Osmanlı Devleti İmparatorluğa Doğru-Osmanlının yükselişi

İmparatorluğa Içten osmanlı
osmanlının imparatorluğa yükselişi


İmparatorluğa Içten

Sultan Murad Hüdâvendigâr'ın şehit olması üzerine, cesareti ve savaş ânında doğaüstü süratli hareketi yüzünden Yıldırımlâkabiyle anılan, oğlu Bâyezid Han tahta çıktı 1390 ve 91'de iki kez Anadolu seferine çıkan Şimşek Bayezid, Saruhan, Germiyan, Menteşe, Kültürlü, Teke ve Hamidoğullarının topraklarını sınırlarına kattı Karamanoğulları arazisinin büyük bölümünü alırken beyliğe dokunmadı 1391'de Eflak seferine çıktı Eflak ordusunu mağlup ettikten sonra Osmanlı ordusu, Tuna'nın değişik yakasına geçti Selanik alındı Mora üzerine giden akıncı kolları, sınırı şipşak genişletirlerken, Macar kralı Sigismund tabi Haçlılar, Niğbolu önlerine geldiler Haçlıların gayesi, Osmanlı Türkünü Avrupa'dan, hattâ Anadolu'dan atarak Kudüs krallığını her tarafta kurmaktı Fakat, Avrupa'nın irili ufaklı bütün milletlerinin Kudüs'e kadar uzanan yolda, daha ilk ciddî imtihanı atamak üzere Niğbolu'ya saldırdıkları sırada Bayezid Han harekete geçti Niğbolu savaşı sonunda Haçlıların zayiâtı 100 bin ölü ve 10 bin tutsak oldu Niğbolu Savaşında Türkleri birincil kere tanıyan ve Yıldırım'ın kumandanlığına ve kahramanlığına hayran olan Korkusuz Jean, esaretten kurtulursa, yeniden Türklere aleyhinde kılıç çekmeyeceğine ant etmişti Buna karşılık Şimşek Bayezid Han; Bir Daha benim aleyhimde tabanca kullanmamak için yaptığınız yemini size iade ediyor, sizi silahlarınızı elinize almaya ve bütün hristiyanları bize karşısında toplamaya eğlence ediyorum Bu suretle bana, yeni zaferlerle şöhret ve itibar kazandıracaksınızdiyerek kudretini ortaya koyuyordu

Niğbolu Zaferinin en kayda değer sonucu, Bizans için tüm ümit kapılarının kapanmış olmasıydı Artık Avrupa'dan hiçbir yardımın gelmesi beklenemezdi Bundan sonra Yunanistan'a sefer düzenleyen Yıldırım Bayezid, Atina ve Mora'yı aldı Hazreti Peygamberin müjdesine kavuşmak için, İstanbul'u iki kez sıkı bir abluka altına aldı ise de, bunlardan birincisine Niğbolu Seferi, ikincisine ise Timur Han mâni oldu Fakat Hristiyan batıya şampiyon gelen Osmanlılar, kendileri gibi Türk ve müslüman olan doğuya mağlup oldular Kendisini Cengiz'in mirasçısı olarak görebilen ve Cengiz imparatorluğu topraklarının tamamına hâkim bir İslam devleti belirlemek isteyen Timur, Altınordu Hanlığı gibi, Ankara civarında 20 Temmuz 1402'de Osmanlı Devletine de büyük bir darbe vurdu ve Anadolu'yu tekrarparçaladı Bu yenilginin sebepleri arasında, aleyhinde tarafın da askerlik sanatı ve yiğitlik bakımından bu taraftaki Türke eşit olması yanında, Osmanlıların o sırada demin Anadolu'da birliği sağlayamamış olmalarının rolü büyüktü Anadolu beyliklerine son verilmişse de, beylik yapısı bütünüyle ortadan kaldırılamamıştı Bunula beraber, Timur'un devleti onun ölümüyle dağılacak, fakat Osmanlıların kurduğu devlet, aradan on yıl geçtikten sonra, tüm şevket ve azametiyle devam edecektir

Şimşek Bayezid'in Ankara Savaşında tutsak düşmesi ve çok geçmeden de esaret hayatına dayanamayarak, kederinden vefat etmesi üstüne (Mart 1403), şehzadeleri arasında taht kavgaları başladı 1403'ten 1413 yılına dek sürekli ve Fetret Devri denilen bu zaman sonunda, kardeşleri İsa, Musa ve Süleyman çelebilere galip gelen Mehmed Çelebi, Osmanlıları yeniden bir idare altında toplamayı başardı 14131421 yılları arasında, tek başına Osmanlı tahtını temsil eden Sultan Çelebi Mehmed, giriştiği muharebelere kişisel olarak katılmasıyla ünlü oldu Bu savaşlarda yara bölge Padişah, azimli, cesaretli, dirayetli ve kadirşinastı (layık bilirdi) Vaktinde affetmesini ve kalp kazanmasını da bilirdi Aydınoğullarını, Candaroğullarını ve Karamanoğullarını itaat altına aldı Fetret devrinde elden meydana çıkan Rumeli'deki toprakların büyük bölümüne baştan sahip oldu Şeyh Bedreddin ve Mustafa Çelebi isyanlarını bastırdı 35 yaş gibi devletine en bereketli olabileceği çağda, kalp krizinden vefat etti (1421) Sultan Çelebi Mehmed, oğlu II Murad'a, âdeta her tarafta kurarak sağlam temellere oturttuğu bir devlet bıraktı Bu sebeple kendisi, devletin ikinci kurucusu olarak bilindi

Kahramanlığı yanında bir gönül adamı olan Sultan II Murad Han, (bkz) 1430'da Selanik ve Yanya'yı fethetti Varna ve Kosova'da Haçlılara aleyhinde girdiği mücadelede, Türk tarihine altın harflerle geçen iki büyük başarı kazandırdı Sırp despotluğunu otadan kaldırdı Kazandığı zaferler ve fetihler neticesinde, devleti her zamankinden daha kuvvetli bir hale getirdiği gibi, İstanbul'un fethini de yakın bir imkân haline soktu Bu hükümdar devrinde, Osmanlı merkezi, ilmin ve kültürün de merkezi oldu Beyliklerdeki kültür faaliyetleri Osmanlı payitahtına (başkentine) taşındı ve her sahada pek fazla eser yazıldı Bilindiği kadarı ile, Osmanlı hükümdarları içinde namına ençok eser yazılan, Türkçecilik cereyanını destekleyen, âlimlara hürmet belirten bu padişah, tezkirelerdeki kayıtlara kadar, şâir padişahların da ilkidir

Ayrıca Gazi ve âdil olan Sultan II Murad Han, geride her yönüyle sağlam temellere yerleşik, kudretli bir devlet bıraktı 1451 yılında vefat etti

14021413 yılları arasında şehzadeler arası saltanat mücadelelerinin hüküm sürdüğü Fetret Devri bir yana, Sultan Şimşek Bayezid'in tahta çıkmasından, Sultan II Murad Hanın vefatına kadar geçen vakit (13891451), Osmanlı imparatorluk temellerinin atıldığı bir ödev olarak göze çarpar Osmanlı Devletinin, Timur darbesine maruz kalmasına ve bölünüp parçalanmasına rağmen, 50 yıl içerisinde bir imparatorluk haline gelmesinin sebepleri şunlardır:

1 Daha önce Osman, Orhan ve Murâdı Hüdâvendigâr'da görüldüğü gibi, devleti idare edecek olan şehzadelerin yetiştirilmesine fevkalâde uyarı gösterilmesi Ayrıca devrin en yüksek âlimlerinden din ve fen derslerini bölge şehzadelerin, bununla birlikte savaşlara katılıp askerlik ve kumandanlık vasıflarını geliştirerek, babalarının yerini tutacak değere ulaşmaları

Nitekim, babasıyla birlikte Rumeli ve Anadolu'daki tüm savaşlara katılan Yıldırım Bayezid için, Batılı tarihçiler; Yıldırım Bayezid, bütün tarihin en büyük kumandanlarından biridir(Benoist) ve Şimşek'ın dünya hakimişyetine içten gittiğini görüyoruz Ülkesinde demir bir disiplin, çok iyi bir nizam ve asayiş mevcuttur(Lorga) demektedirler Fiilen Şimşek'ın, 13 yıl gibi kısa bir zamanda, babasından devraldığı 500000 kilometrekarelik ülkeyi 942000 kilometrekareye ulaştırması, onun büyük bir kumandan olduğunu göstermektedir

Yıldırım Bayezid Hanın, Ankara Savaşı esnasında vaziyetin kötüye gittiği bir sırada, Timur kuvvetleri üstüne fırtına gibi atılan bir birliğe gözü takılır ve yanındakilere; Kimdir bu gelenler?diye sorar Yanındakiler; Padişahım, bunlar oğlunuz Şehzade Mehmed'in kuvvetleridirderler Bunun üzerine Yıldırım; Berhudâr olsun Alın Yazısı hükmünü nasıl olsa icrâ edecek Benim tahtım ona yâdigâr olsun Onda, parçalanacak Osmanlı ülkesini birleştirecek cevheri görüyorumdemiştir

Doğrusu de, Bayezid'in 14 yaşındaki en ufak oğlu Şehzade Çelebi Mehmed, Amasya'da saltanatını bildiri edecek ve ağabeylerine karşı giriştiği mücadeleyi kazanıp Osmanlı birliğini sağlayacak ve oğluna güçlü bir devlet bırakacaktır Memleketi ve milleti bunca beladan, fitneden, düşman tehlikesinden fakat parlak bir akıl, yüksek bir kişilik kurtarabilirdi İşte bütün bunlar Şehzade Mehmed'de demin daha 14 yaşındayken toplanmıştı Tarihçiler onu; Birinci Mehmed; eli bol, yumuşak huylu ve doğaüstü kuvvetliye Çelebi Mehmed; eli açık, dostlarına dost, din ve devlet düşmanlarına karşısında gayet şedid idicümleleriyle anlatmaktadır

Sultan Çelebi Mehmed'in ölümü ile, az önce 18 yaşında Osmanlı tahtına meydana çıkan oğlu II Murad, saltanatın başında, devleti parçalayabilecek gaileler (amcası Mustafa Çelebi ve kardeşi Küçük Mustafa Çelebi hâdiseleri) ile karşı karşıya kaldı Oysa o, devlet üzerinden bu tehlikeleri bertaraf ettiği gibi, gerçekleştirdiği fetihlerle, İmparatorluğun temellerini atmaya muvaffak oldu Yetişmesine doğaüstü dikkat ve ihtimam gösterdiği ve Hacı Bayramı Velî'den, İstanbul'u fethedeceği müjdesini aldığı oğlu şehzade Mehmed'i, idaresini bakmak için 13 yaşında tahta çıkardı Osmanlı tahtında çocuk bir padişahın bulunmasını fırsat kasten bütün kuvvetlerini birleştiren Avrupa, Türkler üzerine yürürken, baba ile oğul arasındaki şu yazışmalar tarihe geçti Oğlu Mehmed'in, ordunun başına geçmesi çağrısını, Murad Han reddetti ve devleti, milleti korumanın onun görevi olduğunu söyledi Bunun üstüne Şehzade Mehmed, babasına; Eğer Padişah biz isek size emrediyoruz, gelip ordunun başına geçin! Değil siz iseniz, gelip devletinizi müdafaa edin!şeklinde hitab ederek, ordunun başına geçmesini sağladı Varna'da düşmanı bozguna uğrattıktan sonradan; kendisini tebrik edenlere; Galibiyet, oğlumuz Mehmed Hanındır Biz onun emrinde bir kumandanızcevabı böylece mânidardır

Görüldüğü üzere çoğaltma dönemlerinde Osmanlı şehzadeleri, 1314 yaşlarına geldiklerinde, bir imparatorluğu yöneticilik edecek her türlü data ve kabiliyete sahip bulunuyorlardı

2 Timur fırtınasına uğrayan OsmanlıTürk Devleti, tarihte Fetret Devri diye anılan ve 12 sene sürekli taht kavgasına sahne olduktan sonradan, daha sağlam bir şekilde yayılmaya ve yükselmeye başladı Bu durum, Osmanlı Devletinin bir kâinat hakimiyetine içten sağlam temeller üzerinde kurulduğunu ve teşkilatlandığını göstermektedir

Osmanlı İmparatorluğunun kudret kaynaklarından en önemlisi hiç şüphesiz, merkeziyetçi bir devlet oluşu idi Osmanlılardan önceki Türk hakan ve sultanları, devleti, hanedanın iki taraflı malı kabul ettikleri için, hanedana mensup şehzade ve efendiler aralarında saltanat mücadeleleri eksik olmuyordu Her ne kadar, ailenin en büyüğü ulu bey unvanıyla merkezde oturuyor ve devletin öteki bölgelerinde hüküm sürenler ona alt bulunuyorlar idiyse de, bu gibi durumlarda devletin birliği, fakat, kudretli şahsiyetler bir uçtan bir uca devam edebiliyordu Devlet merkezinde en minik bir zaafın vuku bulması durumunda, eyaletlerdeki şehzadeler ya da kudretli efendiler, derhal istiklal mücadelesine girişiyorlardı

Türk tarihinde ilk defa olarak, Osmanlıların, merkeziyetçi bir devlet sistemiyle meydana çıkması, büyük bir siyasi inkılap oldu Osmanlı hanedanı, diğer Anadolu beyleri gibi, menşe itibariyle göçebe olduğu ve millî gelenekleri muhafaza ettiği halde, devletin taksim edilemez, mukaddes bir varlık olduğunu kavramış, sağlam ve kararlı bir devlet teşkilatı vücuda getirmeyi başarmıştı Rivayete tarafından, Osman Gazi ölünce, Orhan Gazi, hükümdarlığı kardeşi Alâaddin Paşaya öneri eder Lakin Alâaddin Paşa; Gel kardaş, ataların duâsı ve himmeti seninledür Ânınçün kendü zamanında seni askere koşdılar ve hem bu azîzler dahî bunu kabul itdilercevabıyla, hakimiyeti, daha lâyık olan Orhan Gaziye bıraktı Böylece Osmanlı Beyliği, daha kuruluşunda bir saltanat mücadelesinden, bölünme ve sarsıntıdan kurtulmuş oldu

Ancak, Birinci Murad Anadolu'da meşgulken, Rumeli kuvvetlerinin başında bulunan Şehzade Savcı, babasına karşısında güvenli olmayan bir harekete girişti Onun, Bizans prensi Andronikos'la birleşmesi bir ibret dersi oldu Fitne kıtalden daha şiddetlidirdüşüncesiyle hareket eden Birinci Murad Han oğlunu öldürttü ve bu nedenle Osmanlı tarihinde, ilk şehzade katli hadisesi meydana geldi Âdil padişah Muradı Hüdavendigâr şehid olunca yerine geçen Şimşek Bayezid de, benzer düşüncenin mahsulü olarak, kardeşi Yakup Çelebi'yi bertaraf etti Fatih Sultan Mehmed ise, bir saltanat endişesi ve rakibi bulunmadığı halde, kendi adını taşıyan kanunnameye; Evladımdan her kimseye saltanat müyesser ola, karındaşların nizamı âlem içün katletmek münâsibdür Ekseri ulemâ dahî tecvîz itmişdür; anınla âmil olalarmaddesini koyarken, bu örfü kanunlaştırmıştır Padişah almak düşüncesiyle hareket eden şehzadeler, kendilerini en iyi şekilde hazırlıyorlardı XVI Yüzyılın başlarından itibaren, bu düşünce terkedilince, şehzadeler vezirlerdeki fikir ayrılıklarına tarafından yönlendirildiler Sultan Birinci Mustafa, tahtı istemediği halde padişah oldu Sultan İkinci Osman, bu ayrılıklar sebebiyle öldürüldü Bu şart Sultan Abdülaziz'in ölümüne kadar gidecek ve Osmanlı Devletinde vezirler hakimiyeti ortaya çıkacaktır Fiilen şehzadenin şehzade ile yok de vezirlerle mücadelesi de devlet için bir bahtsızlık olmuştur

Padişahlar ve âlimler gibi, ahali da, nizamı cihan düşüncesi, din ve devletin bekası kaygısı ile, zaruret halinde kardeş katlini tasvip ediyordu Kanunî devrinde Türkiye'ye gelen, İmparator Ferdinand'ın elçisi Busbecq; Müslümanlarda, Osmanlı hanedanı doğruca ayakta durdukları, din ve devletin selameti ve bekasının, evlattan daha mühim olduğukanaatinin yaygın bulunduğunu bildirmektedir Timur'un oğlu Şahruh'un, Çelebi Sultan Mehmed'e yazdığı bir mektupta; Süleyman Bey ve İsa Bey ile mücadele ettiğinizi ve Osmanlı töresince onları bu fani dünyadan uzaklaştırdığınız haberini aldık Lakin, biraderler aralarında bu usul İlhanî töresine münasip değildirsözüne karşılık Çelebi Mehmed; Osmanlı padişahları, başlangıçtan beri, tecrübeyi kendilerine kılavuz yapmışlar ve saltanatta ortaklığı kabul etmemişlerdir On derviş bir kilim üzerinde uyur Lâkin iki padişah bir iklime sığmaz Zîra etrafta din ve devlet düşmanlarıfırsat beklemektedir Nitekim, mâlumu âlileridir ki, pederinizin ardından (Ankara Savaşı) kâfirler fırsat buldu Selanik ve başka beldeler, Müslümanların elinden çıktıdiye yanıt vermiştir

Yine, Cem Sultan'ın ülkeyi paylaşma teklifine karşı İkinci Bayezid'in; Bu kişveri Rüm bir Seri Püşîdei arusi pür nâmustur ancak, iki dâmâd hutbesinde tâb götürmez(Osmanlı Devleti pek namuslu bir gelindir fakat, iki damadın talebine katlanma edemez) cevabı, Osmanlıların nizâmı kâinat mefküresine bağlılıklarını göstermektedir Bayezid Han bu cevabıyla saltanatı, namusun timsali olan geline benzetmiş, paylaşılamayacağına dâir duygularını belirtmiştir

3 Osmanlı merkeziyetçi devlet sisteminde ikinci manâlı husus timar sistemidir Büyük Selçuklular, geniş askerî iktaları, kendilerine alt Türkmen beylerine veya sarayda yetişen esir kumandanlara veriyorlardı Fakat bu Türk kumandanları, devletin zayıflamasıyla birlikte, Selçuklu İmparatorluğu içerisinde yeni devletler ve atabeylikler ortaya çıkarıyor, böylece devlet kısa bir süre sonradan, üç beş parçaya bölünebiliyordu Osmanlılar ise, Selçuklulardan devraldıkları bu mîrî toprak rejimini fazla daha ileri ve mahirâne metodlarla olgunlaştırdılar Bunun üzerine kurulan timar (ikta) usulü, Osmanlı ordusunun temeli olurken, Türk askerleri (sipahiler), bayrak beylerinin emrinde ama padişaha bağlı idiler Çünkü askerlerin geçimlerimni sağlayan timarları ve sancak beylerinin zeâmetleri de padişah tarafından veriliyordu İşte büyük Osmanlı ordusunun esasını bu timarlı askerler teşkil ediyor ve merkezdeki yeniçeriler, fakat 1000020000 arasında değişiyordu *