Nörolojik hastalıklarda yutma bozukluklarına yaklaşım

Yutma bozukluğu, nörolojik illeti olan kimselerde sık rastlanan bir durumdur. Santral ve periferal hudut sistemindeki lezyonların yanı sıra kas ve nöromusküler kavşağı etkileyen hastalıklarda da sıkça önümüze çıkmaktadır. Nörojenik yutma bozukluğu çoğunlukla tekrarlayan akciğer enfeksiyonları, beslenme bozuklukları, kilo kayıpları üzere önemli komplikasyonlar ile sonuçlanabilmektedir. Yutma bozukluğu, erken belirlendiği ve tesirli tedavi edildiği takdirde bu komplikasyonlar engellenebilmektedir.

Nörolojik bozukluğu olan hastalarda yutma güçlüklerinde üleşi olan birçok faktör bulunmaktadır. Oral kas zayıflıkları, lisan hareketlerinde zayıflık, bolus oluşturmada zayıflık, yutma refleksinde gecikme üzere birçok faktör sayılabilir.

Nörojenik yutma bozukluklarının değerlendirilmesinde hedef; var olan bozukluğu saptamak, bozukluğun sebeplerini belirlemek ve müsait terapatik yaklaşımları planlamaktır.

Yutma bozukluklarının değerlendirilmesinde birçok klinik kıymetlendirme ve görüntüleme yolu kullanılmaktadır. Klinik gözlem ve yatakbaşı değerlendirmelerin dışında en çok uygulanan yollar videofloroskopik ve videoendoskopik yutma çalışmalarıdır. Klinik kıymetlendirme hastanın mevcut sorunu hakkında umumî haber elde etmemizi sağlamaktadır. Hasta gözlemi, hikaye alınması, fizikî kıymetlendirme ve hayat kalitesi üzere değerlendirmeleri içermektedir. Aletsel yutma değerlendirmeleri; hastalarda fizyolojik ve anatomik olarak yutma fonksiyonunun kıymetlendirilmesine imkan sağlayan tekniklerdir.

Yutma bozukluklarının tedavisinde gaye; tekrarlayan akciğer enfeksiyonlarını engellemek ve yerinde besin ve likit alımını sağlamaktır. Oral beslenmenin devam ettirilmesi hasta ve aile için toplumsal ve ruhsal yandan çok değerlidir. Nörojenik bozukluğu olan hastaların bazen oral alımını kısıtlamaya sebep olabilecek bir yutma bozukluğu olmasa dahi yorgunluk ve kognitif sebeplerle de oral alım kısıtlanabilir. Yutma rehabilitasyon planı yapılan yutma değerlendirmesi sonucunda saptanan bozukluklara yönelik olmalıdır. Yutma bozukluğuna yönelik yapılan egzersiz eğitimlerinin emeli; gerekli nahiye ile ilgili hareket açıklığını sağlamak ve kas eğitimi yolu ile kuvvetlendirme sağlamaktır.

Nörojenik yutma bozukluklarına yaklaşımda rehabilitasyon planı, saptanan bozukluklara yönelik olarak birçok prosedürün tek başına yahut birlikte uygulanmasını içermektedir. Bu kapsamda; nörolog, fizyoterapist, lisan konuşma terapisti, gastroenterolog, göğüs illetleri kompetanı, hemşire, diyetisyen ve aile iştirakini içeren multidisipliner ekip yaklaşımı çok kıymetlidir. Terapinin yanı sıra hasta ve aile eğitimi kesinlikle yapılmalıdır. Çünkü dikkat edilmesi gereken noktaların atlanılması yapılacak olan terapinin muvaffakiyetini da azaltacaktır. Yutma rehabilitasyonunun yanı sıra hastalarda ağız hijyeninin sağlanması ve devam ettirilmesi, beslenme durumunun ayarlanması, beslenme esnasında dikkat dağıtacak çevresel etmenlerin en aza indirilmesi ve yorgunluğa dikkat edilmesi değerli noktalar arasındadır.