Osmanlı müzikleri

Osmanlı İmparatorluğunda müzik tarihi ve kültürü
Osmanlı Müzikleri hakkında bilgiler;

Osmanlı Müziği, imparatorluğa katılan yeni ülkelerin öbür müzik kültürlerinden etkilenmiştir İmparatorluğun gerileme ve çökme sürecine girdiği 19asır başlarından itibaren sanat müziğinde giderek bir sığlaşma ve gevşeme gözlenmiştir
Önceleri varlıklı makamlar ve usûller kullanırken, gitgide artarak bu anlayıştan uzaklaşmış ve kentin eğlence müziğine dönüşmüştür Günümüze kadar süren bu gelişmede “şarkı türü, neredeyse bütün türlerin yerini almış ve yaygınlaştıkça popülerleşmiştir

XIX yüzyıl ortalarına değin notalamaya böylece önem verilmediği için, bu alana giren öyle fazla yapıt unutulup değil olmuştur Herhangi bir dönemde notaya alınarak günümüze ulaşabilenlerin sayısı, XV yüzyıldan XVIII yüzyılın sonuna kadar bestelenenler, yaklaşık 3000, XIX yüzyılda üretilenler ise yaklaşık 5000 değin olmak üzere, toplam 8000 kadardır Makam, usûl, biçim, seslendirme araçları ve yöntemleri bakımından, kökü fazla eski dönemlere dışarı giden, kendine özgü birtakım kurallar çerçevesinde oluşan bu eserlere, XX yüzyılın birincil çeyreğinde üretilen bir bölüm eser daha eklenebilir O tarihten günümüze kadar “Türk Sanat Müziği ya da Klasik Türk Müziği başlığı aşağı üretilmeye devam edilen ve artan bir şekilde popüler formlara dönüşmeye başlayan müzik ise, Osmanlı müziğinin günümüz normlarına dönüşmüş uzantısı sayılabilir

Osmanlı Müziği bir sentezdir Tarihin bir fazla zenginliğini içinde taşır Türklerle birlikte yaşamış Bizans, Rum, Acem, Arap, Yahudi, Ermeni gibi azınlıklarca da paylaşılarak birlikte oluşturulmuş ve Osmanlı Saray okulunda, Enderun'da en parlak devrine erişmiştir Bu sistemi kullanan hiçbir ülke Osmanlının ulaştığı sanatsal seviyeye erişememiştir

Osmanlı Müziği, “makam birliği esasına dayanan “Fasıl düzeni içinde oluşturulmuş ve seslendirilmiştir

Fasıl : Benzer makamda bestelenmiş eserlerin, belirlenmiş bir düzene tarafından sıralanarak yapılan dinletisidir Tam bir Fasılda, hem ses ve keza de saz eserleri yer alır Fasıl oluşturulurken eserlerin benzer makamda olması temel alınır ve nesil ile şekillerine göre de belirli bir sıralama yapılır Bir makama ait fasılın oluşabilmesi için genellikle iki “Beste ve iki “Semâî bestelenmiş olmalıdır Bunlar sözlü eserlerdir Besteler “Murabba ya da “Nakış formundadır Bir “Gazelin iki beyiti üstüne bestelenen Murabba'lar “Terennümlü ya da “Terennümsüz olabilir Eserlerin güftesini oluşturan şiirin dizeleri dışında, usûle yerinde, “deri, tenen, tenenen, cilt nen ni vb gibi amaçsız veya “canım, ömrüm vb gibi anlamlı sözcüklerle oluşturulan ezgilere “Terennüm denir Şiirin 1,2 ve 4 dizeleri benzer ezgiye bağlanmıştır 3 dizenin ezgisi ise farklıdır ve “Miyan Hâne adını içeren bu bölümde, genellikle makam geçkisi ya da genişlemesi yapılır Terennümlü Murabba'larda her dizeden sonradan terennüme geçilir Miyan Hâne'nin Terennümü öbür olabilir Nakış'larda ise iki mısra, birbirine bağlı bestelenir ve peşinde, uzun bir Terennüm'e geçilir

Murabba ya da Nakış'larla aynı yapıda olan lakin “Semâî usûlle ile bestelenen sözlü Semâîlerin ilki “Ağır, ikincisi “Yürük Semâî dir Fasılda bunlara “Kâr, “Şarkı gibi sözlü eserler, “Taksim, “Peşrev, “Saz Semâîsi, “Oyun Havası gibi saz eserleri katılabilir Bu Nedenle bütün bir fasıl yapısı şu şekli alır :

a) Herhangi bir sazla yapılan giriş Taksîm'i,

b) Peşrev,

c) Birinci Beste veya Kâr,

d) İkinci Beste,

e) Ağır Semâî,

f) Şarkılar (Büyük usûllü ve ağır karakterliden ufak usûllü ve hızlıya dürüst sıralanır),

g) Yürük Semâî,

h) Saz Semâîsi

“Kâr, “Terennüm öğesine geniş yer veren, büyük beceriklilik gerektiren bir sözlü eser türü olup, en gelişmiş biçimlerden biridir “Şarkılar ise edebiyatımızda, halk türkülerinin etkisiyle ortaya çıkmış bir formdur Şarkılar, dizelerden oluşur ve dizelerin sayısına tarafından öbür adlar alır Ufak usûllerle bestelenir ve çok öbür yapılarda olabilir Özellikle XIX yüzyıldan daha sonra büyük ilgi görmüş ve öbür sözlü eser formlarını gölgede bırakmıştır XX yüzyılda ise, iyiden iyiye öne çıkmış, alışılmış yapıların dışına taşarak, “Fantezi türüne dönüşmüş ve artan bir şekilde popülerlermiş, başarılı öyle eksik mesela açık havada, geleneksel sanat müziği alanındaki sığlaşmaya da bir ölçüde yol açmıştır

Osmanlı Müziğinde kullanılan saz eseri formlarından başlıcaları şu şekildedir ;

Peşrev
Genellikle “Darbı Fetih, “Sakîl, “Muhammes, “Devri Kebîr gibi büyük usûllerle, bazen de “Düyek usûlü kullanılarak bestelenmiş, bambaşka ezgilerden oluşmuş, “Hane adı verilen bölümler ile bunlar aralarında böylece değişmeden yinelenen “Mülâzime bölümünden oluşmuş bir saz eseridir

Saz Semaisi
Peşrevlerle aynı yapıda olmasına karşın “Semâî (6 zamanlı), “Aksak Semâî (10 zamanlı) ve “Yürük Semâî (6 zamanlı) usûller ile bestelenen saz eserleri olup “Saz Semâîsi adını alır Saz Semâîleri, fasılın sonunda, “Yürük Semâînin arkasında seslendirilir

Taksim
Makamı tanıtma, yol bakış, ısındırma ya da geçki nedeniyle, tek çalgı ile, makam içinde, ancak bir usûle bağlanmadan, özgürce ve doğaçlama olarak seslendirilen ezgilere denir

Oyun havası
Oynamak (dans etmek) için bestelenmiş saz eseleridir


Usûller
15 zamanlıya dek olan usûllere “Ufak usûller, 15 zamanlıdan büyük olanlara “Büyük usûller denir İki büyük usûlün birarada kullanılmasına “Darbeyn adı verilir Birkaç usûlün yanyana gelerek oluşturduğu usûl dizileri de vardır Bunlardan biri, beş usûlden oluşan ve bir görüşe tarafından 60, diğer bir görüşe tarafından de 120 zamanlı “Zencîr usûlüdür Minik usûller içinde, 5,7,9 vb zamanlı olanlar, ya da “Aksak Semâî gibi 10 zamanlı usûller, “Aksak usûller başlığı aşağı toplanır Başlıca “Aksak adını taşıyan zamanlar ise 2+2+2+3 biçiminde sıralanan usûldür
*