On Binlerce Kişinin Ölümüne Neden Olan Bhopal Felaketi

1986 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Pripyat kenti yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali'nde yaşanan ve ülkemizi bile etkileyen dehşetli felaketi hepimiz hatırlıyoruz. Tıpkı devirde, 1984 yılında Hindistan’ın Bhopal kentinde emsal bir felaket yaşandı. Fakat bu sefer vefat saçan bir nükleer santral değil, kimyasal husus fabrikasıydı. Bhopal felaketinin yaşanmasının tek nedeni ihmallerdi.

Amerikalı bir şirketin sahibi olduğu kimyasal husus fabrikası zati birinci açıldığı günden beri hakikat düzgün tedbirler almadan çalışıyordu. Fabrikanın kapatılacağı savları nedeniyle güvenlik tedbirlerinin büyük bir kısmı devre dışı bırakılmıştı. Cinayet üzere bu ihmaller yüzünden sızan zehirli gaz nedeniyle on binlerce insan oracıkta hayatını kaybetti. Sonrasında yaşananlar ise felaketin boyutlarını daha güzel anlatamazdı. Göz nazaran göre yaşanan Bhopal felaketi nedir yakından bakalım ve bu felaketin nedenlerini görelim.

Her şey nasıl başladı?


1970’li yıllarda Hindistan hükümeti, yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek emeliyle bir dizi teşvik siyaseti başlattı. Bu siyasetler kapsamında ülkede yatırım yapan şirketlerden bir tanesi de Amerikalı kimyasal husus üreticisi Union Carbide Corporation firmasıydı. Hükümetin de hissedarı olduğu Union Carbide India Limited ile ortak olan firma, pestisit yani ziyanlı organizmaları yok edecek bir cins tarım ilacı üretme kararı aldı.

Üretim fabrikası için en yeterli yer Bhopal’dı. Zira kentin merkezi bir pozisyonu ve yeterli bir ulaşım altyapısı vardır. Çabucak çalışmalar başladı. Lakin yapılan tesis, tehlikeli bir kimyasal husus üretilecekmiş üzere değil de sanki hafif endüstriyel eserler yapılacakmış üzere inşa ediliyordu. Eserin kimyasal formülü tam manasıyla onaylanmamıştı. Yetmezmiş üzere bu güvenlikli olmayan tesiste hem hammadde hem de eser imalatı yapılacaktı. Yani ateşle barut yan yanaydı.

1980’li yıllarda kadar Bhopal’deki bu fabrika üretim yapmayı sürdürdü. Fakat 1984 yılına geldiğimiz vakit artık tarım ilacına olan talep azalmıştı. Zira Hintli çiftçilerin bu eserleri alacak parası yoktu. Bu nedenle 1984 yılının Temmuz ayında fabrikayı kapatma kararı aldılar. Satılacağı güne kadar tesisteki kimyasal unsurlar taşınmayacaktı. Fabrika üretim yapmadığı için güvenlik denetimleri de yok denecek noktaya gelmişti. Yani felaket geliyorum diyordu.

Bhopal felaketi nedenleri:


2 Aralık 1984 günü saat 23.00 sularında 1 milyona yakın Bhopal nüfusunun büyük bir kısmı uykudaydı. Tesisteki operatörlerden bir tanesi çok da kıymetli olmayan bir metil izosiyanat gazı sızıntısı tespit etti. Tıpkı vakitte bir depolama tankında da basınç artışı vardı. Fabrika faal üretimde olmadığı için üç hafta evvel en kıymetli güvenlik tedbirlerinden bir tanesi olan havalandırma gazı yıkayıcısı devre dışı bırakılmıştı.

Tesiste hiçbir şey yanlışsız düzgün denetlenmediği için arızalı vanalardan bir tanesi, boru temizleme suyu ile metil izosiyanat unsurlarını birbirine karıştırmıştı. Depolama tanklarını soğutmak için bulunan tonlarca soğutma sıvısı evvelden boşaltılmıştı. Basınç ve ısı artmaya devam ediyordu zira gaz parlamasına karşı devreye girecek olan güvenlik sistemi üç aydır çalışmıyordu. Derken bozuk emniyet valflerinden bir tanesi 3 Aralık gece 01.00 sularında havaya metil izosiyanat salmaya başlayınca nihayet tesisin alarmları tüm kentte duyulacak biçimde çalmaya başladı.

Bhopal felaketi insanları uykuda yakaladı:


Kimyasal husus üretim fabrikasında gece 01.00 sularında başlayan gaz sızıntısından sadece birkaç saat sonra Bhopal sokakları cansız insan vücutlarıyla ve inek, kedi, köpek, kuş cesetleriyle doluydu. Union Carbide Corporation fabrikasının çabucak yanında bulunan gecekondu mahallesi en büyük kaybı yaşamıştı. Birinci belirlemelere nazaran oracıkta tam 3800 kişi hayatını kaybetmişti.

Hastaneler dolup taşıyor, ülkenin dört bir yanından bölgeye yardım takımları geliyordu. Tam bir can pazarının yaşandığı Bhopal’de birinci birkaç gün içinde hayatını kaybeden kişi sayısı 10 bine ulaşmıştı. Yıl içindeki vefatlar 15 bine, sonraki yıllarda gaz sızıntısına maruz kaldığı için ölenlerin sayısı 20 bine ulaştı. Hindistan hükümetinin yayınladığı sayılara nazaran Bhopal felaketinden etkilendiği için sakat kalan, ölen, hastalıklarla uğraş eden kişi sayısı 500 binden fazladır. Felaket sonrası yüz binlerce kişi kenti terk etmek zorunda kaldı. O periyotta gaz sızıntısından etkilenen bayanların doğurduğu sakat çocuk sayısı bugün bile artmaya devam ediyor.

Bhopal felaketi sonrası neler yaşandı?


Bhopal felaketinin bir numaralı sorumlusu olan Union Carbide Corporation şirketi, elbette üçüncü dünya ülkelerinde insanlık dışı şartlarda üretim yapan tüm Amerikan şirketleri üzere kendine yakışanı yaparak hiçbir sorumluluk kabul etmedi ve tüm hatası projede bir ölçü payı olan yerli Union Carbide India Limited şirketine attı. Teröristlerin bunu yaptığını, işini çalışmayanların sabotaj yaptığını ve daha neler neler argüman ettiler. Elbette hiçbirinin hakikat olmadığı kanıtlandı.

1985 yılının Mart ayında Hindistan hükümeti, Bhopal Gaz Sızıntısı Afet Yasası isimli bir yasa yürürlüğe soktu ve Bhopal felaketi mağdurlarını hukuksal olarak devletin temsil edeceğini duyurdu. En sonunda Union Carbide Corporation şirketi ahlaki sorumluluğu kabul etti ve felaket mağdurlarına verilmek üzere Hindistan hükümetine 470 milyon dolar tazminat ödedi. Bu türlü bir dava Amerika Birleşik Devletleri mahkemelerinde görülseydi şirketin 10 milyar dolardan fazla tazminat ödeyeceği söyleniyor.

Bhopal Gaz Trajedisi Yardım ve Rehabilitasyon Dairesi'nin 2003 yılının Ekim ayında açıkladığına nazaran yaralanmalar için 554.895 şahsa, vefatlar için 15.310 şahsa tazminat ödenmişti. Ölenlerin ailelerin ödenen meblağ 2200 dolar üzere trajikomik bir sayıydı. 

Daha da trajikomik olan Union Carbide Corporation şirketinin sadece ahlaki sorumluluğu kabul etmesiydi. Yani bu parayı sırf lafın gelişi ödemişti. Yıllar sonra bile palavra yanlış bilimsel datalar öne sürerek yaşanan felakette kendilerinin bir kabahati olmadığını, hammaddenin bozuk olduğunu, ısınma meseleleri olduğu, çalışanların kabahatli olduğunu ve daha kaç palavrası uydurdu. Şirketin her bir tezi tek tek yalanlandı.

Bhopal halkı hala kimyasal atıklarla bir ortada yaşıyor:


Yaşanan felaketin akabinde Union Carbide Corporation şirketi apar topar tesisi kapattı. Tesis kapandı kapanmasına fakat tonlarca kimyasal husus ve ağır toksik metal hala orada duruyor. Üstelik ağır olmasa bile hala gaz sızdırmaya devam ediyor. Felaket sonrası Hindistan hükümeti bir Etraf ve Orman Bakanlığı kurdu ve bir Etraf Muhafaza Yasası çıkardı. Fakat biliyoruz ki bugün bile bu yasa yalnızca göstermelik kurallar koyuyor.

Çernobil felaketini andıran Hindistan’da yaşanmış Bhopal felaketi nedir, nedenleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bahis hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Şirketler artık üç kuruş fazla kazanmak için insan canını yok saymıyor demek isterdik lakin dünyanın dört bir yanında hala insanların cinayet üzere ihmaller yüzünden hayatını kaybettiğini ya da sakat kaldığını görüyoruz. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.