Osmanlı Devletinin Gerileme Dönemi İle İlgili Bilgi

Osmanlı Devletinin Gerileme Dönemi Hakkında Bilgi

1764 yilinda Rusya Osmanlilarin toprak bütünlügünü garanti ettigi Lehistan'i isgal etmis ve kaçan mülteciler Osmanli sinirini geçen Ruslar tarafindan katledilmistir Bu durum üzerine Osmanli Devleti Rusya'ya savas ilân etmistir(1768) Ruslar Baserabya ve Kirim'i isgal ettikleri gibi Ingilizlerin de yardimiyla Baltik filosonu Akdeniz'e göndererek Mora Rumlarini isyana tesvik etmisler ve Çesme'de demirli Osmanli donanmasini dikkatsiz avlayarak gemileri yakmislardir sırası gelmişken Misir'da da bir isyan hareketi baslamistir Ruscuk ve Silistre önlerinde Osmanli kuvvetlerinin mevzii basarilar kazanmasinin ardindan II Katerina Lehistan isini halletmeyi plânladigindan Osmanlilarla anlasma yapmayi kabul etmistir IAbdulhamit'in (17731789) basa geçmesinden sonradan imzalanan Minik Kaynarca Antlasmasi ile (21 Temmuz 1774) Kirim Hanligi Osmanlidan kopartilarak güya bagimsiz bir devlet olmus Baserabya Eflâk Bogdan Osmanlilarda kalmis fakat Azak ve Kabartay bölgesi Rus hâkimiyetine geçmistir Ruslar bu anlasmayla Ingiltere ve Fransa'ya taninan kapitülâsyonlari da kazanmis ve bitmiş konsolosluk açma hakkini elde ederek Osmanlinin iç islerine karisabilecegi bir ortami kendine hazirlamistir Nitekim 1783'te Kirim'i isgal ve ilhak eden Rusya Karadeniz'e hâkim olarak sicak denizlere inme politikasini gerçeklestirme yönünde büyük bir adim atmis Ortadokslari himaye bahanesiyle de Balkanlardaki nüfuzunu kuvvetlendirmistir

Rusya'nin nihaî amaci Istanbul'u ele geçirerek Bizans'i bitmiş diriltmek idi Iste bu maksatla Osmanli Devleti'ni taksim etmek üzere Avusturya ile kuytu bir anlasma yapildi Bu anlasmayi haber alan Osmanli Devleti Prusya ve Ingiltere'nin de tahrikiyle Rusya'ya karsi savas açti Halkin infialine neden olan Kirim'i geri edinmek Osmanlinin en büyük arzusuydu Oysa bu savasa Rusya'nin müttefiki olan Avusturya'nin da katilmasiyla Osmanlilar iki cephede aniden uğraş etmek zorunda kaldilar(1788) Avusturya'ya karsi iki kere savas kazanildi Belgrat ve Banat ele geçirildi Ancak Rusya'ya karsi dogu cephesinde basari saglanamadi Bu tarihlerde Osmanli tahtina III Selim çikmisti (17891807) III Selim Isveç ile bir anlasma yaparak Rusya'ya karsi bir müttefik kazanmisti Ama Rusya Bükres ile Küçük Eflâk'i almis ardindan da Belgrat ve Bender düsmüstü 1790'da Avusturya Imparatoru IIJoseph ölünce iç ayaklanmalar bas göstermis ve Fransiz ihtilalinin etkileri bu ülkede de hissedilmeye baslanmisti Bunun üstüne yeni Imparator IILeopold Zistovi anlasmasini imzalayarak Osmanlilarla olan savasi sona erdirdi (1791) Bu anlasma mevcut statükoyu muhafaza eden maddelerden ibaretti Rusya ile de Ispanya'nin araciligiyla Ağıt Baris Antlasmasi imzalandi (1792) Rusya'nin savas sirasinda isgal ettigi yerlerden yalnızca Özi anlasmayla verilmis oluyordu Keza Avusturya ayrıca de Rusya bu anlasmalarla Fransa ve Lehistan'daki gelismelere dikkatlerini verirken Osmanli Devleti de zorunlu islahatlari gerçekleştirmek için bir soluklanma zamani bulabilecekti

Iyi bir egitim görmüs olan III Selim bu baris döneminden faydalanarak devlet içinde özellikle askerî alanda islahatlar yapmak istiyordu Bu maksatla Nizâmi Cedit adi bahşedilen ilk islahat hareketiyle yeni bir ordu kurdu(1793) Yeniçeri Ocagi'ni kaldiramayacagini bildiginden öncelikle Nizâmi Cedid denilen bu orduyu batili tarzda düzenleyip basarisini kanitlamak gerekliydi Fakat bundan sonra Yeniçeri Ocagi lagvedilebilirdi Fakat kendileri aleyhine ortaya çikan gelismelerden endise duyan Yeniçeriler bazi devlet adamlarini da yanlarina çekerek yeniliklere karsi çiktilar ve ayaklanma ettiler Dahası sırası gelmişken Napolyon Bonapart bir orduyla Misir'i isgale baslamisti (1798) Osmanlilar Rusya Ingiltere ve Sicilya'nin da menfaatlerine dokunan Fransiz isgaline karsi harekete geçti Ehramlar savasiyla Misir'i ele geçirip kuzeye yönelen Bonapart Akka'da Osmanli savunmasini geçemedi (1799) Kusatmayi kaldiran Napolyon geri dönerken yerine biraktigi ordu komutanlari da maglûp edildiler Sonuç Olarak Fransizlar Misir'i terk etmek zorunda kaldi(1801) Fransa'yi barisa zorlayan önemli bir sebeplerden birisi de Akdeniz'de Rus ve Türk donanmalarinin is birligi yapmalari Ingiltere'nin Fransiz savas ve ticaret gemilerini taciz etmesiydi Fransa'nin Akdeniz ve Orta Dogu'daki ticarî menfaatlerinin zedelenmesi onlari barisa zorlamaktaydi

1802'de imzalanan anlasmayla Fransa bölgede yine ticaret yapma güvencesi almis ve kapitülâsyon hakkini elde etmistir Bu olayi mazeret ederek Akdeniz'e inen Rus donanmasi Osmanli donanmasiyla birlikte Fransa'nin elindeki bazi adalari ele geçirmis idi Fakat insanlar ebedî düsman olarak gördügü Rusya ile is birligi yapilmasina büyük tepki göstermis ve bunun sonunda III Selim'e ve islahatlarina karsi cephe genislemisti Bir De Napolyon'un Orta Dogu'da Araplara yönelik propagandasinin da etkisiyle bölgede bazi isyanlar çikmisti Bu Nedenle Bulgaristan ve Sirbistan'da çikan isyanlara bundan başka Suriye'de ve Hicaz'da çikan isyanlar eklenmis oluyordu Vehhabiler ayaklanarak 18031804'te Mekke ve Medine'yi ele geçirmislerdi Osmanlilarin tekrar Fransa ile yakinlasmalari Ingiliz ve Ruslari harekete geçirmis ve sonunda Rusya Eflak ve Bogdan'i isgal etmisti Bu savas sürerken Nizâmi Cedit'in Rumeli''ye de kaydirilmasindan hoşnut olmayan isyancilar Sehzade Mustafa'nin tahrik ve tesvikiyle birleserek Ikinci Edirne Vak'asi denilen büyük bir isyan baslatmislardi (1806) Sonuç Olarak Istanbul'da patlak veren Kabakçi Mustafa Isyani III Selim'in sonunu hazirladi Saraya giren isyancilar III Selim'i tahttan indirerek yerine IV Mustafa'yi tahta geçirdiler (29 Mayis 1807) Nizâmi Cedid lagvedildi Ama IIISelim'e bagli olan Ruscuk bayraktari Mustafa buluş taraftarlariyla birleserek karsi darbede bulundu Amaci III Selim'i baştan tahta çikarmakti IV Mustafa'nin sabik padisahi öldürttügünün ögrenilmesi üzerine kardesi IIMahmut basa geçirildi (28 Temmuz 1808)

Alemdar Mustafa Pasa sadareti üslenerek III Selim'in baslattigi islahatlari devam ettirmeye çalisti Nizâmi Cedit'i Sekbâni Cedit olağan ile bitmiş canlandirdi Oysa ulemayi ve yeniçerileri hoşnut edemeyen Alemdar Mustafa Pasa 1809'da çikan bir isyanda öldü

IIMahmut ve Islahat Hareketleri; II Mahmut devri (18081839) ayrıca gerçeklestirilen yenilik hareketleri ile keza de etnik ve siyasî isyanlariyla Osmanli Devleti'nin yol ayrimina girdigi bir dönemi ifade eder IIMahmut ilk önce orduyu bastan asagi sıralamak ile ise basladi Yeniliklere karsi çikan Yeniçeri Ocagi bir nizamname ile ortadan kaldirildi Vak'ayi Hayriye olarak adlandirilan bu köklü degisiklikle (1516 Haziran 1826) yeni bir ordu olusturuldu Oysa yeniçeriler bu düzenlemeye boyun egmeyerek isyan ettiler Sadrazam'in sarayini basan yeniçeriler sadrazamin ve islahatçilarin baslarini istediler Ama At Meydani'nda toplanan yeniçeriler dagitildi ocaklari bombalandi Böylece Avrupa tarzinda yeni bir ordunun kurulmasi yönündeki en büyük engel ortadan kaldirilmis oluyordu II Mahmut hükûmet teskilâtinda da degisikliklere gitgide artarak kabine ve nezaret (bakanlik) usulünü benimsedi 1836 yilinda Dahiliye ve Hariciye Nazirliklari kuruldu Avrupa devletleri ile ABD ile ticarî anlasmalar yapildi Iktisadî ve adlî sistemde degisikliklere gidildi Avrupa tarzinda egitim veren rüstiyeler Harbiye ve Tibbiye okullarinin açilmasi vb gibi egitim alaninda da islahatlar gerçeklestirildi

Fakat kimi seklî kimi öze karşın bu yenilikler devletin içinde bulundugu zorluklari asmasina yetmedigi gibi Osmanli cografyasindaki parçalanma IIMahmut döneminde daha da hissedilir ayla geldi

Sirp ve Yunan Isyanlari; Fransiz Ihtilâli'nin getirdigi milliyetçi fikirlerle temellendirilen fakat daha ziyade arkasinda Rusya ve diger Avrupa devletlerinin tesvik ve tahriki olan ırksa ve mahallî isyanlar bu dönemde alevlendi IIISelim zamaninda ayaklanma eden Sirplar 1812 Bükres Antlasmasi ile bazi ayrıcalıklar almalarina ragmen her tarafta ayaklandilar Yeniçeri Ocaginin kaldirildigi tarihlerde Sirplarla kismî bir anlasmaya varildi Fakat 1830'da bir hatti serif ile Sirbistan'in Osmanli hâkimiyetinde bir prenslik olarak varligi kabul edildi Rusya'nin XIX yüzyila girerken Osmanliya karsi sürdürdügü savaslarin altinda Balkanlari ve bilhassa Rumlari Osmanli Devleti'nden koparmak yatiyordu Nitekim Odessa'da her tarafta örgütlendirilen Etniki Eterya adli cemiyetin baskanligina Yunan Isyani sirasinda Çar IAlexsandre'in yaveri Prens Ipsilanti getirilmisti Yapilan plana tarafından Yunanistan Yanya ve Tuna civarinda isyanlar çikarilacakti Ipsilanti 1821'de Romanya'ya geçerek Ortodokslari ayaklandirmaya çalisti lakin basarili olamadi Çar Türklere yenilerek Macaristan'a kaçacak olan Ipsilanti'yi desteklemekten vazgeçti Bu sirada Mora'da da Patras baspiskoposu ayaklanma etmisti (25 Mart 1821) 1822'de Yunanlilar bagimsiz olduklarini ilân ettiler Mora'da ve adalarda çok sayida Türk'ü katlettiler Rusya ve Avrupa bu isyani gayriresmî yollardan desteklemekteydiler

Girit ve Mora valiliginin kendisine verilmesini IIMahmut'a kabul ettiren Mehmet Ali Pasa bu isyani bastirmakla görevlendirildi 1822'de Girit'e 182425'te Mora'ya girildi Bu gelisme karsisinda Rusya Fransa ve Ingiltere aralarinda anlasarak (1827) Yunanistan'in özerk bir prenslik olarak kabul edilmesi hususunda Osmanlilari sikistirmak istediler Türkler bu olayi iç islerine müdahale olarak kabul edip teklifi reddetti Bunun üstüne Osmanli ve Misir donanmasi Navarin'de bir kaza sonucu(!) yok edildi Üç ülkeyle iliskiler kesildi ve 1828'de Rusya müttefiklerinin destegiyle Osmanli Devleti'ne savas ilân etti Rus ordusu doguda Erzurum'u ele geçirdi Batida ise Edirne isgal edildi Padisah Prusya Fransa ve Ingiltere elçilerini araya sokarak Londra Protokolünü kabul edecegini bildirdi Bu Nedenle Edirne Antlasmasi(1829) ve ardindan Londra Konferansi (1830) imzalandi Antlasma ile Prut iki ülke arasinda asap oluyor Eflâk Bogdan ile Sirbistan'in özerkligi kabul ediliyordu Girit'in Osmanlilarda kalmasi sartiyla Yunanistan'in bagimsizligi da onaylama ediliyordu

Mehmet Ali Pasa Isyani ve Misir Meselesi; Mora'nin elden çikmasiyla oglu Ibrahim'in Mora valisi olma ümidini kaybeden Misir Valisi MAli Pasa IIMahmut'tan yardimlarina karsilik Suriye'nin idaresini istedi Bu istegin reddedilmesi üzerine MAli Pasa harekete geçti ve Filistin ile Suriye'ye girdi (1831) Akka ve Sam oglu Ibrahim tarafindan ele geçirildi Ibrahim Pasa kisa zamanda Anadolu'ya kadar ilerledi *