Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Osmanlı Doneminde Zaman Olcumu Hakkında Bilgi,
Osmanlı Doneminde Zaman Olcumu ,
Osmanlı Doneminde Zaman Olcumu nasıldı,
Zamanın nasıl belirleneceği sorunu insan zekasını cok eski cağlardan beri surekli meşgul etmiş bir sorundur
Bu onemli kuramsal bilgi Batlamyus'tan sonra da kullanılmıştır Yontem 9 Bu sorunlarla uğraşırken kuresel geometri ve gok cisimlerinin hareketi ile ilgili konularda onemli ilerlemeler kaydedilmiştir
İslam ’da zamanın belirlenmesi sorunuyla uğraşılırken daha once bilinegelen ve temeli stereometrik izduşumune dayanan usturlaplardan yararlanılmıştır Saat ayarının kuramsal temelleri bulunulan yerdeki guneşin konumuna ve bir cubuğun golgesine bağlı olarak 8 yuzyılda belirlenmiş bulunuyordu Zamanla ilgili tanımlar gozle gorulen olaylara dayandırıldığından herkes tarafından kolaylıkla soruşturulabilir nitelikteydi
Zamanın bulunulan tarihe ve yere bağlı olarak tanımlanmış olması, nufusun yoğun olduğu yerlerde, konunun muvakkit adı verilen uzman kişilerce belirlenmesini zorunlu hale getirmiştir Sultanlar zamanın doğru tespiti icin, merkezi camilerde muvakkithaneler kurmuş, burada gorev alacak kişilerin yetişmesini sağlamış, bu muesseseleri gerekli arac ve gereclerle donatmışlardır İslam dunyasının liderleri hukmettikleri eyaletlerin her bolumu icin namaz vakitlerini hesaplatmayı gorev edinmişlerdir
Fatih Sultan Mehmet'in 1456'da Semerkantlı astronom Ali Kuşcu'yu tum imparatorlukta namaz saatlerinin hesaplaması icin gorevlendirdiği bilinmektedir Osmanlı İmparatorluğunun 17 yuzyılda en geniş topraklara eriştiği donemde İstanbul'da bir rasathane kuran Takiyuddin'e de benzer bir gorev verilmiştir
1 Hicri ve Rumi Takvim
İslam ulkelerinde kullanılan Hicri takvim Hz Muhammed'in MS 622'de Mekke'den Medine'ye hicretiyle başlar Hicri Kameri takvim, ayın dunyanın etrafında donuşune gore tanımlanır Bir yıl Muharrem, Sefer, Rebiyulevvel, Rebiyulahir, Cemaziyulevvel, Cemaziyulahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce adı verilen 12 aydan oluşur Her bir Kameri ay yaklaşık 295 gun surer ve bir Kameri yıl 354 gun olarak elde edilir Bu nedenle Kameri takvimde 6 adet 29 gunluk, 6 adet 30 gunluk ay bulunur
Ancak gercek Kameri ay 295 gunden 44 dakika 3 saniye daha uzun olduğundan 12 Kameri ayın belirlediği 354 gunluk kuramsal Kameri yıldan 8 saat 48 dakika 36 saniye daha uzundur 30 yılda bu hata 11 gun 0 saat 18 dakika 0 saniye olacağından eşzamanlılığı sağlamak icin 30 yıl boyunca 19 adet 354 gun sureli ve 11 adet 355 gun sureli sene oluşturulur 355 gunluk seneler son aya bir gun ilave edilerek gerceklenir Boylece eşzamanlık sağlanır ve ancak 2400 senede bir takvime tekrar 1 gun ilave etmek gerekir
Kameri yılın ortalama suresi, gunlerin yıllara gore dağılımından (19x354+11 x 355) 30 354 gun 8 saat 48 dakika olarak hesaplanır Bugun kullanılan guneş yılı yaklaşık 365 gun 5 saat 48 dakika olduğundan Kameri yıl guneş yılından yaklaşık 10 gun 21 saat daha kısadır Buna gore, 1 Kameri yıl guneş yılının 09702 katına, 1 guneş yılı Kameri yılın 10307 katına karşı duşer536 yıl kadar faz farkı bulunur Eğer orneğin 1 Ocak 1993'un hicri takvimdeki karşılığını bulmak istersek yukarıdaki değerlerden (1992621536) x l0307 14125372 buluruz Hicri takvime gore 1412 yıl gecmiş olduğundan bu tarih hicri 1413 yılına karşı duşer
Hicri takvimin haricinde Osmanlı devletinde 1678'den sonra maliye ile ilgili işlerde Rumi takvim de kullanılmaya başlanmıştır Mali yılın başlangıcı 1 Mart olarak kabul edilir Rumi yıl 365 gun olup guneş yılına karşı duşen miladi seneyle eş uzunluktadır Rumi sene her 33 yılda 354 gun olan hicri seneyi bir yıl gecer Bu farkı gidermek icin Rumi seneden her 33 yılda bir hicret yılı duşulur; buna sıvış senesi denir Her iki takvim arasında ayrıca 13 gunluk bir fark bulunur Ayrıca Rumi sene miladi 584'te başlatıldığından Rumi seneyi bulmak icin Miladi seneden 584 cıkarmak gerekir Aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylul, Teşrinievvel, Teşrinisani Kanunievvel Orneğin Miladi 1 Ocak 1993 tarihi Rumi 19 Kanunievvel 1408 tarihine karşı duşer Osmanlı devletinin sonuna kadar mali işlemlerde kullanılan Rumi sene 1925'te Miladi takvim yılının kabul edilmesi uzerine terk edilmiştir
2 Gun ve Saat Tanımı
İslam dunyasında yeni gun guneşin batışıyla başlar Guneş ufukta kaybolunca saat 12 ya da 0'dır Bir sonraki guneş batışına kadar gecen sure 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, gunun başlangıcı değişmekte, ancak gun boyunca bir saatlik sure aynı kalmaktadır
Bunun dışında Helenistik cağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gunduz ve gece sureleri kendi başlarına ayrı ayrı 12 eşit parcaya bolunur Tanım gereği bir gunun suresi aynı kalmakla birlikte, gunduz ve gece saatlerinin sureleri mevsime bağlı olarak değişir
3 Namaz Vakitlerinin Tanımı
Namaz vakitleri Şekil 1 ’e gore belirlenir :31Akşam namazı: Akşam namazı guneşin 625 metre rakımlı bir yerde gozlenen batış anında kılınır Bu durumda ezani saate gore saat 12'dir ve yeni bir gun başlamış olur
32Yatsı namazı: Guneş merkezinin ufkun 17° altında bulunduğu sırada kılınırBu zaman oznel olarak yan yana duran beyaz ve siyah renkli iki cismin ayırdedilemez olduğu an olarak tanımlanır
33 Sabah namazı: Sabah namazı, guneş ufukta doğduğunda bitmesi gerektiğinden, başlangıcı da buna gore ayarlanır
34 Oğle namazı: Ufka gore dik duran bir cubuğun golgesi uzamaya başladığı an kılınır (Şekil 2)
35 İkindi namazı: Asr'ı evvelve Asr' ı saniolarak adlandırılan iki zaman arasında kılınır (Şekil 2)
“Asr'ı evvel: Cubuk golgesinin, aynı gunun oğle vaktindeki en kısa golge uzunluğu ile kendi uzunluğu toplamı kadar olduğu an olarak tanımlanır
Asr'ı sani: Cubuk golgesinin, aynı gunun oğle vaktindeki en kısa golge uzunluğu ile kendi uzunluğunun iki katı kadar olduğu an olarak tanımlanır
Bu tanımlardan başka Ramazan ayında oruc şafak vaktinde imsak'ta başlar: Bu anda guneş ufkun 19° altındadır ve guneşin doğması icin 1 saat 16 dakika kadar bir zaman vardır (l° 4 dakika) Bu zaman da oznel olarak yan yana duran beyaz ve siyah cisimlerin ayırt edilmeye başlandığı an olarak tanımlanır Oruc guneş batıncaya kadar surer Bayram namazı (iyd) camilerde guneş ufkun 5° uzerine cıkınca, ya da doğduktan 20 dakika sonra, kılınmaya başlanır
Kesin zaman belirlenmesi sadece oğle ve ikindi namazlarında mumkun olduğundan diğer namaz vakitleri ve oruca başlama vakti icin 10 dakikalık bir hoşgoru tanınır Buna gore sabah namazı ve oruca başlama 10 dakika erken, akşam ve yatsı namazları ile iftar vakti 10 dakika gec olabilir
Ramazan bayramı 29 gun suren Ramazan ayının sonunda hilalin gorunmesiyle başlar Kurban bayramı 68 gun sonra kutlanır Şu halde Ramazan bayramı 1 Zilhicce'de kutlanır yuzyılda İslam ulkelerinde benimsenerek ozellikle namaz vakitlerinin belirlenmesi, karada ve denizde yon tayini, arazi olcumlerinin yapılması, yuksekliklerin ve derinliklerin belirlenmesi gibi değişik konularda yaygın uygulama alanı bulmuştur Bu alet yuzyıllar boyunca geliştirilerek ozel sorunların cozumune daha uygun bicimlere getirilmiştir Hangi ayların 29 ya da 30 gun sureceği ayın fazı goz onunde bulundurularak Şeyhul İslam tarafından belirlenir Ayrıca hicret 15 Temmuz 622'de gercekleştiğinden, kameri takvimin miladi takvimine gore 621 Kanunisani, Şubat olarak adlandırılır Şevval'de, Kurban bayramı ise 2 ay 10 gun sonra 10 dur
Osmanlı Doneminde Zaman Olcumu ,
Osmanlı Doneminde Zaman Olcumu nasıldı,
Zamanın nasıl belirleneceği sorunu insan zekasını cok eski cağlardan beri surekli meşgul etmiş bir sorundur
Bu onemli kuramsal bilgi Batlamyus'tan sonra da kullanılmıştır Yontem 9 Bu sorunlarla uğraşırken kuresel geometri ve gok cisimlerinin hareketi ile ilgili konularda onemli ilerlemeler kaydedilmiştir
İslam ’da zamanın belirlenmesi sorunuyla uğraşılırken daha once bilinegelen ve temeli stereometrik izduşumune dayanan usturlaplardan yararlanılmıştır Saat ayarının kuramsal temelleri bulunulan yerdeki guneşin konumuna ve bir cubuğun golgesine bağlı olarak 8 yuzyılda belirlenmiş bulunuyordu Zamanla ilgili tanımlar gozle gorulen olaylara dayandırıldığından herkes tarafından kolaylıkla soruşturulabilir nitelikteydi
Zamanın bulunulan tarihe ve yere bağlı olarak tanımlanmış olması, nufusun yoğun olduğu yerlerde, konunun muvakkit adı verilen uzman kişilerce belirlenmesini zorunlu hale getirmiştir Sultanlar zamanın doğru tespiti icin, merkezi camilerde muvakkithaneler kurmuş, burada gorev alacak kişilerin yetişmesini sağlamış, bu muesseseleri gerekli arac ve gereclerle donatmışlardır İslam dunyasının liderleri hukmettikleri eyaletlerin her bolumu icin namaz vakitlerini hesaplatmayı gorev edinmişlerdir
Fatih Sultan Mehmet'in 1456'da Semerkantlı astronom Ali Kuşcu'yu tum imparatorlukta namaz saatlerinin hesaplaması icin gorevlendirdiği bilinmektedir Osmanlı İmparatorluğunun 17 yuzyılda en geniş topraklara eriştiği donemde İstanbul'da bir rasathane kuran Takiyuddin'e de benzer bir gorev verilmiştir
1 Hicri ve Rumi Takvim
İslam ulkelerinde kullanılan Hicri takvim Hz Muhammed'in MS 622'de Mekke'den Medine'ye hicretiyle başlar Hicri Kameri takvim, ayın dunyanın etrafında donuşune gore tanımlanır Bir yıl Muharrem, Sefer, Rebiyulevvel, Rebiyulahir, Cemaziyulevvel, Cemaziyulahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce adı verilen 12 aydan oluşur Her bir Kameri ay yaklaşık 295 gun surer ve bir Kameri yıl 354 gun olarak elde edilir Bu nedenle Kameri takvimde 6 adet 29 gunluk, 6 adet 30 gunluk ay bulunur
Ancak gercek Kameri ay 295 gunden 44 dakika 3 saniye daha uzun olduğundan 12 Kameri ayın belirlediği 354 gunluk kuramsal Kameri yıldan 8 saat 48 dakika 36 saniye daha uzundur 30 yılda bu hata 11 gun 0 saat 18 dakika 0 saniye olacağından eşzamanlılığı sağlamak icin 30 yıl boyunca 19 adet 354 gun sureli ve 11 adet 355 gun sureli sene oluşturulur 355 gunluk seneler son aya bir gun ilave edilerek gerceklenir Boylece eşzamanlık sağlanır ve ancak 2400 senede bir takvime tekrar 1 gun ilave etmek gerekir
Kameri yılın ortalama suresi, gunlerin yıllara gore dağılımından (19x354+11 x 355) 30 354 gun 8 saat 48 dakika olarak hesaplanır Bugun kullanılan guneş yılı yaklaşık 365 gun 5 saat 48 dakika olduğundan Kameri yıl guneş yılından yaklaşık 10 gun 21 saat daha kısadır Buna gore, 1 Kameri yıl guneş yılının 09702 katına, 1 guneş yılı Kameri yılın 10307 katına karşı duşer536 yıl kadar faz farkı bulunur Eğer orneğin 1 Ocak 1993'un hicri takvimdeki karşılığını bulmak istersek yukarıdaki değerlerden (1992621536) x l0307 14125372 buluruz Hicri takvime gore 1412 yıl gecmiş olduğundan bu tarih hicri 1413 yılına karşı duşer
Hicri takvimin haricinde Osmanlı devletinde 1678'den sonra maliye ile ilgili işlerde Rumi takvim de kullanılmaya başlanmıştır Mali yılın başlangıcı 1 Mart olarak kabul edilir Rumi yıl 365 gun olup guneş yılına karşı duşen miladi seneyle eş uzunluktadır Rumi sene her 33 yılda 354 gun olan hicri seneyi bir yıl gecer Bu farkı gidermek icin Rumi seneden her 33 yılda bir hicret yılı duşulur; buna sıvış senesi denir Her iki takvim arasında ayrıca 13 gunluk bir fark bulunur Ayrıca Rumi sene miladi 584'te başlatıldığından Rumi seneyi bulmak icin Miladi seneden 584 cıkarmak gerekir Aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylul, Teşrinievvel, Teşrinisani Kanunievvel Orneğin Miladi 1 Ocak 1993 tarihi Rumi 19 Kanunievvel 1408 tarihine karşı duşer Osmanlı devletinin sonuna kadar mali işlemlerde kullanılan Rumi sene 1925'te Miladi takvim yılının kabul edilmesi uzerine terk edilmiştir
2 Gun ve Saat Tanımı
İslam dunyasında yeni gun guneşin batışıyla başlar Guneş ufukta kaybolunca saat 12 ya da 0'dır Bir sonraki guneş batışına kadar gecen sure 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, gunun başlangıcı değişmekte, ancak gun boyunca bir saatlik sure aynı kalmaktadır
Bunun dışında Helenistik cağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gunduz ve gece sureleri kendi başlarına ayrı ayrı 12 eşit parcaya bolunur Tanım gereği bir gunun suresi aynı kalmakla birlikte, gunduz ve gece saatlerinin sureleri mevsime bağlı olarak değişir
3 Namaz Vakitlerinin Tanımı
Namaz vakitleri Şekil 1 ’e gore belirlenir :31Akşam namazı: Akşam namazı guneşin 625 metre rakımlı bir yerde gozlenen batış anında kılınır Bu durumda ezani saate gore saat 12'dir ve yeni bir gun başlamış olur
32Yatsı namazı: Guneş merkezinin ufkun 17° altında bulunduğu sırada kılınırBu zaman oznel olarak yan yana duran beyaz ve siyah renkli iki cismin ayırdedilemez olduğu an olarak tanımlanır
33 Sabah namazı: Sabah namazı, guneş ufukta doğduğunda bitmesi gerektiğinden, başlangıcı da buna gore ayarlanır
34 Oğle namazı: Ufka gore dik duran bir cubuğun golgesi uzamaya başladığı an kılınır (Şekil 2)
35 İkindi namazı: Asr'ı evvelve Asr' ı saniolarak adlandırılan iki zaman arasında kılınır (Şekil 2)
“Asr'ı evvel: Cubuk golgesinin, aynı gunun oğle vaktindeki en kısa golge uzunluğu ile kendi uzunluğu toplamı kadar olduğu an olarak tanımlanır
Asr'ı sani: Cubuk golgesinin, aynı gunun oğle vaktindeki en kısa golge uzunluğu ile kendi uzunluğunun iki katı kadar olduğu an olarak tanımlanır
Bu tanımlardan başka Ramazan ayında oruc şafak vaktinde imsak'ta başlar: Bu anda guneş ufkun 19° altındadır ve guneşin doğması icin 1 saat 16 dakika kadar bir zaman vardır (l° 4 dakika) Bu zaman da oznel olarak yan yana duran beyaz ve siyah cisimlerin ayırt edilmeye başlandığı an olarak tanımlanır Oruc guneş batıncaya kadar surer Bayram namazı (iyd) camilerde guneş ufkun 5° uzerine cıkınca, ya da doğduktan 20 dakika sonra, kılınmaya başlanır
Kesin zaman belirlenmesi sadece oğle ve ikindi namazlarında mumkun olduğundan diğer namaz vakitleri ve oruca başlama vakti icin 10 dakikalık bir hoşgoru tanınır Buna gore sabah namazı ve oruca başlama 10 dakika erken, akşam ve yatsı namazları ile iftar vakti 10 dakika gec olabilir
Ramazan bayramı 29 gun suren Ramazan ayının sonunda hilalin gorunmesiyle başlar Kurban bayramı 68 gun sonra kutlanır Şu halde Ramazan bayramı 1 Zilhicce'de kutlanır yuzyılda İslam ulkelerinde benimsenerek ozellikle namaz vakitlerinin belirlenmesi, karada ve denizde yon tayini, arazi olcumlerinin yapılması, yuksekliklerin ve derinliklerin belirlenmesi gibi değişik konularda yaygın uygulama alanı bulmuştur Bu alet yuzyıllar boyunca geliştirilerek ozel sorunların cozumune daha uygun bicimlere getirilmiştir Hangi ayların 29 ya da 30 gun sureceği ayın fazı goz onunde bulundurularak Şeyhul İslam tarafından belirlenir Ayrıca hicret 15 Temmuz 622'de gercekleştiğinden, kameri takvimin miladi takvimine gore 621 Kanunisani, Şubat olarak adlandırılır Şevval'de, Kurban bayramı ise 2 ay 10 gun sonra 10 dur
