Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Tarif
Öğrenme bozukluğu tanısı, ferdi olarak uygulanan standart testlerde, kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka seviyesi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda, okuma, matematik ve yazılı anlatımın beklenenin değerli ölçüde altında olmasıyla konur. Öğrenme problemleri mektep başarısıyla ya da okuma, matematik ve yazılı anlatım yeteneği gerektiren günlük işlerle de iç içe geçmiştir. Bireyin takvim yaşı, ölçülen zeka seviyesi ve yaşıyla koordinasyonlu eğitiminden beklenen seviyenin gerisinde mektep başarısı ile belirlenir. Bilhassa bireyin IQ testindeki performansı, eşlik eden bilişsel işlev bozuklukları, birlikte bulunan ruhsal bozukluğu ya da umumi tıbbi durumu ya da bireyin etnik ve kültürel özellikleri değerlidir. Bir duyu kaybı laf konusu ise öğrenme zorlukları bu durum ile ilgili olarak artacaktır. Öğrenme bozuklukları erişkinlikte de sürebilir American Psychiatric Assosiation (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) (DSM IV,1994).
Meseleyle ilgili mektep öncesinde ipucu sayılabilecek özellikler olsa da mektep öncesinde standart akademik muvaffakiyet testleri olmadığı için yapılan değerlendirmeler tanıya ve tedaviye ait karışıklığa neden olmaktadır (Engel, 1993).
Bozukluğa ait temel özelliklere bakıldığında sorunun mektep öncesi devirde lisan gelişiminde gecikmeler ve konuşma bozuklukları (konuşmayı öğrenmede güçlük, sözleri hakikat telaffuz etmede güçlük, söz dağarcığının yavaş gelişmesi), zayıf algısal –bilişsel yetenekler, zayıf kavram gelişimi ve motor gelişimde zayıflıkla kendini gösterdiğine işaret edilmektedir (Ege, 2004). Mektep periyodunda ise okuma ve yazmayı öğrenme en değerli kriterdir.
Bilişsel özellikleri
Bilişsel gelişim, biliş sahasının temelini oluşturan algı, yaratıcı fikir ve hayal gücü, manaları kavrama, hafıza, yargıya varma, mantık yürütme becerilerini kazanma süreci olarak tanımlanır (Topbaş, Maviş, 2004).
Özgül öğrenme bozukluğu olan bireylerin lisan edinimi ve okuma-yazma becerileri açısından incelenmesi bir manada bilişsel yetilerinin de ele alınmasına yol açmaktadır.
Sözcüklerin tanınması, anlaşılması ve bellekte depolanması ya da gramer açısından incelenmesi için fonetik ünitelerine ayrılması gerekir. Konuşma müddetinde bu otomatik olarak yapılırken okuma hareketi için bu süreç karmaşık ya da sıkıntı bir süreç haline gelebilir (Erden, Kurdoğlu, Uslu, 2002). Özgül öğrenme bozukluğu olan evlatta sözcüklerin tanınması, anlaşılması ve bellekte depolanması ya da gramer açısından incelenmesi için fonetik ünitelerine ayrılması aşamasında ortaya çıkan yapısal bir eksiklik nedeniyle metnin okunup anlaşılması güçleşmektedir. Bu durum süratli, gerçek ve mealli okumayı da tesirler.
Bahisle ilgili 2002’de Erden ve arkadaşlarının yapmış olduğu araştırma sonuçlarına nazaran de bu evlatların süratli okuma, sözcük atlama, karşıt yazma, sözcük ekleme cinsinden yanlışlar yaptıkları bulunmuştur.
Yeni sözcük öğrenerek kullanma becerileri açısından öğrenme dertleri olan evlatların kısıtlılıkları olduğu, alışılagelmiş bireylere orantıyla daha ziyade tekrara gereksinim duydukları Gray ve Shelley tarafından 2003’de yapılan araştırmada ortaya çıkan bulgulardır.
Özgül öğrenme bozukluğunda lisanın pragmatik özelliği yeni çalışma yeri olup evladın toplumsal durumlara nazaran lisanın nasıl kullanılacağı hakkındaki haberine bakılmaktadır. Lisanın mekaniklerinden çok bireylerin muhabere kurmak için lisanı nasıl kullandıklarıyla ilgilenilir. Öğrenme güçlüğü olan evlatlarla ilgili yapılan çalışmalarda lisanın toplumsal tasarrufuyla ilgili meseleleri olduğu bulunmuştur (Gallagher, 1989).
Muhaberede sözel meale sıradan üzere görünür lakin lisanın söz edici boyutunda örgütlenmesi ve kullanılmasında sorunları vardır (Topbaş,2001). Örneğin, evlat sözcükleri tanıyıp, anlayabilir lakin muhaberede söylemek istediklerini söz edeceklerini belleğinden geri çağırmada, hatırlamakta güçlük çekebileceği üzere hatırladığı sözcükle cümle kurmada da güçlük çekebilir. 237 mekteplinin katıldığı bir çalışmada görsel ve motor söz testlerinde sıradan sonuçlar elde ettikleri ama işitsel manaya, sözel ifade ve işitsel sıralamada ortalamanın altında bir muvaffakiyet gösterdikleri bulunmuştur (Akşin, 1994). Örneğin; işitsel birleştirmede “baba bir erkektir; ana bir ……..” ve gramatik tamamlamada “bu bir yataktır; ……….ise iki yataktır” besbelli zayıflıkları bulundu.
Metalinguistik beceriler kapsamında mahal alan soyut kavramları anlamada güçlük yaşarlar. Örneğin; esprileri, mecazları anlamakta güçlük çekerler. His ve fikirlerini sözel olarak söz etmekte zorlanırlar (Ege,2004).
Öğrenme güçlüğü olan evlatlar görsel algılamada sembolleri (örneğin; yol işaretleri, tarafları gösteren okları) anlamayabilirler. Algısal bozukluğu olan evladın ehliyetsiz sağ-sol oryantasyonu, vücut imajı, mekansal oryantasyon, motor öğrenme ve görsel tamamlama üzere değerli yetilerinde meseleleri vardır (Akşin, 2004). Bu bozukluğu olan evlatların devrana ait kavramlarla (dün-bugün, önce-sonra gibi); gün, ay, yıl, mevsim kavramlarını (hangi aydayız denilince Salı, hangi mevsimdeyiz denilince şubat diyebilir) karıştırdıkları belirtilmektedir.
Tedavi süreci, lisan ve konuşma terapistinin rolü:
Erken tanı ve tedavi özgül öğrenme güçlüğüne ait yaşanan dertlerin aşılmasında nispeten aktif olmaktadır (Engel, 1997). Buna karşılık dikkate alınması gereken bir sair nokta özgül öğrenme bozukluğu olan evlatların her birinin başkasından farklı olduğudur. Bu nedenle de meseleleri ve tedavileri her evladın kendine mahsustur.
Tedavi sürecinde bilhassa lisanın kazandırılması aşamasında lisan ve konuşma terapistlerine gereksinim duyulmaktadır. Bu yerde çalışacak mütehassısların lisanın tüm bileşenlerini (semantik, sentaks, morfoloji ve pragmatik) içeren çalışmalarda bulunması önerilmektedir. Bu meydanda yapılan bir çalışmada yazılı ve sözel lisan performansının geri bildirim tekniği kullanılarak geliştirileceğini göstermiştir (Crowe,2003). Tekrar bu araştırmada örneğin; okunan bir hikayedeki hikayelerde evladın kendi yaşantısını anlatmasına ve kendi yaşantılarına girmesine müsaade verilmesinin yararlı olduğu bulunmuştur.
Lisanın kazandırılması için kullanılan bir kadro bilgisayar programları olduğu belirtilmiştir(Tallal, 2004). Bu programların içeriğine bakıldığında oral seslerin, kompleks bağlam içindeki yazılı sembollerle ilişkilendirme becerisi kazandırma amaçlanmıştır. Tek bir ses seviyesinden başlayarak bir hikayeyi manaya seviyesine kadar çıkmaktadır.
KAYNAKLAR
Akşin, N.(1994). Yerkürede hususî eğitim pratikleri: Öğrenme güçlüklerinin tarifi, sınıflandırılması ve özellikleri. Ders ödevi, Anadolu üniversitesi, Toplumsal bilimler enstitüsü, Eskişehir.
American Psychiatric Assosiation,(1994). Diagnostic and statistical manual of mental of mental disorders. (3rd.ed.). Washington D.C.
Crowe, L.K.(2003). Comparison of two reading feedback strategies in improving the oral and written language performance of children with language-learning disabilities.American journal of speech-language pathology, 12,16-27.
Pürüz, R.(1993). Data collection and study of learning disabled students in the technical school in Haifa and the Northern region. The Ministry of Labor, Jerusalem.
Köstek, R.(1997). Instrument for locating students with suspected learning disabilities :A quantitative approach. International Journal of Rehabilitation Research, 20, 169-187.
Erden, G., Kurdoğlu, F., Uslu, R.(2002). İlköğretim mekteplerine devam eden Türk evlatlarının sınıf seviyelerine nazaran okuma suratı ve yazım kusurları normlarının geliştirilmesi. Türk Psikiyatri Mecmuası, 13(1), 5-13.
Ege, P.(2004). Lisan ve konuşma bozukluklarına giriş:özgün öğrenme bozukluğu. Ders notu, Anadolu Üniversitesi, lisan ve konuşma bozuklukları eğitim, tatbik ve araştırma merkezi, Eskişehir.
Gray,S., Shelley.(2003).Word –learning by preschoolers with specific language impairment: what predicts success? Journal of speech, language and hearing research, 46, 1.
Topbaş, S.,(2001). Lisan gelişimi: :özgün öğrenme bozukluğu. Ders notu, Anadolu Üniversitesi, İÇEM,Eskişehir.
Topbaş, S., Maviş, İ.,(2004). Lisan ve konuşma bozuklukları İngilizce-Türkçe tabirler sözlüğü. Ankara, Karatepe yayıncılık.
Öğrenme bozukluğu tanısı, ferdi olarak uygulanan standart testlerde, kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka seviyesi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda, okuma, matematik ve yazılı anlatımın beklenenin değerli ölçüde altında olmasıyla konur. Öğrenme problemleri mektep başarısıyla ya da okuma, matematik ve yazılı anlatım yeteneği gerektiren günlük işlerle de iç içe geçmiştir. Bireyin takvim yaşı, ölçülen zeka seviyesi ve yaşıyla koordinasyonlu eğitiminden beklenen seviyenin gerisinde mektep başarısı ile belirlenir. Bilhassa bireyin IQ testindeki performansı, eşlik eden bilişsel işlev bozuklukları, birlikte bulunan ruhsal bozukluğu ya da umumi tıbbi durumu ya da bireyin etnik ve kültürel özellikleri değerlidir. Bir duyu kaybı laf konusu ise öğrenme zorlukları bu durum ile ilgili olarak artacaktır. Öğrenme bozuklukları erişkinlikte de sürebilir American Psychiatric Assosiation (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) (DSM IV,1994).
Meseleyle ilgili mektep öncesinde ipucu sayılabilecek özellikler olsa da mektep öncesinde standart akademik muvaffakiyet testleri olmadığı için yapılan değerlendirmeler tanıya ve tedaviye ait karışıklığa neden olmaktadır (Engel, 1993).
Bozukluğa ait temel özelliklere bakıldığında sorunun mektep öncesi devirde lisan gelişiminde gecikmeler ve konuşma bozuklukları (konuşmayı öğrenmede güçlük, sözleri hakikat telaffuz etmede güçlük, söz dağarcığının yavaş gelişmesi), zayıf algısal –bilişsel yetenekler, zayıf kavram gelişimi ve motor gelişimde zayıflıkla kendini gösterdiğine işaret edilmektedir (Ege, 2004). Mektep periyodunda ise okuma ve yazmayı öğrenme en değerli kriterdir.
Bilişsel özellikleri
Bilişsel gelişim, biliş sahasının temelini oluşturan algı, yaratıcı fikir ve hayal gücü, manaları kavrama, hafıza, yargıya varma, mantık yürütme becerilerini kazanma süreci olarak tanımlanır (Topbaş, Maviş, 2004).
Özgül öğrenme bozukluğu olan bireylerin lisan edinimi ve okuma-yazma becerileri açısından incelenmesi bir manada bilişsel yetilerinin de ele alınmasına yol açmaktadır.
Sözcüklerin tanınması, anlaşılması ve bellekte depolanması ya da gramer açısından incelenmesi için fonetik ünitelerine ayrılması gerekir. Konuşma müddetinde bu otomatik olarak yapılırken okuma hareketi için bu süreç karmaşık ya da sıkıntı bir süreç haline gelebilir (Erden, Kurdoğlu, Uslu, 2002). Özgül öğrenme bozukluğu olan evlatta sözcüklerin tanınması, anlaşılması ve bellekte depolanması ya da gramer açısından incelenmesi için fonetik ünitelerine ayrılması aşamasında ortaya çıkan yapısal bir eksiklik nedeniyle metnin okunup anlaşılması güçleşmektedir. Bu durum süratli, gerçek ve mealli okumayı da tesirler.
Bahisle ilgili 2002’de Erden ve arkadaşlarının yapmış olduğu araştırma sonuçlarına nazaran de bu evlatların süratli okuma, sözcük atlama, karşıt yazma, sözcük ekleme cinsinden yanlışlar yaptıkları bulunmuştur.
Yeni sözcük öğrenerek kullanma becerileri açısından öğrenme dertleri olan evlatların kısıtlılıkları olduğu, alışılagelmiş bireylere orantıyla daha ziyade tekrara gereksinim duydukları Gray ve Shelley tarafından 2003’de yapılan araştırmada ortaya çıkan bulgulardır.
Özgül öğrenme bozukluğunda lisanın pragmatik özelliği yeni çalışma yeri olup evladın toplumsal durumlara nazaran lisanın nasıl kullanılacağı hakkındaki haberine bakılmaktadır. Lisanın mekaniklerinden çok bireylerin muhabere kurmak için lisanı nasıl kullandıklarıyla ilgilenilir. Öğrenme güçlüğü olan evlatlarla ilgili yapılan çalışmalarda lisanın toplumsal tasarrufuyla ilgili meseleleri olduğu bulunmuştur (Gallagher, 1989).
Muhaberede sözel meale sıradan üzere görünür lakin lisanın söz edici boyutunda örgütlenmesi ve kullanılmasında sorunları vardır (Topbaş,2001). Örneğin, evlat sözcükleri tanıyıp, anlayabilir lakin muhaberede söylemek istediklerini söz edeceklerini belleğinden geri çağırmada, hatırlamakta güçlük çekebileceği üzere hatırladığı sözcükle cümle kurmada da güçlük çekebilir. 237 mekteplinin katıldığı bir çalışmada görsel ve motor söz testlerinde sıradan sonuçlar elde ettikleri ama işitsel manaya, sözel ifade ve işitsel sıralamada ortalamanın altında bir muvaffakiyet gösterdikleri bulunmuştur (Akşin, 1994). Örneğin; işitsel birleştirmede “baba bir erkektir; ana bir ……..” ve gramatik tamamlamada “bu bir yataktır; ……….ise iki yataktır” besbelli zayıflıkları bulundu.
Metalinguistik beceriler kapsamında mahal alan soyut kavramları anlamada güçlük yaşarlar. Örneğin; esprileri, mecazları anlamakta güçlük çekerler. His ve fikirlerini sözel olarak söz etmekte zorlanırlar (Ege,2004).
Öğrenme güçlüğü olan evlatlar görsel algılamada sembolleri (örneğin; yol işaretleri, tarafları gösteren okları) anlamayabilirler. Algısal bozukluğu olan evladın ehliyetsiz sağ-sol oryantasyonu, vücut imajı, mekansal oryantasyon, motor öğrenme ve görsel tamamlama üzere değerli yetilerinde meseleleri vardır (Akşin, 2004). Bu bozukluğu olan evlatların devrana ait kavramlarla (dün-bugün, önce-sonra gibi); gün, ay, yıl, mevsim kavramlarını (hangi aydayız denilince Salı, hangi mevsimdeyiz denilince şubat diyebilir) karıştırdıkları belirtilmektedir.
Tedavi süreci, lisan ve konuşma terapistinin rolü:
Erken tanı ve tedavi özgül öğrenme güçlüğüne ait yaşanan dertlerin aşılmasında nispeten aktif olmaktadır (Engel, 1997). Buna karşılık dikkate alınması gereken bir sair nokta özgül öğrenme bozukluğu olan evlatların her birinin başkasından farklı olduğudur. Bu nedenle de meseleleri ve tedavileri her evladın kendine mahsustur.
Tedavi sürecinde bilhassa lisanın kazandırılması aşamasında lisan ve konuşma terapistlerine gereksinim duyulmaktadır. Bu yerde çalışacak mütehassısların lisanın tüm bileşenlerini (semantik, sentaks, morfoloji ve pragmatik) içeren çalışmalarda bulunması önerilmektedir. Bu meydanda yapılan bir çalışmada yazılı ve sözel lisan performansının geri bildirim tekniği kullanılarak geliştirileceğini göstermiştir (Crowe,2003). Tekrar bu araştırmada örneğin; okunan bir hikayedeki hikayelerde evladın kendi yaşantısını anlatmasına ve kendi yaşantılarına girmesine müsaade verilmesinin yararlı olduğu bulunmuştur.
Lisanın kazandırılması için kullanılan bir kadro bilgisayar programları olduğu belirtilmiştir(Tallal, 2004). Bu programların içeriğine bakıldığında oral seslerin, kompleks bağlam içindeki yazılı sembollerle ilişkilendirme becerisi kazandırma amaçlanmıştır. Tek bir ses seviyesinden başlayarak bir hikayeyi manaya seviyesine kadar çıkmaktadır.
KAYNAKLAR
Akşin, N.(1994). Yerkürede hususî eğitim pratikleri: Öğrenme güçlüklerinin tarifi, sınıflandırılması ve özellikleri. Ders ödevi, Anadolu üniversitesi, Toplumsal bilimler enstitüsü, Eskişehir.
American Psychiatric Assosiation,(1994). Diagnostic and statistical manual of mental of mental disorders. (3rd.ed.). Washington D.C.
Crowe, L.K.(2003). Comparison of two reading feedback strategies in improving the oral and written language performance of children with language-learning disabilities.American journal of speech-language pathology, 12,16-27.
Pürüz, R.(1993). Data collection and study of learning disabled students in the technical school in Haifa and the Northern region. The Ministry of Labor, Jerusalem.
Köstek, R.(1997). Instrument for locating students with suspected learning disabilities :A quantitative approach. International Journal of Rehabilitation Research, 20, 169-187.
Erden, G., Kurdoğlu, F., Uslu, R.(2002). İlköğretim mekteplerine devam eden Türk evlatlarının sınıf seviyelerine nazaran okuma suratı ve yazım kusurları normlarının geliştirilmesi. Türk Psikiyatri Mecmuası, 13(1), 5-13.
Ege, P.(2004). Lisan ve konuşma bozukluklarına giriş:özgün öğrenme bozukluğu. Ders notu, Anadolu Üniversitesi, lisan ve konuşma bozuklukları eğitim, tatbik ve araştırma merkezi, Eskişehir.
Gray,S., Shelley.(2003).Word –learning by preschoolers with specific language impairment: what predicts success? Journal of speech, language and hearing research, 46, 1.
Topbaş, S.,(2001). Lisan gelişimi: :özgün öğrenme bozukluğu. Ders notu, Anadolu Üniversitesi, İÇEM,Eskişehir.
Topbaş, S., Maviş, İ.,(2004). Lisan ve konuşma bozuklukları İngilizce-Türkçe tabirler sözlüğü. Ankara, Karatepe yayıncılık.
