Oyun ve oyuncak

Oyuncak seçimi ekseriyetle ebeveynlerin ikilem içerinde kaldığı bir durum olarak önümüze çıksa da gözden kaçırılan asıl nokta kıymetli olanın oyuncak değil oyun olduğudur.

Oyun, birçok ailede, evlatlarının onları rahatsız etmeden kendi kendine oyalandığı bir süreç olarak değerlendirilse de, aslında evladın gelişim ve eğitiminin ayrılmaz bir kesimidir.

Oyun yoluyla evlat hem dış yerküreyi tanıma fırsatı yakalar hem de küçücük vücutlarında biriktirdikleri o mükemmel enerjiyi en kabullenebilir halde harcar.

Başkaca oyun, evladın en güçlü ve doğal dürtülerinden biri olan saldırganlık dürtüsünü boşaltmasına yardımcı olur.

Evladın biz yetişkinler kadar geniş olmayan içtimaî muhitleri, farklı muhabere modellerinin kopyalandığı oyunlarda önümüze çıkar. Bir evladı, iki oyuncak bebeği muhtemelen ana ve pederin günlük diyaloglarından kopyalanmış bir formda konuşturduğuna, oyuncak otomobilleri ile oynarken, ebeveyninin araç sürerken takındığı halleri sergilediğine, küçük kardeş rolündeki oyuncak bebeğini cezalandırdığına birden fazla sefer rastlamışızdır. Bu bize hem evladın dış yerküreyi nasıl algıladığıyla ilgili hem de bize sahih tuttuğu aynadan kendimizle ilgili ipuçları verir. Bu bağlamda oyun boş vakitlerin kıymetlendirilmesi değil, evladın gelişmekte ve değişmekte olan kişiliğinin bir yansımasıdır.

Oyunun bir öbür rolü evlatların çeşitli biçim ve boyuttaki oyuncaklarla oynarken kimi bilişsel kavramları da öğrenmelidir. Büyük-küçük, uzun-kısa, renkli-renksiz üzere zıt kavramlar yanında, objeye yönelik farklılıkları ve benzerlikleri de anlamasına yardımcı olur. Kare yahut dikdörtgen kavramsal manada evlat için pek bir şey tabir etmese de üzerinde yemek yediği masanın dikdörtgen olduğunu bilmek ilgisini çekecektir.

Başlangıçta, tek başına oynamayı tercih eden evlat, oyunun içeriğinin zenginleşmesi ve oyunda muhtaçlık duyulan figürlerin çoğalması ile yakın etraftan oyuna iştirake müsaade vermeye başlar ve küme oyununa makbul. Gelgelelim birinci çocukluk devrinde egosantrik olan yapı oyunda kuralları koyma konusunda ısrarcıdır. Bu birebir hengamda birinci kişilik çatışmalarını da ortaya çıkarır ancak tıpkı devranda evlat, yetişkinlere ilişkin yerkürede edineceği role de birinci hazırlığını yapmaya başlar.

Evladın oyunda takındığı tavırda ailenin evlada yaklaşım biçimlerinin tesiri büyüktür. Gelişim devirlerinin karakteristik özellikleri bir yana bırakılırsa, şiddetli hoşgörülü yaklaşım sergileyen ailelerin evlatları oyun esnasında paylaşıma daha gizli ve koordinasyonsuz bir karakter çizerken, şiddetli otoriter yaklaşım sergileyen ailelerin evlatları pasif, pasif-agresif yahut saldırgan tavırlar takınabilmektedirler.

YAŞLARA NAZARAN OYUN

Yeni doğanların odalarına girdiğimizde birinci göze çarpan şey mecmualardan çıkmışcasına dizayn edilmiş mekanlar olduğudur. Çoklukla evladın gereksinimlerinden fazla, münhasıran validelerin bu kutlu sorumluluğa erişinceye kadarki kurduğu hayallerin bir yansıması görünümündedir. Aslında bebeğin odasındaki bu renk cümbüşü ve farklı taraflardan sarkan, hareket eden materyaller evlatlarınızın birinci oyuncaklarıdır.

Bizlerin suratlarımızı halden şekile sokarak yaptığımız hareketler, başucunda dönen müzikli kutu yahut duvar kağıdındaki biçimler 2-3 aylık bebeğinizin algısını, onlara ulaşmak ve tutmak için yaptığı her hamlede motor gelişmesini tetikleyen oyunlardır aslında...El kol uyumu geliştikçe muhitindeki objeleri yakalayacak ve onları birbirine vurarak çıkan sesle oyununu zenginleştirecektir. 0-18 aylık evlatlara oyuncak seçerken onlarda merak uyandıracak sebep sonuç münasebetleri kurabileceği, renkli, farklı boyutlarda, kırılmayan, yumuşak ve tercihen yıkanabilir oyuncaklar seçilmesi gerekir. Yürümeye başladığında, bu hareketini motive edecek onunla birlikte hareket eden yahut takip edeceği oyuncaklar seçilebilir.

2 yaşına kadar evlatlar umumiyetle birbirlerine koşut oyun oynayabilirler. Ya yalnız oynarlar ya da tıpkı ortamda olmalarına karşın farklı objelerle oynayabilirler.

2 yaşından itibaren biraz daha toplumsallaşmaya başlayan evlat, yakın muhitteki figürlerin rollerini tekrarlamaya başlar. Bebeğiyle anası üzere konuşmaya çalışırken, pederi üzere gazete okumaya çalışabilir, boş bardaktan su içebilir. Yaş ilerledikçe polis, hekim üzere içtimaî rolleri taklit etmeye başlar. Bu yaş evlatlarında sebep-sonuç ilgileri kurabilecekleri, büyük modüllü yap-bozlar, renkli çubuklar tercih edilebilir.

4-6 yaşlarında evlatların cinsî kimliklerinin karakteristiğine münâsib oyun ve oyuncaklara yöneldikleri görülmektedir. Erkek evlatlar özdeşim kurdukları maskülen figürleri oyunlarına dahil ederken, kızlar daha fazla feminen karakteristikte oyunlar oynarlar. Bu periyotta ana karakteristik özellik çoğunlukla ana yahut pederin taklit edilmesidir. Bu periyotta siz isteniz de istemeseniz de kendi cinsiyetine mütenasip oyuncakları seçecektir. 10-12 kesimli yap-bozlar, demonte büyük kesimli otomobil vb. oyuncaklar, her türlü boyama kitabı tercih edilmelidir.

Her periyot için fakat münhasıran mektep öncesi periyot için, bulunması, uygulanması en kolay oyun ve oyuncak “su” dur. Evladın saldırgan eğilimlerini baskılayan, olumsuz kuvvetini boşaltan su, bu özelliğinin yanı sıra suyun içine bırakılacak ikincil gereçlerle evladın yaratıcılığını ve analitik düşünmesini de geliştirir.

Hiçbir yaş ve koşulda elektronik oyuncaklar evladın gelişimine ekte bulunmazlar. Sebep ve sonuca dair tüm olgular elektronik devreleri arasına sıkıştırıldığından evladın yaratıcılığının gelişmesine ekte bulunmazlar.

Metnimizden da anlaşılacağı üzere; asıl değerli olan oyundur, oyuncak değil...Oyuncak gayeye giden yolda bir araç olmaktan öteye gitmez. Oyuncak ona atfedilen rol ve paylaşımla bedel kazanır. Bir evlat için etrafınızdaki rastgele bir obje oyuncak olabilir, kâfi ki onunla oynayacak koskoca vücutlarda çocuksu yüreklerini koruma eden oyun arkadaşları olsun.