Osmanlı Devletinin Medeniyeti

Osmanlı Kültür ve medeniyeti ders notu
Osmanlıda Medeniyet

Osmanlı Devletinin Medeniyeti

PADİŞAH
A)PADİŞAHLARIN BAŞA GEÇMESİ(VERASET SİSTEMİ):
Osmanlı Devletinde kimin padişah olacağı konusunda muhakkak bir kural yoktu Osmanlı ailesinin bütün
erkekleri taht üstünde adalet sahibi idiler Onun için padişah ölünce oğullarının hangisinin tahta
geçeceği konusunda devlet yönetimindeki etkin grupların(ümera oynuyorduEski Türk Devlet geleneğinden kaynaklanan bu sistem(Kut anlayışı)taht kavgalarına neden
oluyordu
Veraset Sistemindeki Değişmeler:
* Fatih Sultan Mehmet bu sakıncayı ortadan uyandırmak için tahta geçme yöntemini belirleyen bir
kanunname düzenledi
Bu kanunla Fatih'in amacı:
1 Taht kavgasına son vererek 2 En ZINDE olanın padişah olmasını sağlamaktı
* IAHMET zamanında yapılan değişiklikle EN YAŞLI ve AKILLI olanın (EKBER VE ERŞED) padişah olması
esası benimsendi
AÇIKLAMA: Ekberiyet sistemi Şehzadeler arasındaki rekabet duygusunu ortadan kaldırması bakımından
OLUMSUZ B)PADİŞAHLARIN YETİŞMESİ:
16 yüzyılın sonlarına değin şehzadeler 1415 yaşlarına gelince SANCAKBEYİ olarak gönderilirlerdi Burada bir LALA'nın yanına devlet yönetiminde deneyim
kazanmaları sağlanırdı
ANEKDOT: Lala'yı Büyük Selçuklular'daki ATABEYLERE benzetebiliriz
III Mehmet'ten sonra şehzadelerin SANCAĞA ÇIKMA usulü kaldırıldı (Şehzadeler sarayda KAFES
HAYATI yaşadılar)
C)PADİŞAHLARIN ÜNVANLARI:
Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında öncelikle yer alan hükümdarlara BEY denilmiştirYine
hırıstiyanlara karşı savaştıklarından GAZİ de denilmiştir(Örneğin:Osman bey Bey genel olarak Padişah'dır
NOT: Yavuz Sultan Selimin 1517 Mısır seferi sonucu HALİFELİK Osmanlı padişahlarına geçmiştir
Böylelikle Osmanlı hükümdarları padişah olarak Devletin Başı başı olma özelliği taşımışlardır

SARAY
Padişahın hem özel hayatının geçtiği edinmek üzere iki bölümden oluşuyorduBu iki birim BAB'ÜSSAADE(Orta kapı) denilen kapıyla birbirine
bağlanmıştı
1) ENDERUN adişahın özel hayatının geçtiği sarayın iç bölümüdür Burada padişahın hizmetine
bakan güvenilir kimselerin bulunduğu hizmet ve eğitim odaları ve harem bulunuyorduEnderundaki
odalar şunlardır:
a)HASODAadişahın günlük himetine bakarlardı
b)DEFINE ODASIadişahın özel hazinesine bakarlardı
c)KİLER ODASI:Yemek Yemek ve sofra hizmetlerini yaparlardı
d)SEFERLİ ODASI:Berber Devşirme usulüyle toplanan oğlanlar seçilenler Topkapı sarayına alınarak bilgiler Amaç saraya alınan bu içoğlanlarını reel bir dindar birey olarak yetiştirmekti Hasoda hemde eğitim ve öğretimlerini sürdürürlerdi daha sonra ÇIKMA denilen bir atama usulüyle Birun da
görevlendirilir edilirlerdi
HAREM: Sarayda kadınların yaşadığı bölüme denirdiSaraya alınan kızlar tıpkı iç oğlanları gibi sıkı
bir eğitim görürlerdi Eğer padişah tarafından sarayda tutulmazlarsa Çıkma ile saray dışarıya
görevlendirilen Kapıkullarıyla evlendirilirlerdi
2) BİRUN: Sarayın dış bölümüne denirdi Bîrûnda geniş bir idareci kadro yer alırdı Bîrûndaki
görevliler ve teşkilatları şunlardı:
a)Yeniçeriler
b)Altı Bölük halkı (sipahiler c)Topçular ve Cebeciler
d)Mehterler
e)Müteferrikalar Enderundan çıkma içoğlanlar çocukları)
Birunda başka görevlilerde vardı Başlıcaları:
Padişah Hocası:Şehzadelerin eğitimiyle meşgul olur
Hekimbaşı:Cerrahbaşı da denilen doktor
Çavuşlar ve Çavuşbaşı:Haberleşme ve elçilik görevini yapar
Ayrıca Müneccimbaşı Üstün başarı gösterenler NOT: Osmanlılar'da ilk saray Bursa da yapılmıştı Başkent Edirne olunca burada daha büyük bir saray
yapılmış gelmemesi üzerine aynı yerde başka bir saray yaptırılmıştı Eski Saray denilen bu sarayın da
yeterli olmaması üstüne Topkapı Sarayı(yeni saray) yapılmıştır Padişahlar 19 yüzyıla
değin burada oturmuşlar yapılmıştır
DİVANI HÜMAYUN
Bugünkü Bakanlar Kurulu gibi çalışan Divanı Hümayun önceleri DİVANHANE'de toplanırken vaktinde yapılan KUBBEALTI denilen yerde toplanmaya başlamıştır
Divan teşkilatı birincil defa ORHAN BEY zamanında kurulmuştur Fatih Sultan Mehmet padişahların ân
toplantılarına katılma geleneğine son vererek etmiştir

DİVANIN YAPISI:
Osmanlılarda padişahın yetkilerini kullanmak yada emirlerini uygulamak için görevlendirilmiş üç temel
derslik bulunuyordu Bu sınıfların en üstteki yetkilileri ânda temsilcilik edilirdi Bu sınıflar şunlardı:
1Seyfiye (Ehli Kılıç Ehli Örf)
2İlmiye (Ehli Şer)
3Kalemiye (Ehli Kalem)
1) SEYFİYE (Ehli Örf):
Osmanlı Devletinde idare ve askerlik görevini yerine getiren zümrelere denirdi Ehli örf seyf ve ümera gibi isimler verilen bu sınıfın anı hümayundaki temsilcileri veziri azam ve
vezirlerdi Divan dışında beylerbeyleri grubun içindedir
VEZİRİ AZAM(Sadrazam):Bugünkü başbakan durumunda olan veziri azam yapar ve onun altın mührünü taşırdı Divana başkanlık eder başına geçer KUBBE ALTI VEZİRLERİ: Bugünkü devlet bakanları durumunda olan kubbe altı vezirlerinin sayıları 57
arasındaydı
2) İLMİYE (Ehli Şer)
Medreselerde iyi eğitim görmüş da denilen bu grubun üç manâlı görevi vardı:
a)Tedris Görevi:EğitimÖğretim görevidirBu görevi müderris b)Kaza Görevi:Hak görevidir Bu tayin kadılar tarafından yürütülürdü Kadılar İslam hukukuna
tarafından davalara bakar ve karar verirlerdi
c)İfta Görevi: Fetva görevidirYapılanların şeriata yerinde olup olmadığı konusunda akıl açıklama
etme görevidir
Fetva verme yetkisine sahip olanlara MÜFTİ denilirdi Müftilerin en üst rütbelisi Şeyhülislam
ve kazaskerlerdi
ŞEYHÜLİSLAM: Divana katılan fakat oy kullanmayan şeyhüislamın protokoldeki sırası veziri azamla
aynıydıHem ilmi kişiliği gösterilirdi Bayramlaşma sırasında padişah sadece şeyhülislamın aleyhinde ayağa kalkardı
Önemli devlet işleri hatta padişahların görevden alınması için şeyhülislamın fetvası
gerekiyorduŞeyhülislam idam cezasına çarptırılamaz değin görevden alınması bile söz konusu değildi Tanzimattan sonradan şeyhülislamların yönetimdeki
önemi azalmaya başladı

KAZASKERLER (KADIASKERLER): Divanı Humayun üyesi olan kadıaskerler şer'i hükümler veren en yüksek
görevlilerdi Fatihten itibaren Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri elde etmek üzere sayıları ikiye
çıkarıldı Rumelideki kadılar Rumeli KADILAR: Başlıca görevleri şunlardı:
a)Merkezden gelen emirleri halka iletmek b)Her türlü davaya(miras c)Nikah sözleşmesi d)Avarız denilen doğaüstü durumlardaki vergileri toplar PADİŞAH HOCALARI: Osmanlı şehzadelerine ulemadan bir kimse hoca olarak devir edilirdi Şehzadeler
hükümdar olduklarında onları PADİŞAH HOCASI olarak devir ederlerdi
SEYYİD VE ŞERİFLER: HzPeygamberin torunları HzHasanın soyundan gelenlere Şerif soyundan gelenlere ise Seyyid denirdi Seyyid ve şerifler Osmanlı toplumunda büyük saygı
görürlerdi Devlet de bunların işleriyle meşgul olmak için NAKİB'ÜL EŞRAFLIK denilen bir
kurum kurmuştu
Yukarıdaki görevlilerden başka ilmiye zümresi içinde müderrisleri şeyhlerini 3) KALEMİYE(Ehli Kalem):
Günümüzde bürokrasi diye adlandırılan bu sınıfın en üstteki rütbelileri NİŞANCI VE DEFTERDARLAR'dır
NİŞANCI(TEVKİİ TUĞRAİ): Divandan çıkarılan belgelerin üzerine padişahın nişan
olan TUĞRA 'yı çektiği için TUĞRACI'da denirdi Nişancı kendisine emrindeki REİSÜL KÜTTAB
başkanlığında dağıtılmış kalemler vasıtasıyla merkez bürokrasisinin her türlü işlemlerini yapardı
Reisülküttab'a yan kalemler şunlardı:
a)Beylikçi Kalemi b)Tahvil Kalemi c)Ruus Kalemi d)Amedi Kalemi
Nişancının görevleri: Nişancı tuğra çekmenin yanısıra yukarıdaki kalemler vasıtasıyla şu
görevleri yapardı:
A) Divanda yapılan görüşmelerin kayıtlarını tutarak MÜHİMME DEFTERİNE(Divan Defteri)
kayda geçirmek
B) Ferman C) Sadrazam ve padişah arasındaki ve dış ülkelerle olan yazışmaları sıralamak
D) Tapu Tahrir Defterlerini yetişmek

DEFTERDAR:
Osmanlı Devletinde tüm mali işlerden ve hazineden sorumlu en üst görevlilerdi Osmanlılarda İç
ve Dış Define edinmek üzere iki cins hazine vardı İç hazinede padişahın özel serveti ve kıymetli
eşyaları saklanırdı Dış define ise devletin maliye teşkilatını oluştururdu Ilk dönemde
defterdar sayısı bir iken yükselmiştirBunlar; Rumeli defterdarı ve Anadolu Defterdarı idi Rumeli Defterdarı
Başdefterdar idi
Defterdara yan kalemler şunlardı:
a)Ruznamçe kalemi b)Maliye emirleri kalemi c)Tarihçi kalemi d)Gelir ve gider kalemi
Defterdara bağlı üstteki düzey görevliler şunlardı:
a)Başbakı kulu b)Veznedarbaşı c)Sergi nazırı d)Sergi halifesi

MERKEZ TEŞKİLATINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞMELER:
1) 18 yüzyılda değişmeler:
a) Tahta Osmanlı ailesinin en yaşlı üyesinin geçmesi bırakılması sonucun doğurmuştur Sadrazamların güçlenmesi ile Divan BABI ALİ'de(Sadrazam
kapısı Yüksek Kapı)toplanmaya başlamıştır
b) 18 yüzyılda devletlerarası ilişkiler ön plana çıkınca diplomasi önem kazanmaya başlamış böylece kalemiye sınıfının bilhassa de REİSÜL KÜTTAB'ın etkinliğ artmıştır Reisülküttab dış
ilişkileri aranjör bir nitelik kazanmıştır
2) IIMahmut Döneminde değişmeler:
a) 1826'dan itibaren BABI ALİ sadrazamın özel ikametgahı olmaktan çıkmış binası haline gelmiştir
b) IIMahmut vaktinde Divân Batı ülkelerinde olduğu gibi her yerde düzenlenmiştir Divânı
Hümayûn yerine nezaretlerden (nazırlıklar bakanlıklar) oluşan yeni bir hükümet modeli
oluşturulmuştur Bu hükümet modeline Meclisi Vükela Meclisi Has denir Böylelikle Sadrazamın yetkileri nazırlar arasında dağıtılmıştır Bu
nazırlıklar şunlardır

ESKİ YENİ
Divanı Hümayun Heyeti Vükela(bakanlar kurulu
Sadrazam Başvekil(Başbakan)
Sedaret Kethüdası Dahiliye Nazırı(İçişleri)
Reisülküttab Hariciye Nazırı(Dışişleri)
Defterdar Maliye Nazırı
Kazasker Adalet Bakanlığı (Nezareti Deavi Davalar bakanlığı)
Keza Evkaf ve Ticaret Nazırlığı kuruldu
c) IIMahmut vaktinde yeni meclis ve komisyonlar kurulduBunlar;
1Bakımlıı Şurai Askeri (Askeri işleri planlamak)
2Kuytuı Şurai Babı Ali(Idari ve bürokratik işler
3Meclisi Valai Ahkamı Adliye(Hak işleri)
Bunların açık havada IIMahmut vaktinde şu ıslahatlar gerçekleştirildi:
a)1826 da Yeniçeri ocağı kaldırıldı ordu kuruldu
b)Tımar ve zeamet kaldırıldı Ilk Önce valiler almak üzere devlet memurları maaşa bağlandı
c)Müsadere usulü kaldırıldı(Görevden alınan yüksek dereceli memurun malına devletin
elkoyma usulü)
d)İlköğretim zorunlu kılındı
e)Ilk devlete ait gazete ( TAKVIMİ VEKAYİ) çıktı
f)Ilk kere nüfus sayımı yapıldı
g)Kıyafet değişikliği yapıldı(Memurlara fes h) Harp okulu
ı) Semt ve köylere MUHTARLIK teşkilatı kuruldu
3)Tanzimat Döneminde Meydana Gelen Şartların Değişmesi:
3 Kasım 1839 da duyuru edilen Tanzimat fermanıyla devlet teşkilatında yeni düzenlemelere
gidilmiştir 1876'ya kadar süren dönemde yeni meclis ve komisyonlar kurulmuştur
Bunlar; a)Meclisi Ali Tanzimat Osmanlı'da kültür ve uygarlık nasıldı? b)Şurai Devlet c)Divanı Ahkamı Adliye'dir
Keza Tanzimat Döneminin bir başka yeniliği de SERASKERLİK makamının kurulmasıydı Kara
kuvvetleri komutanlığı olan bu makam Osmanlı'da kültür ve uygarlık nasıldı? Sadrazam ve şeyhülislama eşit tutuldu
4)Meşrutiyet Döneminde Meydana Gelen Değişiklikler:
1876'da Kanuni Esasi'nin ilan edilmesiyle Meşrûtiyet dönemi başlamıştır Yapılan seçimlerle iki
meclis oluşturulmuştur:
a) Meclisi Mebusan:Hırıstiyan Osmanlı'da kültür ve medeniyet nasıldı?Yahudi ve müslüman halkın seçtiği milletvekillerinden oluşuyordu
b) Ayan Meclisi: Padişah tarafından tayin edilen 26 kişiden oluşuyordu *