Oğuzlar, Oğuz Boyu-Türkmenler

Oğuzlar hakkında data
Oğuz Boyu hakkında bilgi
Oğuz Boyundan gelen türkler
Oğuz Boyu simgeleri

Oğuzlar, Oğuz Boyu
Bugün; Türkiye, Balkanlar, Âzerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan ’da yaşayan Türklerin ataları olan büyük bir Türk boyu Oğuzlara, Türkmenler de denir

Oğuz kelimesinin türeyişiyle ilgili değişik düşünceler ileri sürülmüştür Kelimenin tepe, kabile mânâsına gelen “Ok ve çokluk eki olan “znin birleşmesinden “Okuz (oklar, koylar) anlamında olduğu ileri sürüldüğü gibi, oyrat (haşarı, yaramaz) kelimesinin eş anlamlısı olduğunu iddiâ edenler de vardır Oysa kelime, Anadolu ağızlarında “halim selim, sakin mânâlarına da kullanılmaktadır Arap kaynaklarında ise “guz ya da “uz biçiminde geçmektedir

Ilk zamanlar Üçok ve Bozok adlarıyla iki ana kola bölünmüş olan Oğuzlar, daha sonraki devirlerde, Dokuz Oğuz, Altı Oğuz, Üç Oğuz adlarında boylara da ayrıldılar Oğuzlar, yirmi dört boydan meydana gelmişti Bunlardan on ikisi Bozok, on ikisi Üçok koluna bağlıydı Tarihçiler, hazırladıkları cetvellerde Oğuz boylarının adlarını, sembollerini ve ongunlarını (armalarını) göstermişlerdir Buna kadar, Bozoklar; Kayı, Bayat, Alka Evli, Kara Evli, Yazır, Dodurga, Döğer, Yaparlu, Afşar, Begdili, Kızık, Kargın; Üçoklar ise; Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepnî, Salur, Eymur, Ala Yundlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva, Kınık boylarına ayrılmışlardı Bugün Türkiye ’de yirmi dört Oğuz uzunlamasına ait muhabere ve yer adlarına fazla rastlanmaktadır

Oğuz adına birincil kere Yenisey Kitabelerinde rastlanmaktadır Barlık Irmağı yöresinde yer alan bu kitabelerde; “Altı Oğuz budunda sözü yer almaktadır Öz Yiğen Alp Turan adlı bir beye ait olan bu kitabelerin yazıldığı devirde, Oğuzlar, Göktürkler'in hakimiyeti aşağıda altı zirve hâlinde Barlık Irmağı kıyılarında yaşamakta idiler

Altıncı yüzyıldan itibaren Göktürklerin idaresinde toplanan Türk kabilelerinden bir kısmı gibi Oğuzlar da kendi arasında birlik kurarak TulaSelenga ırmakları bölgesinde DokuzOğuz Kağanlığını meydana getirdiler Göktürk kağanlığının, Kutlug Şad (İlteriş Kağan) kadar 682 ’de ikinci kere kurulmasından daha sonra, Göktürkler, hâkimiyetlerini kabul etmeyen Oğuzlar üzerine yürüdüler Tula Irmağı kıyısında yapılan kanlı bir savaşta, Oğuzlar yenildiler Lakin, Göktürklerin hâkimiyetini kabul etmediler İlteriş Kağan, Oğuzlar üstüne birçok sefer düzenledi ve Baz Kağanı öldürdü Oğuzların merkezi Ötüken ve çevresini ele geçirdi Bu yenilgi aleyhinde İlteriş Kağan ’ın hâkimiyetini kabul etmek zorunda kalan Oğuzlar, Göktürklerin Kırgız seferine katıldılar Göktürk hakanlarından Bilge Kağan vaktinde ayaklanma ettiler Bir sene içinde bir kaç defa harbe giren Oğuzlar; yenilerek, geri çekildiler daha sonra DokuzTatarlar ile ittifak kurarak Göktürklerle uğraş ettilerse de yine bozguna uğrayarak, Çin taraflarına göç ettiler Bir müddet sonra her yerde eski yurtlarına döndüler Bu mücadelelerde zayıflayan Göktürkler, 745 ’te Uygurlar göre yıkıldı Bu esnada Uygurlara yardım eden Oğuzlar, Uygur Devletinin dayandığı başlıca boylardan biri oldu Uygurlarla birlikte Basmıl ve Karluklar'a karşı savaştılar Fakat ara sıra Uygurlara karşısında da isyan etmekten geri durmadılar Eski müttefikleri DokuzTatarlar ile birleşerek Uygur Kağanı Moyunçur ’a karşı cephe aldılar ara sıra Çin ’e gittiler sonra Çin ’den çıkarak eski yurtlarına döndüler Uygur Devletinin yıkılması üstüne batıya göçerek Sir Derya (Seyhun) kıyılarına ve onun kuzeyindeki bozkırlara yerleştiler Onuncu yüzyılda, göçebe hayatı yanında, yerleşik bir yaşam sürmeye de başladılar Göçebe Oğuzlar, daha ziyade koyun, beygir, deve, sığır yetiştiriciliği ve ticaretle uğraşıyorlardı Yerleşik Oğuzlar ise, Sabran (Karacuk), Suğnak, Karnak, Sütkent gibi şehirlerde oturuyorlardı Onuncu asırda demin Müslüman olmamış olan Oğuzlar, inanışları gereği bir takım ibadet ve âyinleri yerine getiriyorlardı Ancak yaşayış bakımından İslâmiyet'e yerinde tarafları vardı Soy temizliğine önem verirlerdi Özellikle zina gibi suçların cezası ölümdü

Onuncu asrın başlarında Oğuzlar, Mâverâünnehir çevresinde yerleşip, Yabgu denilen hükümdarın yöneticilik ettiği bir devlet kurdular Devlet ve insanlar işlerinin bir mecliste istişare edildiği ve subaşı denilen ordu kumandanı, Yabgu ’nun vekili ve nâibi olan tegin, İnal ve Tarkan unvanlarını taşıyan memurlar vardı Oğuzların bu sıradaki başşehirleri, Sir Derya kıyısındaki Yeni Büyük Kasaba idi Yabgu Devleti vaktinde Oğuzlar, Üçok ve Bozok diye iki kısma ayrılmışlardı

Onuncu asrın sonlarında İslâm dînini kabul ederek en ince ayrıntısına kadar güçlenen Oğuzlar, komşuları Peçenekler ve Hazarlar ile savaşlar yaparak onları yendiler Fakat 11 yüzyılın ortalarında, Oğuzların İslâm dînini kabul etmemiş olan bir kısmı, Kıpçaklar'ın baskısıyla yurtlarını terk ederek Karadeniz ’in kuzeyinden Tuna boylarına, oradan da Balkanlara indiler İslâm dînine girmedikleri için etraflarını saran Hıristiyan devletlerin baskısıyla kısa zamanda benliklerini kaybederek, örf, lahza ’ane ve geleneklerini unuttular Eriyip, değil oldular Geri kalanları da Bizans hizmetine girdiler 1071 ’de yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi'ne Bizanslıların yanına katıldılar Lakin fazla geçmeden Selçuklular tarafına geçtiler

İslâm dînini kabul eden Selçuk Bey ’in idaresindeki Oğuz boyları ise, Oğuz Yabgu Devleti hükümdarının, kendilerine kötülük yapacağından çekinerek, yurtlarından ayrılıp İslâm diyarı olan Horasan taraflarına gittiler Mâverâünnehir ’de kalan diğer Oğuz boyları da, Kıpçakların atak ve baskıları sonunda dağıldılar Bu Nedenle Oğuzlar Devleti yıkıldı Yerlerinde kalan Oğuzlar ise Karaçuk dağları bölgesinde, Mangışlak ’da ve Seyhun Nehri kıyılarında yerleştiler sonra Karahıtayların ve Karlukların baskısı netîcesinde, Horasan ’a gelip Selçuklulara tâbi oldular

Selçuk ’un büyük oğlu Arslan İsrâil, Horasan ’da hâkimiyet kurup, öteki Oğuz boylarını idaresi altında topladı Daha sonraları, Tuğrul ve Çağrı Baylar idaresindeki Selçuklular, Sâmânoğulları ile ittifak kurarak, Karahanlılar'a ve Gazneliler'e karşı uğraş ettiler Selçukluların başarılı idareleri nedeniyle pekçok Oğuz boyu onların hâkimiyetinde toplandı Birçokları oturmuş hayata geçti

Selçuklu Devletinin kurulmasında esas rolü oynayan Oğuzlar ve diğer Oğuz boyları, 11 yüzyılın ikinci yarısından itibaren akın akın İran, Irak, Anadolu ve Suriye ’ye doğru yayıldılar Selçuklu Devletinin sınırlarını Ceyhun Nehrinden Akdeniz ’e değin genişlettiler İslâmiyet'i kabul etmeden önce dünyevî maksatlar ve kuru cihangirlik için çalışan, harp eden ve soylarının temizliğiyle bilinen Oğuzlar, İslâm dînini kabul ettikten daha sonra, Allahü teâlânın ulu dîni olan İslâmiyet'i yaymaya gayret ettiler Gittikleri yerlerde doğruluğun, adaletin, ilmin ve medeniyetin savunuculuğunu yaptılar İnsanlara hizmet etmek, ilmin ve medeniyetin yayılmasını karşılamak için pekçok cami, medrese, kervansaray, hamam ve köprü yaptırdılar Büyük Selçuklu, Türkiye Selçukluları, Akkoyunlular, Salgurlular, Artukoğulları, Karamanoğulları, Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları ve Osmanlı devletlerini kurarak İslâm dîninin yayılmasına hizmet ettiler İslâmiyet'in ve Müslümanların yok edilmesi için çalışan Haçlılara karşısında aydınlık zaferler kazandılar İslâmiyet'e, ilme ve adalete karşı olan ortaçağ Avrupa ’sına pekçok yenilikleri götürdüler Dokuz yüz yıl baştan başa, kurdukları devletlerin sınırları içinde yaşamış tüm unsurlara karşısında İslâm dîninin emirleri doğrultusunda hareket ederek, hizmet ettiler Bugün Türkiye, Âzerbaycan, İran, Türkmenistan, Afganistan, Irak ve Suriye ’de yaşamış Türkler, Oğuzların neslindendir

Oğuz teşkilâtı, yirmi dört boyun çıkardığı sülâleler ve meşhûr şahsiyetleri:

BozOklar: Dış Oğuzlar da denip, Sağ kolu teşkil ederler

1 GünAlpGünHan: Sembolü şâhin Oğulları: a) KayıgKayıHan: “Sağlam, berk mânâsındadır Üç kıta ve yedi denize altı yüz yıldan fazla hâkim olan Osmanlı sülâlesi bu boydandır Kayı Boyundan Ertuğrul Gâzi ve herkes birer müstesnâ şahsiyete sâhip, birçok dâhî, cihangir, kumandan, şâir ve artist olan Osmanlı sultanları, Kayı Han neslinin kıymetini göstermeye kâfidir b) Bayat: “Devletli, nîmeti bol mânâsındadır Maraş ve çevresine hâkim olan Dulkadiroğulları, İran ’da Kaçarlar, Horasan ’da Kara Bayatlar, Maku ve Doğubeyazıt hanları, Kerkük Türkmenlerinin çoğu, bu boydandır Dede Korkut kitabını 1480 ’de Hicaz ’da yazan Tebrizli Hasan ve meşhûr şâir Fuzûlî bu boydandır c) AlkaBölükAlkaEvli: “Nereye varsa galibiyet gösterir mânâsındadır Türkiye ve Âzerbaycan ’daki Alaca, Alacalılar adı içeren yerler bu boyun hatırasıdır d) KaraBölükKaraEvli: “Kara otağlı (çadırlı) mânâsındadır Karalar ve karalı gibi coğrafî yer adları bunlardan kalmadır

2 AyYüksek DağAyHan: Sembolü kartal Oğulları: a) YazgurYazır: “Çok ülkeye hâkim mânâsındadır AbYabgu devrindeki Yenibent Yabguları, Batı Türkistan ’daki Cend Emirleri, KaraDaş denilen Horasan Yazırları, Ahıska ’dan aşağıda Kür boyundaki AzgurEt (Azgur Yurdu) Kalesi, Kürmanç Kürtlerinin Azan Boyu, Toroslardaki Gündüzoğulları Hanedanı bu boydandır b) TokarTökerDöğer: “Dürüp toplar mânâsındadır Yenikentli Vezir Ayıdur, HarputDiyarbakırMardin hâkimleri, Artuklular, SincarSiverek, Suruç aralarında hâkim eski Caber Beyleri, Memluklar devrinde Halep Döğeriyle Hama Döğerleri, bugünkü MardinUrfa arasında yirmi dört oymaklı Kürt Döğerleri, Hazar Denizi doğusundaki Saka Boyu Takharlar; Şavşat ’taki Ören kale, ToKharis ve Malatya ’nın Tokharis bucağı, Dağıstan ’daki Digor ve Kars ve Arpaçay sağındaki Digor kazası bu boydan hatıradır c) TotırkaDodurgaDödürge: “Ülke elde etmek ve hanlık yerine getirmek mânâsındadır Sivas doğusundaki Tödürgeler bu boydandır d) Yaparlı: “Misk kokulu mânâsındadır Zaza Çarekliler ve misk ticareti yapan Yaparı Oymağı bu boydandır Yaparı Oymağının Akkoyunlu ve Giraylı camilerinin mihrap duvar harcına bu güzel ıtriyattan kattıklarından hâlâ hoş kokmaktadır Diyarbakır ve Kırım ’da hatıraları vardır

3 YıldızAlpYıldız Han: Sembolü tavşancıl Oğulları: a) AvşarAfşar: “Çevik ve vahşî hayvan avına hevesli mânâsındadır Hazistan Beyleri, Konya ’daki Karamanoğulları, İran ’daki Avşarlı Nâdir Şah ve hanedanı, Ürmiye ve Horasan Afşarları bu boydandır b) Kızık: “Yasakta öyle önemli ve kuvvetli mânâsındadır Gaziantep, Halep ve Ankara çevresindeki Kızıklar, Doğu Gürcistan ’da ve Şirvan batısındaki ovaya Kızık adını verenler bu boydandır c) Beğdili: “Ulular gibi aziz mânâsındadır Harezmşahlar, BozokYozgatRakaHalep çevresindeki Beğdililer, Kürmanç Badılları bu boydandır d) KarkınKargın, “Taşkın ve doyurucu mânâsındadır AkkoyunluDulkadiroğlu ve HalepHatay bölgesindeki Kargunlar, Doğu Anadolu ve Âzerbaycan ’daki ilkbaharda eriyen karların suları ile kopan sel ve su kabarmasına da KargınKorkhun denilmesi bu boyun adındandır

ÜçOklar: İç Oğuzlar da denilip, sol kolu teşkil ederler

1 GökYüksek DağGök Han: Sembolü sungur Oğulları: a) BayundurBayındır: “Tekrar Tekrar nîmetle doymuş yer mânâsındadır Akkoyunlular sülâlesi, İzmir ’den Âzerbaycan ’daki Gence ’ye değin Bayındır adlı yerler bu boydan kazanç b) BeçeneBeçenekPeçenek: “İyi işine düşkün, işine düşkün mânâsındadır Karadeniz kuzeyi ile Balkan Yarımadasına göçen ve 1071 Malazgirt ile 1176 Miryokefalon Meydan Muhârebelerinde Bizanslılardan ayrılarak Selçuklular safına geçen Peçenekler, Dicle Kürmançlarının iki belli başlı kolundan güneydeki Beçene Kolu, AnkaraÇukurova Halep bölgelerindeki Türkmen oymaklarından Peçenekler bu boydandır c) ÇavuldurÇavındır: “Ünlü, şerefli, cavlı mânâsındadır Türkmenistan ’da Mangışlak Çavuldurları, Çorum çevresindeki Çavuldur ve Anadolu ’daki Çavdar Türkmen oymakları, Erzurum ve çevresindeki Çoğundur adlı köyler bu boyun adından gelmektedir d) Çepni: “Düşmanı nerede görse savaşıp anında çarpan, vuran ve süratli savaşan mânâsındadır RizeSinop arasındaki fazla sanatkâr demirci Çepniler ve Çebiler, Kırşehir, ManisaBalıkesir çevresindeki ve Kars ile Van bölgelerinde Türkmen Oymağı Çepniler bulunmaktadır

2 DağAlpDağ Han: Sembolü uçkuş Oğulları: a) SalgurSalur: “Vardığı yerde kılıç ve çomağı ile iş görür mânâsındadır Kars ve Erzurum hâkimi Salur Kazan Han Sülâlesi, SivasKayseri hükümdarı âlim ve şair Kadı Burhâneddin Ahmed ve Devleti, Fars Atabegleri, Salgurlular, Horasan ’daki TekeYomurt ve Sarık adlı Türkmenlerin çoğu bu boydandır b) EymürImırİmir: “Böylece iyi ve zengin mânâsındadır Akkoyunlu, Dulkadirli ve Halep Türkmenleri içindeki Eymürlüİmirlü oymakları, Çıldır ve Tiflis ’teki iyi halıcı ve keçeci Terekeme Oymağı bu boydandır c) AlaYontlupAlaYundlu: “Alaca atlı, hayvanları iyi mânâsındadır Yonca kelimesi bu boyun hatırasıdır d) YüregirÜregir: “Daima iyi meslek ve ahenk kurucu mânâsındadır Orta Toros ve Çukurova ÜçOklu Türkmenlerinin çoğu, Adana ’daki Ramazanoğulları bu boydandır

3 Deniz Yüksek DağDeniz Han: Sembolü çakır Oğulları: a) IğdırYiğdirİğdir: “Yiğitlik, soylu davranış mânâsındadır İçel ’in Bozdoğanlı Oymağı, Anadolu ’da yüzlerce yer adı bırakan İğdirler, İran ’da büyük KaşkayEli içindeki İğdirler ve Iğdır adı, bu boyun hâtırasıdır b) BeğduzBügdüzBöğdüz: “Herkese tevâzu gösterir ve hizmet eder mânâsındadır Dicle Kürtleri ilbeği olup, Hazreti Peygamber ’e elçi dışarı giden (622623 yılları arasında Medîne ’ye varan), BogduzAman Hanedanı temsilcisi ve Kürmanç ’ın iki asıl kolundan BokhlularBotanlar, YenikentYabgularından onuncu yüzyıldaki Şahmelik ’in Atabegi Kuzulu, Halep Türkmenlerinden Büğdüzler bu boydandır c) YıvaIva: “Derecesi hepsinden üstün mânâsındadır Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh (10721092) devrinde Suriye ve Filistin ’i feth eden Atsız Beğ, 12 yüzyılda Hemedân batısında Cebel bölgesi hâkimleri Berçemeoğulları, Haçlıları Halep çevresinde yenen Yaruk Beg, GüneyÂzerbaycan ’daki KaçarluYıva Oymağı bu boydandır Ankara ’da fazla makbul yuva kavunu bu boyun yerleştiği ve adları ile anılan köylerde yetişir d) Kınık: “Her Yerde aziz, muhterem mânâsındadır Büyük ve Anadolu Selçuklu devletleri, Orta Toroslardaki Üçoklu Türkmenler, HalepAnkara ve Aydın ’daki Kınık Oymakları bu boydandır *