Ölümlere Yol Açan Hava Olayı Isı Kubbesi Nedir?

İklim krizi bugünün ve geleceğimizin tartışmasız gerçeği. Dünya insan kaynaklı tetikleyiciler sebebiyle giderek daha sıcak bir yer haline geliyor. Uzmanlara nazaran dünya genelinde ortalama sıcaklık 1,1 derece artmış durumda ve karbon emisyonları denetim altına alınmadıkça bu türlü de devam edecek.

1,1 derece kulağa fazla yüksek bir artış üzere gelmeyebilir. Ama bu bir ortalama kıymet ve aslında tahmin ettiğinizden çok daha fazla tesiri var. Dünya genelinde sayısı artan ve mühleti uzayan sıcak hava dalgaları, beraberinde kuraklık dönemlerinde artışı, orman yangınlarını, kimi bölgelerde çok yağış ve selleri getiriyor.

İnsanlar nitekim 'sıcaktan ölüyor'


Markete çıkıp meskene gelene kadar tahammül etmekte zorlandığımız ve konuta gelip klimanın karşısına geçince 'öldüm sıcaktan' dediğimiz anlar aslında hiçbir şey. Zira dünyanın dört bir yanında beşerler sahiden sıcaktan ölüyor.

Yüksek sıcaklık kaynaklı ölümlerin bu kadar artmasının sebebi, daha sık ve uzun periyodik yaşanan sıcak hava dalgaları. Sıcak hava dalgalarının bu kadar ağırlaşmasının nedenlerinden biri de ısı kubbesi isimli hava olayı. Son günlerde bilhassa Avrupa ve Amerika'da yaşanan çok sıcaklar ve vefatlar sonrası ismini daha sık duyduğumuz bu kavram, adeta yerin üstünde 'cehennemi' yaratıyor.

Peki nedir bu ısı kubbesi?


Isı kubbesi, en kolay tarifiyle basıncın yüksek olduğu bir bölgede sıcak havanın bu basıncın tesiriyle aşağı gerçek bastırılarak ağırlaşması diyebiliriz. Yani yüksek basınç bir nevi 'kubbe' vazifesi görerek sıcak havayı içeride hapsediyor, hareketsiz ve yüksek nemli bir hava yaratıyor. Tüm bunlar bir ortaya geldiğinde ise olağandan çok daha yüksek bir sıcaklık oluşuyor.

Kimi uzmanlar durumu 'bir tencere kapağının sıcak havayı hapsederek tencerenin içerisinde döngüye sokmasına' benzetiyor. Isı kubbelerinin oluşmasına neden olan şey araştırıldığındaysa gerisinde jet rüzgarları ve okyanuslarda yaşanan yüksek sıcaklık değişiklikleri olduğu görülüyor.


Jet rüzgarları atmosferin üst kesitlerinde batıdan doğuya yanlışsız hareket eden ve bunu yaparken kuzey-güney tarafları ortasında dalgalı bir akış sergileyen rüzgarlar olarak tanımlanıyor. Bu rüzgarlar sıcak ve soğuk hava ortasındaki hudutları takip ederek hareket ediyor.

Okyanuslarda yaşanan sıcaklık değişiklikleri ve ısınma ile jet rüzgarlarının gücünde ve tarafında yaşanan değişimler bir ortaya gelince, sıcak hava dalgası bir yüksek basınç bölgesinde hapsoluyor ve üstte bahsettiğimiz ısı kubbesi oluşmuş oluyor.

Bilim insanları, yüksek hava sıcaklıklarının ve oluşan sıcaklık ve basınç farklılıklarının jet rüzgarlarının hareketlerini değiştirdiğini söz ediyor. Bu da, geçtiği bölgede düşük basınç alanlarının oluşmasını sağlayan jet rüzgarlarının bu misyonu yerine getirememesine sebep oluyor.

Isı kubbeleri günlerce hatta haftalarca tesirini devam ettirebiliyor. Müddet uzadıkça döngü tekrarlanarak tesirini artırabiliyor. Isı kubbesi tesiri aslında yeni gözlemlenen bir olay değil. Hatta geçmiş yıllarda yaşanan ısı kubbesi tesiri devirlerinde yaşanan ölümlere göz atıldığında toplam sayının on binlerce olduğunu söylemek mümkün. Lakin artık çok daha sık yaşanıyor ve tesiri de çok daha güçlü...

Her bir adımı birbirine bağlı, daima tekrarlayan fecî bir döngü


Maalesef dünya genelinde iklim değişikliği kaynaklı sıcaklık değişimleri yaşanmaya devam ettikçe, bu cinsten her bir adımı adeta birbirini besleyen zincirleme tabiat olayları daha sık görülecek.

Okyanuslar ısınıyor. Oluşan basınç ve sıcaklık değişimleri rüzgarların taraflarını ve güçlerini etkiliyor. Rüzgarların koruduğu basınç istikrarları bozuluyor. Bu da daha çok ısınmaya ve ölümlere yol açıyor…

Isı kubbesi, nemli ve dingin hava sebebiyle adeta bir fırın tesiri yaratarak sıcaklık kaynaklı ölümlerin artmasına neden oluyor.


Hava çok sıcak olduğunda bedenimiz ısıyı düşürmek için terler. Lakin havadaki nem oranı arttıkça bedenin ter ile ısı atması engellenir. Yani bedenimiz soğuyamaz. Isı kubbesi de yarattığı bu tesir sebebiyle bedenin soğuyamamasına ve sıcaklık sebebiyle bedende çeşitli tepkilerin oluşmasına neden olur.

Yüksek nem oranı hissedilen sıcaklığı da artırdığından hava nemin azamî düzeyde olduğu ısı kubbesi bölgelerinde çok daha sıcak hissediliyor. Tüm bu etmenler bir ortaya geldiğinde, mevtle sonuçlanan rahatsızlıklar ortaya çıkıyor.

Orman yangınları, eriyen kablolar, sıcaktan bozulan yollar...


Isı kubbesinin insan üzerinde olduğu kadar etraf üzerinde de yıkıcı tesirleri var. Amerika, Kanada ve Avrupa ülkelerinde yaşanan ısı kubbesi tesiri orman yangınlarının sayısını katladı.

Sıcaklıklar o kadar yükseldi ki kablolar, araba modülleri, trafik levhaları eridi, asfaltlarda bozulmalar meydana geldi. Tüm bu tesirlerin sebebi olan olaylar zincirinin gelecek yıllarda daha sık yaşanması bekleniyor. Hatta o denli ki bilim insanları 50 derece üzere çok sıcakların gelecek yıllarda 'serin' bile kabul edilebileceğini söylüyor…

Uzmanlar sıcaklardan korunmak için tertipli su tüketimine, günün çok sıcak saatlerinde güneş altında kalmamaya itina göstermeye ve bulantı, halsizlik, baş dönmesi üzere belirtiler olması durumunda profesyonel dayanak almaya dikkat çekiyor.

Kaynaklar: ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi, İngiliz Kraliyet Meteoroloji Topluluğu, Scientific American, BBC News