dönüştü.

Halife Memun, Dünya'nın farklı yerlerinden alimleri, bilimsel çalışmaları yürütmeleri için Bağdat'a davet etti.



İran, Mısır, Hindistan, Afrika, Çin ve Yunanistan başta olmak üzere Dünya'nın çeşitli bölgelerinden alimler ve kitaplar Bağdat'a getirildi. Dünya'nın her yerinden Bağdat'a akın eden alimler, bilimsel çalışmaları tüm Dünya'nın istifade edebileceği formda geliştirmek için tarihte birinci defa bir ortaya getirilebilmişlerdi. 

Memun, tarihte ilme özel ilgi gösteren sayılı başkanlardandı. İslam toprakları üzerinde farklı kültürler ortasındaki duvarlar yıkılmış, Arapça ortak bilim lisanı haline gelmişti.

Halife Memun, bilim adamlarını Bağdat'a davet etmekle kalmamış, onları muhafazasına almış ve maaş da bağlatmıştır.



Söylenene nazaran, burada çalışan alimler çevirdikleri kitap ve ortaya çıkardıkları akademik yapıtların ağırlığınca altın ile ödüllendirilmekteydi. Ayrıyeten Halife Memun, burada gerçekleştirilen felsefi, dini, tarihi ve siyasi sohbetlerin yapıldığı meclislere şahsen başkanlık etmiştir.

Bu periyotta alimler için en kutsal ilim Matematik'ti.



Zira Matematik; Fizik, Kimya, Astronomi ve Coğrafya dahil birçok ilimin temelini meydana getiriyordu. Bu alimler matematiği anlayarak birçok sırra vakıf olabileceklerini düşünüyordu. Zati Beyt'ül Hikmet'te çalışmaya gelen birinci şahıslardan birisi, 780 - 850 yılları ortasında yaşamış olan büyük matematikçi Musa el-Harizmi'ydi. 

İbn Nedim'in aktardığına nazaran Harizmi, Halife Memun'un hizmetinde Beyt'ül Hikmet'te tam gün çalışmaktaydı. Harizmi, Cebir'in temeli olan Hisabü'l-Cebr Ve'l-Mukabele (Cebir ve Karşılaştırma Hesabı) isimli yapıtını 825 tarihinde burada yazmıştır. Harizmi bu kitabında, miras hukuku, paylaşım, ticaret, arazi ölçümü, kanal açımı üzere birçok günlük sorunun tahlilinde cebir denklemlerinin nasıl kullanılabileceğini açıklamıştır. Harizmi, kendisini bu yapıtı yazmaya Halife Memun'un teşvik ettiğini söyler. 

"Cebir" sözü, "sonuçlandırma" manasına gelen el-cebir'den gelmektedir. Bunun dışında Harizmi, Hint sayı sisteminin benimsenmesi ve yaygınlaştırılmasında büyük rol oynamıştır. Zira ondan evvel yaygın olarak kullanılan Roma sayıları matematik için uygun değildi. Hint sayı sistemini almakla kalmayan Harizmi, 0 (sıfır) sayısını icat etmiştir

Halife Memun ve Beyt'ül Hikmet'in himayesi altında astronomik çalışmalar da yapılmıştır.



Astronomiyi, astrolojinin mitoloji ve varsayımlarından birinci defa Müslümanlar ayırmıştır. Harizmi ve Beni Musa Kardeşler'in burada yaptığı astronomik çalışmalar yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Bu ortada Beni Musa Kardeşler demişken; bu üç kardeş, (Muhammed, Ahmed, Hasan kardeşler) halifeliği öncesinde Memun'un dostluğunu kazanan Musa bin Şakir'in oğullarıdır. 

Beni Musa Kardeşler, kazandıkları paranın büyük bir kısmını antik yazmalar toplamaya ve Bağdat'ta bir küme tercümanın faaliyetlerini desteklemek için harcadılar. Bağdat'taki en ünlü iki tercüman, Beni Musa Kardeşler tarafından finanse edilen İshak bin Huneyn ve Sabit bin Kurra'ydı. Halife Memun, bu üç kardeşi Eratosthenes ve başka Antik Yunan bilimcilerinin yaptığı ölçümleri doğrulamak üzere Dünya'nın etrafını ölçmekle görevlendirmiştir. Dünya'nın etrafını ölçen Beni Musa Kardeşler, sonucu 24.000 mil olarak bulmuştur. (Bugünkü ölçümlerin sonucu 24.092 mildir)

Yalnızca Matematik ve Coğrafya değil, Tıp, Fizik, Kimya, İlahiyat, İdeoloji ve Edebiyat üzere birçok alanda sayısız çalışmalar yapıldı. Hususun dışına daha fazla çıkmamak ismine bunları anlatmayacağız. Çalışmaların bir kısmını görseldeki mevzular oluşturmaktadır:

Beyt'ül Hikmet'teki çeviri faaliyetleri, Bağdat'taki kağıt imalathaneleri olmasaydı gerçekleştirilemezdi.



Bu imalathaneler, bu devirde üretilen el yazmalarının bolluğunun da kaynağıydı. 9. yüzyılın sonuna gelindiğinde, yalnızca Bağdat'ta 200'den fazla sahaf vardı. Bağdat 1258'de Moğollar tarafından yağmalandığında 36 resmi kütüphanenin yanında çok sayıda özel kütüphane de bulunuyordu. 

İdeoloji, bilim, tarih, edebiyat ve tüm bilgi alanlarında eserler, okuryazar olan herkesin erişim alanındaydı. Talebeler, alimler, tüccarlar, sanatkarlar ve akla gelebilecek her çalışma alanından emekçiler Bağdat'a akın ediyordu. Harun Reşid ve Memun periyotlarında Bağdat, bir milyon nüfusu ile o devrin en kalabalık kenti haline gelmişti.

Beyt'ül Hikmet'in yaklaşık 4 asır parlayan yıldızı, Moğollar gelene kadar sürebildi.



Moğol hükümdarı Hülagü'nün ordusu 10 Şubat 1258'de halifeliğin başşehrini ele geçirdi. Bağdat'ın işgali, İslam tarihinin en yıkıcı olaylarından biriydi. Kentin düşüşünü Moğol katliamı takip etti. 200 bin ile 1 milyon kişi ortasında değişen çeşitli sayıların verildiği kentin Müslüman nüfusunun neredeyse tamamı öldürüldü. Yalnızca kentteki Hristiyan nüfusunun canı bağışlandı. 

Halife Memun tarafından ilmi çalışmaları yeni ufuklara taşımak için kurulmuş olan Beyt'ül Hikmet yerle bir edildi. Burada bulunan kitaplar Dicle Irmağı'na atıldı ve yüzlerce yıllık bu yapıtlardan akan mürekkep ırmağın suyunu siyaha dönüştürdü. Matematik, fen, coğrafya, astronomi, tarih, ilahiyat ve fıkıh ile ilgili binlerce eser sonsuza dek kayboldu. Bu kayıptan dolayıdır ki, bugün sadece Altın Çağ'da yaşamış İbn-i Heysem, Biruni ve İbn-i Sina üzere büyük alimlerin yapıtlarının yalnızca bir kısmına sahibiz. 

Dicle'ye atıldıkları için haberdar olmadığımız daha kaç keşiflerle ilgili bir daha hiçbir bilgi elde edilemeyecek. Yüzlerce yıllık bilgi yok edilirken, Hülagü tarafından esir edilen Halife de gösterişli halılardan birine sarılarak Moğol süvarileri tarafından ezilerek öldürüldü. Bağdat'ın yok edilmesinin, bir kentin işgalinden daha fazla bir karşılığı vardı. Bu, tıpkı vakitte İslam Dünyası'nın hiçbir vakit eskisi üzere olamayacak olan siyasi, kültürel ve dini merkezinin yok edilmesi manasına da geliyordu...