Nart Efsaneleri

Nart Efsaneleri hakkında veri
Nart Efsanesi
Nart Destanları, Kuzey Kafkasya'nın otokton halklarından oluşan Çerkeslerin binlerce yıldan bu yana ürettikleri Ulusan Destanlar bütününün adıdır Çerkes Mitolojisi'nin bütününü kapsayan Nart Destanları, İsadan önceki çağlardan bu güne, Kuzey Kafkasya halklarının dilinde, müziğinde, sanatında yer etmiştir Başlangıcını tarih çağları içerisinde tamamen belirlemek çok zordur, ama doğanın çözülemeyen sırlarının dile getirilmesi olan mytkos'un, insan dilinin ve sözcüklerin ortaya çıkması ile başladığı dikkate alınırsa Nart Destanları'nın başlangıcı hakkında hafıza sahibi olunacağı kanısındayız
Nart Tlepş
Nart Tlepş nartların en ulularındandır Nart halkının bütün araç ve çereçlerini yapmak, yeni buluşları ile halkın yaşamını kolaylaştırmak onun görevleri arasındadır Her türlü madeni işleyip doğaüstü güzellikte araçlar yapar Maden çağı uygarlığı aşamasının ve Nart toplumunun yeni buluşlarının simgesidir
Halkın gözünde fazla güçlüdür Ünlü Seteney Guaşe ile kimi vakit yardımlaşarak, toplumsal sorunları çözerler Kimi süre da birbirlerine ters düşerler Setney Guaşe dargın taş parçasını Tlepş'e kırdırarak Sosrikua'nın doğmasını sağlar Sosrikua'yı maşası ile suya daldırarak çelikleştiren yine Nart Tlepş'tir
Sosrikua'nın bir kahramana yaraşır biçimde eğitilmesini, silah kullanmasını öğrenmesini Seteney'in önerisi üstüne yine Nart Tlepş üstlenir Bu manevi çocuğunun silah kullanım çağına geldiğini anlayan Seteney, Tlepş'e sihirli silahlar ısmarlar Kahramanımız bu yönü ile Grek Mitolojisinin topal ve çirkin tanrısı, alev ve demircilerin piri Hephaistos'u anımsatır Akhilleus Troya savaşlarına sırası gelmişken annesi Thetis Hephaistos'a giderek oğlu için efsunlu silahlar yapmasını ister
Topal Hephaistos tanrıçaların en güzeli Aphrodite ile evlidir Yine De Tlepş ile Seteney Guaşe'nin evli oldukları pek anlatılmaz, ancak ilişkileri adı geçen Grek tanrılarını anımsatmaktadır Bu benzerliğe rağmen Tlepş'in bütün buluşları toplumun yararınadır Hephaistos ise sürekli kin güden ve kötülük düşünen bir tanrı olarak tanımlanır Buluşlarını kendisi ile alay eden, kendisini alaycı öteki tanrılar aleyhine kullanır Hatta topal olduğu için oğlundan utanan annesi tanrıça Hera bile onun şerrinden kurtulamaz Topal tanrı, içine zincirler sakladığı bir taht yaparak annesine götürür Hera tahta oturunca zincirlerle bağlanır ve yeniden kurtulamaz Kısacası topal ve çirkin oluşundan bayağılık duygusuna kapılmış olan Hephaistos musibet yapmaktan kendisini alamayan bir mitoloji kahramanıdır
Ancak Tlepş güçlüdür, cesurdur Tarım araçlarından döküm araçlarına, tabanca yapımına kadar bütün uygarlık gereksinimlerini toplum yararına yapar Buluşlarında en yakın danışmanı ve yardımcısı Seteney'dir Abazin Halk Müziği Destanlarından Türkçeleştirdiğimiz aşağıdaki text bunun en hoş örneğidir
Nartlar güçlü ve insanüstü ırktı Sert mizaçlı idiler Büyük bir millet idi Nartlar Fazla enerjik atları vardı, alp (mitolojik olaylarda geçen, dağlara uçarak çıkan kanatlı at türü) soyundan gelen Toplumsal düzenleri vardı Sorunlarını yaşadıkları Guım (kuma) ırmağı kıyısında toplanan kurultayda çözümlerlerdi
Evlenmiş, çok güzel ve akıllı bir bayan yaşardı aralarında Seteney guaşe bilge idi, O nartların her derdine derman olurdu, felaketlerde, kıtlık yollarında, savaşlarda halkına yol gösterirdi, başı derde düşen ona koşardı
O çağlarda nartlar fazla yaşarlardı; ikiyüz, üçyüz sene kadar Uzun yaşamlı olurd Nart halkının bireyleri Bu uzun yaşamlı halkın aralarında Seteney'in emin bir yeri vardı Benzer çağlarda Nartlar'ın demirci ustası tlepş de yaşamaktaydı Seteney sık sık Tlepş'in dökümhanesine giderdi, Örsü taştan, çekicide ağaçtan oldğu için yoruluyordiye üzülürdü Bir gün Tlepş'in örsü ve çekici demirden olsa bu kadar yorulmazdıdiye düşünen akıllı bayan bir ağaç parçasını yontarak bir takım örs ve çekiç maketi yapar, çekiç maketinin tam ortasını delerek sap takılacak yeride belirtir Onuru kırılmasın diye Tlepş'e söylemez, çaktırmadan gidip yaptığı maketleri dökümhanenin penceresinden içeriye bırakır sabahtan olup Tlepş meslek yerini açtığında ağaç maketlere bakar bir zaman, nerden geldiğini anlayamaz fakat bunların örs ve çekiç modeli olduğunu kavrar derhal Bu örs olmalı, bu da yanılmıyorsam çekiçdiye söylenir kendi kendine Önce örsü döker demirden, sonra cazibeli şekillendirir makete uygun biçimde Ortasına açtığı delikten de sap takar Bu Nedenle Tlepş'in takımı tamamlanmış olur Lakin çalışırken tekrar zorluk çeker Ateşten aldığı kavgalı demir parçaları ellerini yakmaktadır Bir tutacak yerine getirmek gelmez aklına O güne dek bir zeki çıkıp da bir kerpeden veya maşa yapmayı düşünmemiştir demin
Dökümhaneye sık sık uğrayan Seteney durumu izler bir vakit, lakin bir yolunu bulamaz, ne yapsa da Tlepş'in ellerini yanmaktan kurtarsa?
Derken birgün, Seteney suya giderken yolda iki küçük yılan yavrusu görür Yılancıklar boyunlarını birbirinin üzerinden geçirmiş, uyumakta Sarmaş dolaş yatan yılanlara bakarken Seteney'in aklına bir düşünce kazanç, bir dal parçasına taktığı yılanları, şekilleri bozulmadan Tlepş'e götürür: Tlepş, Tlepş garip, çok acayip bir şey buldum Örsün çekicin bitmiş, bunun gibi demirden bir şey yapda ellerin yanmaktan kurtulsun
Tlepş boyunlarındanbirbirine çakılmış yılan ölülerine bakar, bakar da onların biçimlerini erimiş demirden biçimlendirir Maşa ya da kerpetenin bulunuşu böylece seteney'in aydınlık zekasından doğar
Kahramanımız yararlı buluşları, gücü, haksızlıklara baş kaldırışı ile günümüze dek farklı alanlara yönlendirilmiş ozanların ve yazarların esin kaynağı olmuştur Ömer Seyfettin'in Diyetöyküsündeki demirci kahramanından, Yaşar Kemal'in Sancı Dağı Efsanesindeki Demirci Hüsso'ya kadar farklı alanlara yönlendirilmiş yazarlarca işlenen demirci motifi Nart Tlepş ve Greklerin Topal Hephaistos'unun edebiyata yansıması biçimidir bizce
Yismeyl Özdemir ÖZBAY
Mitoloji ve Nartlar' kitabından alınmıştır *