Özenti ve hayranlık

Özenti, imrenme üzere özellikler evlat psikolojisinin bir kesimidir ve karakterin oluşması, davranışların şekillenmesi ve ahlak gelişimi açısından çok değerlidir. Özenti ve hayranlık bir nevi taklittir ve bu beceriye sahip olabilmek alışılagelmiş psikososyal gelişim açısından kıymetlidir. Değerli olan evladın kimlere ve hangi özelliklerine karşı özenmeleridir. Yani evlat uygun şeylere de imrenebildikleri üzere tam aksi istenilmeyen yahut kıymetsiz şeylere de imrenebilirler. Evlatlar taklit becerileri gelişirken birinci olarak yakın etrafındakileri (anne, peder vs) taklit etmeye başlar ve onlara hayranlık duyarlar. ‘Büyüyünce pederim üzere güçlü olacağım’, ‘Ben de validem üzere şık olacağım’ üzere lafları yahut niyetleri çocukluk periyodunda sık şahit oluruz. Daha sonra evlat etrafını keşfettikçe ve öncelikleri değiştikçe özendikleri beşerler ve özellikler değişir. Hayranlık ve özentinin noktası değer taşımaktadır. Yanı evlat hayran olduğu kişisi birebir taklit ediyor yahut bu hayranlık evladın sorumluluklarını yapmasına mani oluşum ediyorsa burada hastalık boyutunda hayranlıktan kelam edilebilinir. Bunun bir başka ismi fanatizmdir. Soruda da belirtildiği üzere birtakım çocuklarda özenme az görülürken kimileri daha çok etkileniyor. Burada belirleyici birtakım faktörler de bulunmaktadır. Evladın kişilik yapısı, aile ve muhitinin yönlendirmeleri, evladın zeka seviyesi, yargılama becerileri vs üzere. Bilhassa bağımlı kişilik özeliği gösteren çocuklarda özenti ve hayranlık hastalık uzunluğuna kadar ulaşabilir. Tıpkı devranda ana ve babasıyla özleşemeyen evlatlar farklı figürlere ölçüsüz hayranlık duyabilirler. Yargılama ve karar verme becerileri zayıf olan çocuklarda işin kolayına kaçarak etrafındaki ünlü ve beğenilen birini taklit etme yolunu seçebilir. Hayal gücü güçlü olan yahut gerçeği kıymetlendirme kabiliyeti zayıf olan çocuklarda risk altındadırlar. Özenti ve hayranlıkları hastalık boyutunda olan çocuklarda bir çok psikiyatrik hastalık görülme sıklığı da artmaktadır.

Evlatların teknolojinin tesirinde kalması özenti ve hayranlığın erken gelişmesine değil diğerlerin özenme ve hayranlık duymaya yol açtığını düşünüyorum. Zira bir evladın taklit becerisinin gelişmesinin dış uyaranların direk tesiri altındadır. Yanı taklit ettiği şeyi ne kadar sık görür ve duyarsa o kadar çok taklit eder yahut imrenir. Şayet evlatlar ana ve babasıyla değil de TV yahut bilgisayar öteki nesnelerle hengam geçirirse orada gördüklerini taklit eder ve hayranlık duyarlar. Maatteessüf bir çok aile evlatlarını medya ve internettin olumsuz tesirlerinden koruyamamaktadır. Bu sebeple evlatlar tanınan kültürün tesirinde daha ziyade kalmaktadırlar. Bu kültürün memleketimizde ve yerküredeki hayali ve gerçek temsilcilerinin hayatları, davranış ve söylemleri evlatların sağlıklı gelişimde olumsuz örnekler oluşturabilmektedir. Birebir hengamda ebeveynlerin de teknolojinin tesirinde kalarak evlatlarıyla yeteri kadar ilgilenmedikleri yahut yanlış yaklaşımda bulundukları da bir gerçektir.

Aileler evlatlarıyla sık ve yakından ilgilenmeliler. Evlatlarına uygun örnekler sunmalı beğenilmeyen ve yanlış örneklerden uzak tutmalılar. Bu sebeple izledikleri ve takip ettikleri şeylerin içeriğine hakim olmalılar, müddetlerini yaşına mütenasip sınırlamalılar ve olumsuz durumları engellemeliler. Hayran duydukları kişilerin olumlu yanları öne çıkarıp olumsuz olabilecek istikametlerini evlatlarına anlatmalılar. Evladın ölçüsüz isteklerini karşılamamalılar zira bu çocuklarda doyumsuzluk oluşturabilir. Evlatların gerçek muhtaçlıklarını göstermek ve hayatta onlara gaye belirlemek ebeveynlerin en değerli vazifeleridir. Şayet çocuklarda hastalık boyutunda hayranlık ve özenti varsa ve aileler bununla baş edemiyorsa bir bilirkişiye müracaatları gerekmektedir.