Ney Hakkında Geniş bilgi

NEY ’ İN YAPISI ve ÖZELLİKLERİ



1Kamış

Ney, sarı renkli, sert ve sık lifli kamıştan yapılır Sıcak iklim bölgelerinde ve taban suyu yüksek, sulak yerde yetişen bu kamışın birbirinden az veya fazla ayrı cinsleri bulunur En fazla seçim edilen, Asi ve Nil nehirleri kıyılarında yetişen nesil kamışlardır Neylik kamış mutlaka dokuz boğum olmalı ve boğum aralıkları ve kalınlıkları muhtemel olduğunca birbirine yakın olmalıdır Tabiattaki kamışın boğumları doğal olarak kökten uca dürüst kısalmakta ve daralmaktadır Bu kısalma ve daralmanın muhtemel olabildiğince kademeli olarak olması seçim edilmelidir Tabiatta neylik kamış, yerden yukarıya içten zıt olarak yer alır Yere yakın olan boğumların araları uzun ve kamış et kalınlığı çok artı olduğundan, bu kısımlar ney yapımında kullanılmaz Ney yapılan kısımlar kamış boyunun yarısından yukarıda bulunur

Ney yapılabilecek kamışlar sonbaharda, hava sıcaklığına kadar EylülEkimKasım aylarında kesilmelidir Püskül sürgüsü sararmamış, yaprak sapı kurumamış kamışlar demin olgunlaşmamış olduğundan asla kesilmemelidir Erken kesilen kamışlardan yapılan neyler olgunlaşma sürecini tamamlamadığı için, kısa bir vakit sonra buruşacaklardır Ayrıca kamışın dış yüzeyini kaplayan ve kamışı koruyan cidarı (mine tabakası), ancak olgunlaşma sürecinin sonunda istenen özelliğe kavuşmaktadır

Neylik kamışın kesilmeden önce akıcı olması asıl özlem edilen durumdur Daha Sonra doğrultulan neyler, zamanla eğilme eğilimi göstermektedir

2Parazvâne

Neylerin üst ve daha alçak ucuna çatlamayı önlemek için dağıtılmış metâllerden yapılmış, kamışa sıkıca giren birer bilezik takılır Bu bileziklere parazvâne adı verilir Metâller altın, gümüş, bakır, vs gibi olabilir Ancak gümüş, bakır gibi metâller oksitlendiğinden hava ile irtibatları kesilmelidir Alpakka (bafon) oksitlenmeyen bir bileşik olduğundan nasihat edilmektedir

Neyin üstteki ucuna takılan üst parazvâne, (en üstteki boğum bununla beraber ses kutusu olduğundan) 030 mm den kalın ve 12 mm den geniş olmamalıdır Daha Aşağı parazvâne istenilen kalınlıkta ve genişlikte olabilir Neylerin boğum çizgilerine çatlamalara aleyhinde dayanıklılığını arttırmak ve donatmak amacıyla gümüş veya başka madenlerden teller sarılabilmektedir

3Başpâre

Neylerin üst ucuna (üflenen yerine) sesin daha net çıkması ve dudakların yaralanmaması için başpâre denilen bir tutam takılır Başpâre genel olarak manda boynuzundan yapılmakla beraber, fildişinden, abanoz veya şimşir gibi sert ağaçlardan yahut aynı malzemelerden yapılabilir

Günümüzde başpâre yapımında sanayide kullanılan teflon, fiberglass gibi malzemeler kullanılmaktadır Ney yapım geleneğinde çoklukla kullanılan manda boynuzu, manda neslinin tükenmek üzere olması nedeni ile artık bulunamadığı için kullanılmamaktadır

Başpârelerin dudağa bağlantı eden açıklıkları, iç yüzeye bahşedilen derinlikleri (hazne derinliği) ve dış çapları neyzenlerin açlık ve alışkanlıklarına kadar değişebilmektedir Ağız tarafsızlık çapları 1617 mm; hazne derinlikleri 13 mm; dış çapları da (boynuz malzemede boynuz kalınlığının elverdiği ölçüde almak kaydıyla) 3550 mm olabilmektedir

Başpârenin kamışa giren kısmının konik açısı, ses kutusunun girişindeki konik açıyla benzer olmalıdır Bu açı takriben 5 derecedir

Kamışa giren kısmın yüksekliği 12 mm; haricen kalan kısmın yüksekliği 18 mm; dolayısıyla başpârenin toplam yüksekliği 30 mm olmalıdır Boynuz malzemeden başpâre yapılırken, malzemenin yüksekliği tatmin edici gelmezse kamışa giren kısımdaki 12 mm lik boy 56 mm ye kadar azaltılabilir Ancak kamışın açık havada kalan 18 mm lik kısım değiştirilmemelidir Buna tarafından açılmış bir neyde sonra yapılacak bir değiştirme ise neyin genel akordunu ve entonasyonunu bozacaktır

4 Ney ’ in Üflenişi ve Ses Sâhası

Ney arkadaki deliği sağ veya sol elin başparmağı ile kapatılabilecek şekilde sağa ya da sola dürüst eğimli olarak aşağıdaki resimde görüldüğü gibi tutulur Oturularak icrâ edilen bir sazdır Yalnız mevlevî âyinleri icrâsında neyzenler Hz Mevlânâ ’ ya saygı için ayakta (niyâz vaziyetinde) üflerler Alışılagelmiş yükseklikte bir sandalyeye oturulup sağ ayağın altına bir yükselti konularak, sağ bacak yükseltilir Sağ dirsek yükseltilen sağ bacağın üstüne dayanır Sağ elin başparmağı ile neyin arkasındaki deliği, dikkat çekici parmağı ile en üst, orta parmağı ile üstten ikinci ve yüzük parmağı ile de üçüncü deliği kapatılır Sol kol bu vesileyle aşağıya içten uzanarak neyin üstten dördüncü deliğini sol elin dikkat çekici parmağı, beşinci deliğini orta parmağı ve en al deliğini de yüzük parmağı ile kapatacak şekilde neyi tutup, altında seviyede kalmış olan sol dizin ön yüzüne dayar Baş, çene sağ omuza çevrilmek suretiyle sol omuza eğilir, dudaklar başpâreyi yaklaşık 45 derecelik bir açıyla kavrar Dudakların ve başpârenin bir kısmı açıkta kalacak şekilde neye üflenir Ney ’ in Mevlevîlik geleneğinden gelen geleneksel tutuluşu, yukarıda anlatılan sağ elin üstte olduğu pozisyondur (Neyzenin sağ eli üstte edinmek üzere ayakta üflediği bu pozisyon, bütün bir mevlevî niyâz pozisyonudur) Fakat hiç kuşkusuz sol el tepede olarak üflemekte de bir mahsûr yoktur Hatta kimi neyzenler sol elin yukarıda olduğu pozisyonun avantajlarından söz etmektedirler

Neyden ses edinmek özel bir eğitim gerektirir Her şeyden önemlisi neyden fosurtusu muhtemel olabildiğince az, volümlü, pest ve tiz bölgede rengi değişmeyen, hareket ettirilmeye hazırlanmış bir ses çıkarmaktır Bunun için başpârenin kapatılması gereken bölümü daha aşağı ve üst dudaklar ile sımsıkı kavranmalı, dudaklar çıkarılacak sese göre az veya çok sıkılarak ; sıcak, ılık ya da soğuk nefes ahenkli bir şekilde ve mutlaka diyafram desteği ile neye sevk edilmelidir Akciğerler, diyafram, ağız boşluğunu çevreleyen tüm kaslar ve natürel oysa parmakları hareket ettiren kasların tümü denetleme altına gücenmiş olmalıdır

Neyden doğru sesleri dahil etmemek büyük bir kulak hassasiyeti ve dikkat ister Üflenen her perde kontrol altında olmalıdır Teorik olarak hangi âhenkte çözülmüş olursa olsun her neyin pozisyon olarak Kaba Irak ’ tan Tiz Eviç ’ e kadar üç oktav ses sâhası vardır Ney ’ in yapısal özellikleri ve neyzenin mahâreti bu ses sâhasının oluşmasında rol oynar Değişik âhenkteki neylerde şüphesiz ki bu ses sâhası farklı bölgelerde yer alacaktır Ancak Bolâhenk ve Sipürde âhenginde açılmış nısfiyelerde (hattâ Müstahsen ve Yıldız ’ da bile) Tiz Nevâ pozisyonunun üstündeki sesler fazla tiz kaldığından çıkmamakta veya çıksa bile elverişli olmamaktadır Bu yüzden minik neylerde ses genişliği iki buçuk oktava inmektedir

NEY ’ İN PERDELERİ

Ney, Türk Klâsik Müziği ’ nin yegâne üflemeli çalgısı ve Türk Tasavvuf Müziği ’ nin başsazıdır Tüm tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevâz görebilen tek müzik âleti ney olmuştur Mevlevî Âyinleri ney ve kudümlerin iştirâki ile yapılır Eğer bulunursa öteki çalgılardan da birer tane yer almaktadır Ney ses rengi olarak insan sesine en yakın çalgılardan biridir Her türlü müzikâl motifi icrâ etmeye olanak tanır Üç oktavlık ses sâhası içindeki bütün sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpâre ile yaptığı açıyı başkalaştırmak sûretiyle koma koma (hattâ cent cent) verebilir *