Organoloji Calgı Bilimi

Calgıların turleri, tarihi, yapım bicimleri gibi konuları inceleyen bilim dalına Organoloji denir
Calgı (muzik aleti) muzik yapmak icin kullanılan aletlere verilen genel addır

Muzik aletleri arasında gorulen farklar muziğin yaşam ile gercek anlamda birleşmesinden meydana gelmiştir Bu da muzik ile ilgili duygularımızın maddesel bir ortamda geliştiğine işaret eder Muziğin kağıt uzerindeki şekli ifade acısından cok sınırlı olduğundan ancak muzik aletleri sayesinde ifade gucu kazanır Preatorius Syntagma Musicum(1618 adlı kitabının ikinci cildine De Organographiaadını vermekle daha sonraları Muzik Aletleri Bilimihaline gelecek olan konuya ismini koyan ilk insan olmuştur
Organonkelimesi Yunanca olup, genel olarak vucudun ceşitli uzuvlarını tarif icin kullanılmakla birlikte, herhangi bir işin yapılmasında ya da bir mesleğin icrasında kullanılan aletler anlamına da gelmektedir Bu terim muzik aletleri icin kullanıldığı gibi, insan sesinin oluşmasını sağlayan uzuvları belirtmek icin de kullanılmıştır Latince'de Organumolarak kullanılan bu kelime, cok sesli calgı muziğinin belli bazı ozellikleri ile, buna benzerliğinden dolayı vokal muziğin bazı cok sesli uygulamalarını tarif icin de kullanılmıştır PWilliams Psalm clhakkında yazdığı tefsirinde St Paul'un bu terimi cok acık bir şekilde calgılar ve ozellikle org icin kullandığını belirtir
Klasikantik donemde muzik aletleri icin Latince instrumentumkelimesi kullanılmış iken Orta cağlardan itibaren instrumentum organicumdeyimi kullanılmaya başlanmıştır Batıda ortacağ muzik aletlerinin kesin olarak tanımlanamamış olmasının nedeni muhtemelen Andre Schaeffner'in de belirttiği gibi ses ile icra edilen dini muziğin calgısal muzikten cok daha eski olmasına bağlanabilir Muzik aletleri hakkında batıda yapılan ilk ciddi calışmaların ortaya cıkması ancak 16 ve 17 yuzyıllardan sonra mumkun olmuştur, yukarıda adi gecen Praetorius'un kitabi da dahil olmak uzere bu calışmaların baslıcalar şunlardır; Sebastien Virdung (1511) tarafından yazılmış olan Musica getutscht und ausgezogen, Martin Agricola'nın yazdığı (1529) Musica instrumentalis deudsch, Papaz Marin Mersenne'nin (16361937) yazdığı Harmonie universelleve Pierre Trichet'in (1640) kaleme aldığı Traite des instruments de musique Bununla birlikte daha eski medeniyetlerin muzik aletleri konusunu sistemli bir şekilde ele aldıkları bir gercektir Doğuya ait olan calgı bilgilerinin zengin ve ayrıntılı tarihi eserlerde toplandığını Cin, Arap ve Hint teorisyenlere ait antik calışmalardan biliyoruz Bu calışmalar bize calgıların isimlerini, sınıflandırılmasını, calınış yollarını, nerelerde calındığını, seremonilerde, ayinlerde nasıl kullanıldığını ve nasıl geliştiğini anlatır 16 yy'da başlayan buyuk keşifler, somurgeleştirme hareketleri ve koloni savaşları Arap, Cin, Hindistan, Afrika ve Amerikan yerli halklarına ait ceşitli eşyalar ile aletlerinin de Avrupa'ya donmesine sebep olmuştur 1620 yılında yayınlanan Theatrum Instrumentorumadlı eserinde Praetorius Afrika calgılarından mukemmel fark edilebilen boru, zil, davul, harp ve pluriarc adli calgıların resimlerini yayınlamıştır
Organoloji calışmaları yapan Father FBonanni (1722) Gabinetto Armonicoadli eserinde bazı Afrika muzisyenlerini dikkate değer bir şekilde resimlendirmiştir Batı duşuncesinin diğer kulturlerin sanat ve geleneklerine acılması seyyahların ve misyonerlerin gozlemleri ile 16 yy dan sonra dunyayı dolaşmaya başlayan bilim adamlarının ortaya koydukları calışmalar ile mumkun olmuştur Bu tur calışmalara ornek olarak JeanJosephMarie Amiot'un (1779) Memoire sur la musique des Chinois tant anciens que modernesadlı eseri ile GuillaumeAndre Villoteau'nun (1813) Description historique, technique et litteraire des instruments de musique des Orientauxadlı eseri gosterilebilir Yabancı muzik, muzisyen ve calgılar buyuk gezginler arasında merak uyandırmaktaydı Afrika muziğine ait gozlemler Vasco da Gama'nin ( 1497 1498 ) seyahat hatıralarından O Dapper'in Description de l' Afrique(1674) adlı eserine ve Burchell (18221824), G Schweinfurth (1873) ve diğerlerinin calışmalarından zamanımız yazarlarından Andre Gide'in tahtadan yapılmış trompetler calan bir topluluğu tarif eden Voyage au Congo(1927) adlı eserine kadar bir cok yapıtta yer almıştır
Chevalier Chardin' in İran'daki gozlemleri, Captain Cook'un Pasifik'teki uzun deniz yolculuğuna ait hatıraları (1785), Abbe JA Dubuis'in Hindistan'da seremoniler ve gelenekler uzerine yaptığı calışma (1825) ve bir Java Gamelan orkestrasını ilk kez Avrupa'ya getiren Sir Philip Raffles'in buyuk eseri History of Java(1817) diğer kaynaklar arasında sayılabilir Bu calışmalar daha once yapılmış olan antropolojik calışmaların bir devamıdır Uzak ulkelerden getirilen kıymetli muzik aletleri raflarda sergilenmeye, ronesansdan başlayarak da prenslerin saraylarını suslemeye (VIII Lui'ye ait Roy'un Dolabigibi), saray kitaplıklarına ve dini muesseseler ile eğitimli sınıfın koleksiyonlarına dahil olmaya başlamıştır Bu musiki aletleri zamanla etnografi ve sanat muzelerinin, muzik konservatuarlarının ve universitelerin ilk koleksiyonlarını oluşturmuştur 19 yy in sonlarında başlıcaları C Engel (1869), G Chouqet (1875) ve VictorCharles Mahilton (18801922) olmak uzere musiki aletlerine ait kataloglar yayınlanmaya başlamıştır Bunun uzerine Organoloji biliminin yardımı ile sınıflandırma sistemleri gelişmiş bu da Etnomuzikoloji disiplininin gelişmesine cok onemli bir katkıda bulunmuştur
Organoloji'nin konusu genel olarak Klasik ya da Sanat muziğinden Halk muziğine, batılı muzik turlerinden batılı olmayan muzik turlerine kadar tum musiki geleneklerinde kullanılan musiki aletleridir Organolojinin sınırlarının kesin olmaması ve kapsadığı konuların muzikoloji ve etnomuzikoloji acısından farklı olabilmesi şaşırtıcı değildir Buna rağmen Organoloji ile birlikte etnomuzikolojinin muzik ile ilgili araştırmalara onemli katkıları olmuştur Mantle Hood gibi bazı etnomuzikologlar basit calgı tariflerini ayrıntılı calgı bilgilerinden ayırt etmek gayesi ile organografi ile Organoloji'yi ayrı ayrı duşunmuşlerdir Nicholas Bessaraboff calgıların yapımları ile ilgili bilimsel konuları daha kapsamlı olan musiki ile ilgili calışmalardan ayırt edebilmek gayesi ile Organolojiterimini daha dar bir anlamda kullanmıştır
André Schaeffner, organolojinin temel konusu gerek estetik amaclarla gerekse de dini ya da pratik amaclarla bir ses uretmek icin insanlığın en eski devirlerden beri kullandığı calgıların tariflerini, ait olduğu bolgeleri, tarihlerini ve tasniflerin ortaya koymaktadır Organaloji esas olarak gercek muzik aletlerini inceleyen bir disiplin ise de (ki buna bu aletlerin envanteri, terminoloji, yapım tarifleri, aletlerin şekilleri ve calınma teknikleri dahildir) muzik yapıtlarının incelenmesi ilgili olan akustik analiz, ıskalalar, ya da calgıların kullanımına ait bilgiler, sosyokulturel faktorler ile muzik aletlerinin kullanılmasını ve muzisyenlerin eğitim sistemlerini belirleyen ceşitli inancları araştırmayı da kapsamı dışında bırakamaz Hatta muzik aletlerini estetik ve sembolizm acısından incelemek ve halen kullanılmakta olan calgılar tarihi ve orijinleri ile tarihe karışmış muzik aletleri arasındaki ilişkileri araştırmak da organolojinin kapsamı icerisine girer Bu tur bilgiler Sumer, Hitit, Asur, Mısır, Yunan, Roma, Keltik ve Etrusk resimleri, duvar kabartmaları, vazo suslemeleri gibi sanat eserlerinin incelenmesi ile elde edilebilir Tarih oncesi devirlere ait mağaralarda rastlanan duvar oymaları ile Yeni Dunyada yazılmış itaplar da bu konuya ışık tutarlar Arkeolojik kazılarda sık sık bozulmadan kalmış calgılara da rastlanmaktadır Bunların coğu şekillerini coğunlukla muhafaza etmiş olarak bulundukları bolgelerden farklı yerlerde bugun dahi kullanılmaktadırlar Bunlara misal olarak Ur 'dan Lira ve Harpler, 8yy Shosoin hazinelerine ait Cin udları milattan onceki birinci milenyumdan kalma bronz canlar, İskandinavya'dan pirinc borazanlar, ve Mısırlılar ile Amerindians tarafından kullanılmış olan kamış ya da kilden yapılmış nefesli calgılar gosterilebilir Muzik aletlerine ait zamanımıza kadar ulaşan gorsel malzeme dunyadaki hemen hemen butun uygarlıklarında muziğe verilen onemini ortaya koyar