Müziğin Tiyatro İle İlişkisi

müzik ve tiyatro,
müzik tiyatro ilişkisi,
müzik ve tiyatro ilişkisi

Müzik Oyun Tiyatro İlişkisi Müziğin Tiyatro İle İlişkisi

Carl Orff ’un İşliği veya yaygın adı ile öğretisi bundan böyle Türkiye ’de genel hatları ile bilinmekte ve bir çok müzik eğitimcisi göre uygulanmaktadır Bu yüzden burada Carl Orff öğretisine girmeden ilk elden, “Oyun ve Tiyatro Pedagojisini açımlayalım sonradan da bu alanı, özellikle “müzik eğitimi ile ilişkilendirerek devam edelim

“Oyun ve Tiyatro Pedagojisi Türkçedeki bir öteki adı ile “drama nedir, dramatiyatro ilişkisi ve bu alanın en esas bileşenleri nelerdir

Dramanın sözlüksel anlamı devinimdir; Yunancada “dran yapmak anlamına kazanç Metinsel anlamda drama, lirik olandan ve destansı olandan anlatıya dayalı olmamasıyla ayrılır Dramatik metin oyun kişilerinin kendi söylemleriyle oluşur Dram teorisi anlamında meseleye yaklaşırsak tartışmak istediğimiz olgu fazla öbür bir boyut alır: Antik Yunan ’da drama –oysa burada Aristo söz konusudur– hareketin taklidi anlamındadır Bütün bu noktada tiyatroya doğru bir kaymanın gerçekleştiğini görüyoruz Zira dram teorisi anlamında konuya yaklaşmaya devam edersek, her tarihsel dönemde bu teorinin farklılıklar göstererek ilerlediğini saptarız Konudan sapmamak namına dramanın “devinme tanımlamasında kalarak bunu açmaya çalışalım Dramatik olan, kuvvetli bir ruhsal devinimle istemeyi ve yapmayı kışkırttır; yani burada içerden açık havada içten bir devinimin, insanın içsel dünyasının eyleme geçme isteğini güçlendirerek dışarıya doğru bir devinimi söz konusudur Dramatik olmayan ise, içsel bir aktifliği içermeyen devinimlerdir: Yani devinimin içsel bir istekle ve kuvvetlice açık havada içten yönelmediği durumlardır2 Daha aydınlatıcı olması açısından derhal pratikten bir misal vererek açımlamaya çalışalım şimdi dinleyicilerden biri kalkar ve tuvalete giderse buna ilişkin söyleyebileceğimiz, bunun sadece bir devinim olduğudur Bu devinme bize, kişinin bir ihtiyaç nedeniyle hareket ettiğinden diğer bir şeyi anlatmaz şahsi ve sıradandır Ancak, benzer birey ayağa kalkıp benim bu anlattıklarımın hatalı ve saçma şeyler olduğunu söyleyerek, benimle tartışmaya başlar ve bana diğer düşünsel olgular sunarsa ve bu tartışmayı tırmandırarak sonunda salonu terk ederse, bu iyice başka bir devinim biçimini oluşturur Bu noktada oluşan devinim, artık burada yer alan herkesi ilgilendiren bir devinime dönüşmüştür Kişinin itiraz biçimi, tartışmada kullandığı esas düşünsel ölçütler, içsel dünyasının dışa vurumu şeklinde oluşur

Öyleyse maddesel olarak görüldüğü gibi, her devinimi drama olarak ifade etmek doğru değildir Bu noktada dramayı “derinlikli devinim olarak tanımlayabiliriz

“Oyun ve Tiyatro Pedagojisi veya ülkemizdeki yaygın kullanımıyla “drama işte tam bu noktada tiyatroyla örtüşür Tiatral olan öz itibariyle bu derinlikli devinimle ilgilenir Basmakalıp devinme, ya da çıplak anlamıyla devinme, nedenselliği içermediğinden onun alanına girmez Girerse ne olur? Tiatral olan ilginçliğini yitirir Peki bu her türden tiatral form için geçerli midir diye bir soru sorulursa buna rahatlıkla evet diyebiliriz Zira bu özdür ve bu öz üzerine çeşitlemeler yapılır Derhal tam bu noktada tiyatroya geçebiliriz

Tiyatronun en genel geçer tanımını şöyle yapabiliriz: “A kişisi B kişisini vücuda getirirken C kişisi onu izliyorsa bu ana tiyatro diyebiliriz Bu andan önceki de tiyatro değildir, sonraki de tiyatro değildir olan “lahzadır Burada maddi olarak görüldüğü gibi tiyatroda bir seyreden unsuru vardır Ve yukarıdaki tasvir tiyatronun minimum var oluş biçimini de ortaya koyar Bu noktada tiyatronun bu en az varoluş biçimi çeşitlenerek kendini fazla farklı biçimlerde gösterebilir

Tiyatro bir başka anlamda kültürel bir sistemdir ve bu kültürel sistem kendi göstergeleriyle bir anlamlar bütünü oluşturur ve seyirci bu anlamlar tamamen yüzleşir Bu yüzleşmenin estetik ve sosyal boyutu uzun bir zaman diliminde ve sıkıcı bir çalışmayla ortaya çıkar

Kafa karıştırmaması için hemen bir saptamada bulunmak gerekir, oyun ve tiyatro yaparken (drama) yapılan doğaçlamaların yalnızca katılımcılar göre izlenmesi tiatral bir durumdur, ama tiyatro değildir: Burada esas olan katılanların kendi yaratıcılıklarını, hayata bakışlarını, algılarını veya bir sosyal temayı tartışmaktır Yani dışa kapalıdır, yapana yöneliktir, içseldir

Tam bu noktada tiyatro ve dramanın yeniden kesiştiğini görüyoruz: Tiyatro terminolojisinde oyuncu, yönetmen ve öteki yaratıcıların üretim süreci tiyatro olarak algılanmaz, o sürece prova denir Nedeni yukarda söylendiği gibi kamuya açık olmamasında yatar Adına prova denen işlem gerçekten her kültürde bambaşka anlamlar taşır, fakat en genel anlamıyla bir yaratım sürecidir Ve bu yanıyla dramayla örtüşür Görüldüğü gibi drama ve tiyatro yaratım sürecinde işleyiş olarak benzerlikler gösteriyor Ancak en önemli olan ve unutulmaması gereken bağlı dramanın ayrıntılarıyla içe dönük oluşu, tiyatronunsa keza içe keza de dışa, yani ayrıca oyuncuya ayrıca seyirciye dönük oluşudur


Bu noktada oyun ve tiyatro pedagojisi açısından “dramatiyatro ilişkisini değerlendirirken iki manâlı vaka üstünde durmak gerekiyor; yaratma yetisinin geliştirilmesi ve buna paralel olarak geliştirilenin kendisini açıklama edeceği vasıta ve gereçlerin yetkin ve zamanında kullanımı Bu iki olgu arasında mantıkla ilgili bir ilişki laf konusudur; hammadde olmadan üretmek istenilen nesne üretilemez; tekrar benzer anlama gelmek üzere üretilecek olan nesnenin üretme teknikleri konusunda gerekli data, maharet, vasıta ve gerece sahip değilseniz tekrar üretimde sorunlarla karşılaşırsınız Marangoz için keser, bıçkı, tırnak vs ne ise bir oyun ve tiyatro pedagogu içinde tiyatro teknikleri odur Burada önemli bir noktaya geliyoruz: Bu işin zanaatçılığını bilmeden bu iş yapılamaz; daha da ötesi marangoza yapması gereken şeyi tanım eden birileri vardır, fakat bir oyun ve tiyatro pedagogu, keza marangoz hem de tasarımcıdır İşte bu tespit bizi yeniden bu paragrafın başında sözü edilen “yaratma yetisinin geliştirilmesine geri götürür Kendi yaratıcılığını ilerletmek gerektiğinin bilincinde olmayan ve bu yönde kendini zorlamayan bir oyun ve tiyatro pedagogu zorunlu olarak çalıştığı insanların da yaratıcılıklarını geliştirmesine katkıda bulunamaz Tam bu noktada olgulara ve yaşantımıza yeniden diğer bir görünüm açısından bakma zorunluluğu gündeme gelir; ki bu alışılagelenin reddidir Bir başka olgu ise “test ve keşfetmedir

“Test ve öğrenme arasında aracısız olarak bir ilişkinin varlığından söz edebiliriz; denemek öğrenmeyi hedefler Başarısızlıkla sonuçlanmış bir deneyden bile bir şeyler öğreniriz; başarısızlığın nedenlerini iyi anlamak başlı başına bir öğrenme ve algı sürecidir Aslında her oyunsal etkinlik denek öğeleri bağrında barındırır; kolay ve sıradan değildir, bilinmeyenden bilmeye ve kavramaya doğru yönelir Bu bir anlamda oyunun kendisi ile denemeye girişmektir

Scheuerl oyuna ve oyunun işlevine böyle değiniyor, fakat bu işlev tiatral açıdan da namına prova denen süreçte kendiliğinden işler Aralıksız bir test ve keşfetme süreci ayrıca oyuncu keza de oyun ve tiyatro yerine getirmek isteyen kişi için geçerlidir

Bir diğer vaka ise dramada tiyatro tekniklerinin, tiyatroda da dramanın içe dönük yanının kullanılıyor olmasıdır Dolayısıyla tiyatro ve drama veya aynı anlama ulaşmak üzere oyun ve tiyatro pedagojisi birbiri içine geçmiş halkalardır Grubu yönlendiren birey, daha içten bir deyimle oyun ve tiyatro pedagogu oyunun ve tiyatronun olanaklarını işlik sürecinde doğru ve yerinde kullanmalıdır Bu yapılan işliğin sağlıklı ve etkili olabilmesinin esas kuralı olmalıdır

Bundan Böyle “oyun ve tiyatro pedagojisinin yani “dramanın en esas bileşenlerini açımlayabiliriz Bu alanın en esas bileşenleri “Tiyatro Ansiklopedisinde HWNickel tarafından şöyle açıklanmıştır: Bedene Dayalı Oyunlar ve Alıştırmaları Materyal Oyunları ve AlıştırmalarıIrtibatEtkileşim Oyunları ve AlıştırmalarıSözel Oyunlar ve Alıştırmaları Grup Dinamiği Oyunları ve AlıştırmalarıRol Oyunları ve AlıştırmalarıDoğaçlama B Brecht ’ in Öğrenme ve Öğretme Oyunları Tiyatro

Alanın içeriğinin oyunu ve tiyatro tekniklerini kapsadığını görüyoruz Oyun teorisi ve oyunun her yaştaki çekiciliğini, gücünü biliyoruz Burada oyun derken, keza tanıdık anlamda çocuk oyunlarını keza de tiatral anlamda alıştırma niteliği de taşıyan oyunları içeren bir yapıdan laf ediyoruz Alanın bileşenlerini açımlarken, müzik ile nasıl ilişkilendirebiliriz, bu alanı “müzik eğitiminde nasıl işlevsel olarak kullanabiliriz örneklerle görelim

Buraya değin aktarılanlar drama, drama tiyatro ilişkisi, dramanın yani oyun ve tiyatro pedagojisinin en esas bileşenlerini içerdi Bu noktadan itibaren drama ve müzik eğitimine bir geçiş yapabiliriz

Geçtiğimiz sene itibariyle bir çok yayınevi AB süreciyle bağlantılı olarak yeni müfredat programındaki kazanımlardan hareket ederek kitap yazma girişimlerinde bulundu Bu çalışmaların en önemli kısımlarından biri ise oyuntiyatromüzik bağlantısına özel tartma verilmesiydi Bu bağlamda öğretmenlere karşın üretilmiş bir model çalışmadan bahsetmek isterim Öğretmenlere Karşın Eğitimde Drama Model Çalışması ’nın manâlı bir kısmını Ritim–Müzik–Hareket Doğaçlamaları oluşturmaktadır Şu Anda bu model çalışmayı açımlayalım

Bu model alıştırma, müzik öğretmenlerini ve derslik öğretmenlerini (müzik eğitimi ve drama eğitimi almış almak koşulu ile) kapsamaktadır Burada müzik öğretmenlerinin bu iki alan arasında nasıl ilişki kurabileceklerine ilişkin misal çalışmalardan ve en temel hedeflerden laf edelim

Alanın en esas bileşenlerinden olan “bedene dayalı oyunlar ve alıştırmalar ayrıca tiyatroda, ayrıca dramada, keza de müzik eğitiminde en manâlı araçlardandır

Zira karoser bizim bütün deneyimlerimizi içerir ve yansıtır

Çocukların belirli hareket dizgelerine kadar hareket ettikleri tanıdık bir olgudur Okul ve ev arasında geçen bir yaşam ister istemez bedenin emin hareketleri bitmiş etmesini gerekli kılar

İşte bedene dayalı oyunlar ve alıştırmalar ilk olarak bu hareket dizgelerini kırmayı hedefler

Bedenin alışılagelenden öbür olarak belirli bir maksat doğrultusunda kullanılması çocukta karoser bilincini geliştirecektir

Bir diğer vaka ise bedenle bir tema üstüne kastetmek çocuğun algısını geliştirecek ve başkalarının bedenlerini, fiziksel ifade biçimlerini algılamasını kolaylaştıracaktır

Bedene dayalı oyunları ve alıştırmaları müzik eğitiminde düşündüğümüzde; mısra notanın birlik notanın sekizlik nota ve diğerlerinin öğretiminde, ritmin algılanması ve içselleştirilmesinde, hız ve hareket terimlerinin öğretiminde son derece fonksiyonel olarak kullanabileceğimizi söyleyebiliriz Buradaki alıştırmaları çoğaltabilir ve grupların ya da sınıfların düzeylerine kadar geliştirebiliriz

Rol oyunları ve alıştırmaları; rol oyunları doğaçlamanın bir alt basamağıdır Bu alıştırmalar drama açısından fazla önemli olan doğaçlama yapma becerisinin geliştirilmesinde kayda değer katkıda bulunur Bu müzik için de katkı maddesi sağlar Tam burada Carl Orff öğretisinden yararlanabiliriz Orff ’un öğretisi bu alıştırmalarla örtüşerek müzik öğretmenlerine yeni ve marifetli görüşler verir Rol oyunları ve alıştırmaları, empati kurmayı, gözlem gücünü geliştirmeyi, her şeyden önemlisi gözlemi bedenle yansıtmayı hedefler Bu hedefleri müzik adına da kullanabiliriz Fakat buradaki hedefimiz bilhassa birlikte müzik yapabilme alışkanlığının sağlanması ve geliştirilmesi olmalıdır Buna yaratıcılığı kullanarak daha öyle fazla konunun veya kavramın anlatımını da ekleyebiliriz Birlikte müzik yapabilme hedefi doğrultusunda model çalışmadaki örneğimiz “ritimses doğaçlamaları olmuştur Bu çalışmada Orff çalgılarının yanı sıra, öbür tınılardaki nesnelerin kullanımı materyal oyunlarını da kapsayan bir yapıya sahip olup, çocuklarda yaratıcılığı tetikleyerek, çevredeki seslere karşı da sağduyu olmalarını sağlar Ritim ses doğaçlamaları öncelikle birbiri ile uyumlu öbür ritimlerin vurulduğu, bu esnada buna her bir katılımcının çıkardığı seslerden oluşmaktadır Bu doğaçlamada ritmin ve sesin uyumunun yakalanması çok önemlidir Çünkü burada artık birlikte müzik yapılmaktadır Bu egzersiz amatörlerle yapılırken çıkartılan seslerin emin bir tonda olmasını beklememeliyiz Lakin bu çalışmalarda garip bir şekilde genellikle kendiliğinden oluşan bir düzen yakalanmaktadır Bunu da doğanın uyumu diye adlandırabilir ya da o güne kadar öğrenilenlerin bir biçimde yansıması diyebiliriz

Bu model çalışmada gelinen en üst seviye diyebileceğimiz örnek alıştırma ise ritimseshareket doğaçlamaları olmuştur Bu çalışmanın en kayda değer yanı ritmi, sesi ve hareketi kullanarak yeni anlamlar üretmektir Ritmi içselleştirmiş bir öğrenci, bu doğaçlamada bedenini de kullanarak bir anlatma biçemi de öğrenmiş olacaktır Çünkü müzik ve ritim başlı başına yaşama dair olanın anlatımında kayda değer bir biçemdir Bu aynı zamanda ses, ritim ve hareket arasında bir ilişki kurularak imgelemi harekete geçiren bir çalışmadır Bu doğaçlamayı gerçekleştirebilmek için, iyi bir grup dinamiğinin ve müziğe ilişkin bir birikimin sağlanmış olması gerekmektedir

neticede müziğin, oyun ve tiyatro ile olan ilişkisini müzik eğitiminde iyi bir seçenek olarak değerlendirebiliriz Carl Orff ’ un öğretisinin, üstünde durmamamıza karşın Dalcroze ’un hareket ve dansla ritme verdiği önemin, bu alanla ilişkilendirilerek yeni bir şekle dönüştürebileceğini gördük Bu egzersiz ile iki alan aralarında ilişki kurulabileceğine ilişkin bir adım atıldı

Bu adımları yapılan model çalışma üzerinden sıralayacak olursak; dize nota ve sekizlik notanın rol oyunları alıştırmalarından yola çıkarak, yaşantı içerisindeki tiplemelerle öğretimi, ritmin içselleştirilmesi, sürat ve hareket terimlerinin öğretimi (farklı tempolar ve ısınma alıştırmaları bunun için iyi bir örnek çalışmadır), Orff çalgıları ile yapılan doğaçlamalar ve bu doğaçlamayı bedeni ile idare eden birey, gürlük terimlerinin öğretiminde kullanabileceğimiz diğer bir örnek çalışmadır, ritimses doğaçlamaları birlikte müzik yapabilmenin yanı sıra ritim ve ses arasındaki uyumun yakalanabilmesi namına önemli diğer bir örnek çalışmadır, dilin ritminin bulunması ve tekrar ritim duygusunun geliştirilebilmesi için tekerlemelerin oyunlaştırılması, bir anlatı biçemi olarak sözel oyunlar dahilinde yer alabilir, buna ilişkin örneklerden yola çıkılarak çocuklara yeni tekerlemeler üretmeleri sağlanabilir, ritimseshareket doğaçlamaları da öğretilenlerin şekillendirildiği er meydanı olarak kabul edilebilecek diğer bir örnek çalışmadır

Bu noktada, bu çalışmaların detaylandırılarak uygulanabileceğini vurgulayabiliriz Kuşkusuz bu çalışmaları yürütecek bireylerin bu çalışmanın yürütülebilmesini makul kılacak en az birikime sahip olması hayati öneme sahiptir

Hareketten ritme, ritimden sese, sesten figür yaratmaya içten yol alan bir grup çalışmasında müziğe, tiyatronun araçlarına ağırlıklı olarak gereksinim vardır Ayrıca bu türden çalışmaların önceden ve detaylı bir biçimde planlanmış olması vurgulanması gereken bir noktayı işaret eder

Müzik eğitiminin sadece müzik eğitimi veren okulların olanaklarına bırakmak sorunlu bir kültürel yaşantıya işaret eder Önemli olan müzik eğitimini içselleştirebileceğimiz oyun ve tiyatro pedagojisi gibi alanları devreye sokarak müzik eğitimini Avrupa ’da da olduğu gibi çeşitlemenin yollarını aramaktır

Kaynak mimesisdergiorg *