Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Mars'a araştırma için indirilen son iki uzay aracı Curiosity ve Perseverance'ta, bir Türk bilim beşerinin da imzası var: Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe.
BBC Türkçe'den Ece Göksedef'in haberine nazaran, ODTÜ İnşaat Mühendisliği'ni 1992'de bitirdikten sonra Purdue Üniversitesi'nden burs alarak yüksek lisans ve akabinde doktorasını tamamlayan Açıkmeşe, 2003'te NASA'nın Güdüm Denetim Tahlil Kümesi 'Jet Propulsion Laboratory'de (JPL) çalışmaya başladı.
Burada geliştirdiği algoritmalardan birisi, 6 Ağustos 2012'de Mars'a ulaşan Curiosity aracının daha geniş bir alanda inceleme yapabilmesine kritik bir katkıda bulundu.
Bugün Washington Üniversitesi'nde çalışmalarına devam eden ve Amazon'un sahibi Jeff Bezos'un kurduğu uzay araştırma şirketi Blue Origin'le ortak bir proje yürüten Prof. Açıkmeşe, JPL'de yaklaşık 10 yıl çalıştı. Fakat JPL'den ayrıldıktan 9 yıl sonra, Curiosity için geliştirdiği algoritma, 18 Şubat 2021'de yeniden Mars'a inen Perseverance isimli uzay aracına da uyarlanarak kullanıldı.
Açıkmeşe, geliştirdiği algoritmayı BBC Türkçe'ye anlattı
"Curiosity robotunu indiren ve yakın vakitte da Perseverance robotunun indirilmesinde kullanılan temelde dört tane kıymetli güdüm denetim sistemleri algoritması var. 'Yedi dakikalık terör' diyorlar, atmosfere dokunmayla yere inmesine kadar geçen mühlet. Bu algoritmalar uzay aracı üzerinde otomatik olarak birtakım kararları veriyorlar ve uzay aracını denetim ediyorlar. Işık süratiyle bir şey yolladığınızda oraya ulaşması yaklaşık 12 dakika sürüyor lakin toplam iniş müddeti 7 dakika. Hasebiyle uzaktan kumanda imkansız.
"Yere 20 metre arada aracı vinç indiriyor, o anda benim algoritmam denetim etmeye başlıyor uzay aracını. O üstteki aracı jetlerle döndürüp olabildiğince uzağa uçurmam gerekiyor ki oraya çakılmasın, uzağa bir yere yollamam gerekiyor yani. Bunu yaparken de aşağıdaki tekerlekli robotu yakmamam gerekiyor.
"Onu yakında bir yere düşürürseniz inceleme yapan robotlu araca pürüz olabilir, bir ton sorun çıkarabilir. Dikkatle yapmazsanız oradaki robotu yakabilirsiniz, roketten çıkan gazlar oraya sensörlere vurursa, aslında sıcak ve çok süratli halde hareket eden gazlar, ziyan verebilir. Düzgün denetim etmezseniz, yakınlarda bir yere düşüp o bölgeyi kirletebilir. Zira robot orada araştırma yapacak."
'SpaceX'te çalışmaya hazır değildim, o yüzden Elon Musk'la görüşmek istemedim.'
Seattle'daki çalışma masasından sorularımızı yanıtlayan Açıkmeşe, amacın aracı en az 200 metre uzağa göndermek olduğunu, 2012'de 650 metre; 2021'de de 700 metreden daha uzağa gönderildiğini söyledi. Yeni araçlara ahenk sağlayabilecek algoritmanın Perseverance'a uyarlanması için "en fazla bir saat çalışmışımdır" diyor.
"Kontrol güdüm sistemlerinde bu cins işleri yapmış insanların sayısı 10, 20 kişi fakat vardır. Hepimiz birbirimizi tanıyoruz. Mesela SpaceX'e gitseniz beni herkes biliyor zira bu işi yapan çok az kişi var."
Pekala SpaceX'ten iş teklifi almış mıydı?
"Mars'a inerken gitmek istediğimiz yere yakın bulamayabiliyoruz kendimizi, en az 6, 7 kilometre uzağında bulabiliyoruz. O 6, 7 kilometreyi tekrar uçmak gerekiyor, atmosferde paraşütü açıyorsunuz, bıraktığınız anda roketler açıldığında önemli bir yanal uçuş yapmanız gerekebiliyor. Bu uçuşu yapmak o kadar kolay değil. O uçuşun nasıl bir yol izlemesini hesaplamak da çok kolay bir iş değil. Onu yapmak için özel bir algoritma geliştirdim. O algoritmayı daha evvel dünya üzerinde uçuşlarda test ettik. Daha sonra SpaceX buna misal algoritmalar geliştirdi, ben onlara danışmanlık yaptım, benimle bu mevzuyu çalışan arkadaşlar gitti orada çalışmaya başladı. Dünyaya geri döndüklerinde inişte kullanılan algoritmalar, bu algoritmalar üzerinde geliştirildi.
"Bir gün oradaki arkadaşımı ziyarete gittim. 'Seni şu anda Elon Musk'la tanıştırayım lakin tanıştırırsam sana direkt iş teklif eder' dedi. Ben hazır değildim, bu sebeple görüşmek istemedim. Şayet sorarsa ve o anda hazır değilsem, 'hayır' demek de istemiyorum. Şahsî sebeplerden akademik olmayı daha çok tercih ettim.
"Daha evvel, 2005'te SpaceX ulaştı bana gelir misiniz diye fakat o vakit yeni ve ufacık bir şirketti, cevap bile vermemiştim."
Prof. Açıkmeşe, özel şirketlerin uzay seyahatinde devreye girmesinin "Çok yeterli olduğunu" düşünüyor
"Özel şirketler çok daha saldırgan. Devlette halkın parasını harcıyorsunuz, çok dikkatli harcıyorlar, kusur yapmak istemedikleri için tutucu davranıyorlar. Mesela ben bu fikri 2004'te ortaya çıkarıp NASA'ya sundum. Algoritması 2009'da her şeyiyle hazırdı. Denediler aslında lakin kullanmamak için yüzde 100 gerekmedikçe ellerinden gelen her şeyi yaparlar. Zira her yeni teknoloji bir risk. Özel şirketler ise 'bu bana biraz avantaj sağlayacaksa kullanırım' diyor.
"Şu an NASA ve Blue Origin'le bir ortak projemiz var. Blue Origin Ay'a insansız uzay aracı yollayacak ileride, 2, 3 sene içinde. NASA da bir küme teknolojiyi iniş esnasında test edecek bu araç üzerinde. Ben orada test edecekleri birçok algoritmaya teknik olarak öncülük ediyorum."
Söyleşinin tamamına buradanulaşabilirsiniz.
