Obezite nedenleri ve diyet tedavisi

Şişmanlık (obezite)

Gelişen teknoloji birebir devirde kişilerin beslenme alışkanlıklarını da olumsuz istikamette etkileyebilmektedir. Beslenme şeklindeki değişiklikler ve fizikî hareket azlığı üzere bir ekip olumsuz koşullar bir araya geldiğinde tüm yerkürede olduğu üzere devletimizde de obezite (şişmanlık) görülme sıklığı artmaktadır. Yapılan çeşitli çalışmalarda memleketimizde ziyade kilolu olma ve obezite sıklığının %10–40 orantısında arttığı ve obezitenin bilhassa evlatlarımızı ve gençlerimizi tesiri altına almaya başladığı belirtilmektedir. Obezite ile savaş gerçekte pek çok illetle savaş demektir. Zira obezite, kalp-damar marazları, yüksek tansiyon, şeker marazı, kimi kanser cinsleri, teneffüs sistemi marazları, kas-iskelet sistemi marazları vb. pek çok sıhhat meselesinin oluşmasına taban hazırlamaktadır.

Yerküre Sıhhat Örgütü tarafından obezite “Sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal yahut çok yağ birikmesi“ olarak tanımlanmıştır. Yetişkin erkeklerde vücut tartısının %15-18'i, bayanlarda ise %20-25'ini yağ dokusu oluşturmaktadır. Erkeklerde bu nispetinin %25, bayanlarda ise %30'un üzerine çıkması durumu obezite olarak tanımlanmaktadır.
Yerküre Sıhhat Örgütü'nün obezite sınıflandırması belirlemek için yaygın olarak Vücut Kitle İndeksi (BKİ) kullanılmaktadır. BKİ, bireyin vücut tartısının (kg), uzunluk uzunluğunun (m cinsinden) karesine (BKI= kg/m2) bölünmesiyle elde edilen bir bedeldir. “BKİ uzunluğuna nazaran vücut tartısının kestirim edilmesinde kullanılmakta, vücutta yağ dağılımı hakkında malumat vermemektedir.”

Vücuttaki yekun yağ ölçüsünden çok, yağın vücutta bulunduğu nahiye ve dağılımı çok değerlidir. Zira vücuttaki yağın bulunduğu ortam ve dağılımı, marazların morbidite ve mortalitesi ile ilişkilendirilmektedir. Bölgesel yağ dağılımı genetik olarak erkek ve hatunlarda farklılık göstermektedir. Android tip (erkek tipi) obezitede yağ esas göbek nahiyesinde karında ve cilt altında, jinoid tip (kadın tipi) obezite ise gluteus ile femurlar üzerinde ve cilt altında toplanmaktadır. Bu dağılımın belirlenmesinde bel/kalça orantısı kullanılmakta ise de, bel etrafının tek başına tasarrufunun karın kesimindeki yağ dağılımı için daha hakikat ve daha kolay bir usul olduğu kabul edilmiştir. Yerküre Sıhhat Örgütü'ne nazaran bel/kalça orantısı bayanlarda 0.85'den ve erkeklerde ise 1.0'den çokça ise android tip obezite olarak kabul edilmektedir. Bu durumda tip 2 diyabet, hipertansiyon ve iskemik kalp marazı riskleri artmaktadır. Tek başına bel muhitinin de erkeklerde 102 cm, bayanlarda 88 cm'nin üzerinde olması (Uluslar arası Diyabet Federasyonu (IDF) 2005'de bu rakamları 94 ve 88 cm'ye çekmiştir) kardiyovasküler hastalık riski ile alakalıdır.
Obezitenin oluşmasında esas risk faktörleri aşağıda sıralanmıştır:

Şişmanlığın (obezitenin) oluşmasında en önemli faktörleri aşağıda sıralanmıştır.


1-Yaş
2-Cinsiyet
3-Eğitim seviyesi
4-Medeni durum
5-Doğum sayısı ve doğumlar arası vade
6-Sosyo – kültürel etmenler
7-Gelir durumu
8-Hormonal ve metabolik etmenler
9-Genetik etmenler
10-Psikolojik meseleler
11-Yetersiz fizikî aktivite
12-Aşırı ve yanlış beslenme alışkanlıkları
13-Sık aralıklarla çok düşük kuvvetli diyetler tatbik
14-Sigara- alkol kullanma durumu
15-Kullanılan birtakım ilaçlar (antideprasanlar vb.)

Yapılan çalışmalarda, obezite görülme sıklığının ana sütü ile beslenen çocuklarda, ana sütü ile beslenmeyen evlatlara nazaran daha düşük orantılarda olduğu, ana sütü verme müddetinin, tamamlayıcı besinlerin tipi, ölçüsü ve başlama vakitlerinin obezite oluşumunu etkilediği bildirilmektedir. Yerküre Sıhhat Örgütü 6 ay tek başına ana sütü verilmesini ve 6.aydan sonra emzirmenin sürdürülmesi münasebetli kalite ve ölçüde tamamlayıcı besinlere tamamlayıcı besinlere başlanılmasını önermektedir. Bu gayeyle büyümenin izlenmesi de büyük ehemmiyet taşımaktadır.

Şişmanlığın (obezitenin) neden olduğu marazlar

Hipertansiyon

İnsülin direnci – Hiperinsülinemi

Tip 2 Diabetes Mellitus

Koroner arter illeti

Hiperlipidemi – Hipertrigliseridemi

Metabolik sendrom

Safra kesesi illetleri

Birtakım kanser cinsleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve göğüs kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri )

Osteoartrit

Felç

Uyku abnesi

Karaciğer yağlanması

Astım

Teneffüs zorluğu

Gebelik komplikasyonları

Menstruasyon düzensizlikleri

Çok kıllanma

Ameliyat risklerinin artması

Ruhsal sorunlar(Anoreksiya Nevroza-(yemek yememe) yahut Blumia Nevroza-(kusarak yediği besinlerden yararlanmama), Binge Eating (tıkınırcasına yeme), gece yeme sendromu üzere ortaya çıkabilir yahut bir şeyi daha çokça yiyerek ruhsal doyum sağlamaya çalışma)

Mikroalbüminüri

Mahsusen sık aralıklarla yük kaybetme ve kazanma sonucunda deri altı yağ dokusunun ziyade olması nedeniyle deri enfeksiyonları, kasıklarda ve ayaklarda mantar enfeksiyonları

Kas-iskelet sistemi sorunları

Şişmanlığın (obezitenin) tedavisi

Oluşmadan korunma büyük ehemmiyet taşımaktadır. Obezite tedavisi, bireyin kararlılığı ve faal olarak iştirakini gerektiren, tedavisi mecburî, uzun ve süreklilik arz eden bir süreçtir.

Şişmanlığın tedavisinde emel, gerçekçi bir vücut tartısı kaybı hedeflenerek, obeziteye ait morbidite ve mortalite risklerini azaltmak, bireye yerinde ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmak ve hayat kalitesini yükseltmektir. Vücut tartısının 6 aylık devirde %10 azalması, obezitenin yol açtığı sıhhat meselelerinin önlenmesinde değerli yarar sağlamaktadır.

Diyet tedavisi

Uygulanacak zayıflama diyetleri yerinde ve istikrarlı beslenme prensipleri ile koordinasyonlu olmalıdır. Gaye, bireye hakikat beslenme alışkanlığı kazandırılması ve bu alışkanlığını sürdürmesidir. Vücut tartısı boya nazaran olması gereken ( BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) seviyeye indirilmelidir. Başlangıçta sınırlı amaçlar konulmalıdır. Bu seviye; kişinin olması gereken ülkü tartısı olabildiği üzere, ülkü yükünün biraz üzerinde de olabilir. Vücut tartısı boya nazaran olması gereken ( BKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2) seviyeye geldiğinde tekrar tartı kazanımı önlenmeli ve kaybedilen yük korunmalıdır.

Şişmanlığın (Obezite ) tedavisinde Zayıflama diyetinin özellikleri

Güç: Bireyin günlük kuvvet alımı, haftada 0.5-1.0 kg tartı kaybını sağlayacak formda azaltılmalıdır. Birey yavaş ve uzun vadede zayıflatılmalıdır. Zayıflama diyetlerinde günlük güç ölçüsünün belirlenmesinde unsur; şahsa harcadığından daha az güç vermektir. Bireyin bazal metabolizma suratı (BMH) yahut dinlenme metabolizma suratı (DMH) altında kuvvet verilmemelidir.


Karbonhidrat: Günlük gücün yaklaşık %55-60'ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Şeker üzere kolay karbonhidratlar azaltılmalı (günlük kuvvetin ≤%10), kurubaklagiller (nohut, mercimek, kuru fasulye vb.), tam tahıl eserleri, bulgur vb. kompleks karbonhidrat içeren besinler artırılmalıdır.


Protein: Günlük kuvvetin yaklaşık %12-15'i proteinden gelmeli ve daha çok kaliteli protein kaynaklarından yararlanılmalıdır.

Yağ: Günlük kuvvetin yaklaşık %25-30'u yağlardan sağlanmalıdır. Yağ ölçüsünün yanı sıra kullanılacak yağ tipi de değerlidir. Kuvvetin doymuş yağ asidinden gelen nispeti %10'un altında, çoklu doymamış yağ asidi %7-8, tekli doymamış yağ asidi %10-15 olarak belirlenmelidir. Yağda eriyen vitaminlerin (A, D, E, K vitaminleri) vücutta tasarrufunu sağlamak için yağ ölçüsü çok azaltılmamalıdır. Yağ ölçüsünün önerilenin üzerinde olması obezite ve kalp-damar illetleri üzere değerli sıhhat meselelerinin ortaya çıkmasına neden olur.

Vitamin ve mineraller: Zayıflama diyetlerinde düşük kuvvet içeriğine koşut olarak vitamin ve mineral zayıflıkları (B kümesi vitaminler, demir, kalsiyum vb.) görülebilir. Kuvveti çok düşük olmayan, besin öğeleri açısından istikrarlı diyetlerde, vitamin ve mineral zayıflığı laf konusu değildir.


Likit: Günlük en az 2-3 litre likit tüketilmelidir. Su başta olmak üzere, içecekler ve besinlerin içeriğinde bulunan görünür/görünmez su “sıvı” olarak tanımlanmaktadır. Su tüketimi günlük 8-10 su bardağı olmalıdır. Bununla birlikte kişisel farklıklar ve aktivite seviyesi likit gereksinimini tesirler. Vücuttaki metabolizma atıklarının atılabilmesi için ehil ölçüde likit sağlanmalıdır. Yemek öncesi, esnası ve sonrasında bol su içilmesi kabızlığın önlenmesinde epeyce tesirlidir. Kabızlık bireyin tartı kaybetmesini olumsuz cephede etkilemektedir. Likit tüketimi olarak şeker içeriği yüksek hazır meyve suları, gazlı içecekler vb. kaçınılmalıdır.

Lif (Posa): Zayıflama diyetlerinde lif ölçüsü arttırılmalıdır (25 – 30 g/gün). Sebzeler, meyveler, kurubaklagiller, tam tahıl eserleri, kepekli un ve kepekli eserler önerilen doğal posa kaynaklarıdır.

Tuz: Diyetle tuz alımı 27kg/m2 olması ile birlikte yük kaybetme ile gerileyeceği düşünülen komplikasyonların varlığı
Ø Tıbbi beslenme ve egzersiz tedavisine cevap alamama

Obezite tedavisinin başarılı olması için hastanın ilaç tedavisinin yanı sıra tıbbi beslenme tedavisi ve egzersiz tedavisini sürdürmeyi kabul etmesi ve nizamlı olarak denetimlere gelmesi gerekmektedir. İlaç tedavisi gebelik durumunda kullanılmamalı, hatunların bu süreçte gebelikten korunmaları gerekmektedir.

Cerrahi tedavi

Obezitede cerrahi yaklaşım temelde ikiye ayrılır. Besinlerle alınan kuvvetin azaltılmasına yönelik bariyatrik cerrahide amaç, besinlerin gastrointestinal sistemde emilimlerini azaltmaktır. Bu hedefle bypass, gastroplasti, gastrik bantlama, gastrik balon vb. metotları kullanılır. Rekonstrüktif cerrahide ise gaye; vücudun çeşitli ortamlarında lokalize olmuş mevcut yağ dokularının uzaklaştırılmasıdır. Bu tedavi estetik yüklüdür ve şayet hasta obezite tedavisinin gereklerini yanına getirmezse yağ birikimi tekrar gerçekleşmektedir.