Neden Yaşlanmaya Hâlâ Bir Çözüm Bulunamadı?

Termodinamiğin 2. yasası ya da devranın okuna nazaran, her doğal sistem düzensizliğe evrilme eğilimindedir. Vefatı kaçınılmaz hale getiren biyolojik yaşlanmanın da bundan çok çokça farkı yok. Tek hücreli organizmalardan bu yana geçen 3,5 milyar yıl içerisinde neden hayat, yaşlanmaya karşı bir şey geliştiremedi?

Ebeveynlerden evlatlarına geçen genetik kalıtımlar, farklılıklar gösteren üreme başarısı üzere faktörlerin olmasıyla, çağlar içerisinde kimi özelliklerimiz değişim gösterdi.

Yaşlanmayı evrimsel çerçevede düşündüğümüzde, yerküredeki farklı kişilerin ömür döngüleri arasında genetik faktörlerden etkilenmiş kesin bir varyasyon bulunuyor. Başkaca genetik faktörler haricinde, yaşadıkları devletlerin ulusal gelirleri üzere dış etkenler de bulunuyor.

Başkaca hayat müddeti karakteristik bir miras. Dahası, artan ömür ömrü, kimseyi karşı cinse daha cazip hale getiriyor ve üreme muvaffakiyetini mümkün olarak artırıyor.

Evet tüm bunlara karşın, neden çok çok uzun yıllar yaşamıyoruz? Yanıt: Seçilim Gölgesi


1952 yılında, İngilizce bir biyolog ola Peter Medawar, yaşlanmanın evrimsel teorisini formalize etti ve buna “mutation-accumulation model” (mutasyon birikim modeli) ismini verdi. Medawar’ın geliştirdiği bu teori, bir birey tarafından edinilen mutasyonların erken ya da geç başlamasına dayanıyordu. Erken davranan mutasyonlar, bireyler faal olarak ürediği hengam dilimlerinde kendini gösteriyordu. Yani tesiri ne olursa olsun, mutasyon doğal seçilime nazaran hareket edecekti. Gelgelelim doğal seçilim, geç başlangıçlı mutasyonlar konusunda “kör”, yani şayet ki üreme zati gerçekleştiyse mutasyon bir sonraki nesle geçiyor. Bu nedenle seçilimin gücü, yaş ve üremenin azalmasıyla birlikte azalıyor. Bu fenomen, seçilim gölgesi olarak da biliniyor.

Teori, tutsak olan hayvanların, vahşi omurdaki doğal deneyimlerine nazaran neden daha çetin tevellüt yaptığını da açıklamaya yardımcı oluyor. Muhitleri değiştiğinde ve hayatta kalma riskleri arttığında hayvanlar, geç başlayan mutasyonlar kendini gösterene kadar yaşamaya devam ediyor. Buna misal bir olgu, insan popülasyonu içinde nörodejeneratif marazların artmasıyla da görülmüştü.


Mutasyon birikim modeli, 1957 yılında ABD’li biyolog George C. Williams tarafından erken oluşan ve geç meydana gelen mutasyonlar arasındaki ilgiyi daha ileri götürmesiyle birlikte tekrar düzenlendi. Bir mutasyonun, ömrün farklı aşamalarında ya da farklı doku tiplerinde çoklu tesirleri olabiliyordu. Bu fenomene pleitropi (bir genin birden çokça fenotipik özelliği etkilemesi) ismi verildi. Mutasyonun farklı ömür aşamalarında sıhhat üzerinde karşıt tesirleri olmasına ise “antagonistic pleitropi” ismi veriliyor. Williams’a nazaran, şayet ki mutasyonun hayatta kalma ya da erken ömürde üreme üzerine yararlı bir tesiri var ama geç hayatta yaşlanmayla bağlı negatif bir tesiri varsa seçilim, erken yararları üzerine hareket ediyor ve popülasyon içerisinde bu mutasyonu zenginleştiriyor.

1977 yılında İngiliz biyolog Thomas Kirkwood, “disposable soma model” (tek tasarrufluk soma modeli) ile bu konsepti geliştirdi. Kirkwood’un konsepti hayatta kalma ve üreme arasında bir değiş tokuş modeli öneriyordu. Kirkwood’a nazaran, hudutlu menşeleri olan bir muhitte her birey asıllarını hayatta kalma ya da üremeye nazaran bütçelendirmeli. Yeni bir otomobil alacağınızda tercihinizi pahalı ve lüks bir otomobilden yana kullanabilir ve karşı cinsin dikkatini çekmeyi başarabilirsiniz. Fakat otomobilin fiyatı pahalı ve ulaştığı sürat sizin için pek de inançlı olmayabilir.

evresel kısıtlamalar bağlamında birey, aktif biçimde menşeleri ayırmalı; üreme, güvenlik ve uzun periyodik sıhhat arasında değiş tokuşlar gerçekleştirmeli. Yaşlanma tedavisinde ise tıp, bu süreçte insan illetlerinin neden ortaya çıktığını manaya ve bu içsel biyolojik sürecin yıkılmasının beklenmedik maliyetlerini açıklığa kavuşturma potansiyeline sahip.

Bakalım gelecekte yaşlanma üzerine hangi yenilikleri göreceğiz.