Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Ozon Tabakası İncelmesi Nedir?
Ozon Tabakası İncelmesi Niçin olur
Ozon Tabakası ve ozon tabakasindaki incelme
Ozon Tabakasının incelmesi Ozon (03) üç oksijen atomundan oluşan, atmosferdeki diğer esas gazlara kadar fazla az miktarda yer alan ama iklim ve canlıların yaşamı üstünde büyük etkisi olan bir gazdır
Ozon atmoserin iki ayrı katmanında (troposfer, stratosfer) iki bambaşka şekilde bulunur Stratosfer katmanında 19 ile 45 kilometreler arasında ozonosfer denilen bölümde doğal olarak yer alan ve atmosferdeki toplam ozonun %90 kadarını oluşuran ozon, iyi huylu ozon olarak adlandırılır Çünkü bunlar güneşten gelen zararlı ultraviole radyasyonu tutmaları nedeniyle ayrıca yeryüzündeki çalıları korumakta, hemde yeryüzünün pozitif ısınmasına engel olmaktadır
Troposferde yaklaşık yerden 10 kilometreye dek görülebilen ve atmosferdeki toplam ozonun %10'unu oluşturan, insanların farklı alanlara yönlendirilmiş etkinlikleri sonucu oluşan ozon'a ise fena huylu ozon denilmektedir Çünkü bunlar endüstri atıkları, eksoz gazları ve azotoksit (NOx) türevlerinin güneş radyasyonu ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya çıktığından insan ve öteki canlılar için zararlı olmaktadır
Stratosferik ozon doğal mekanizmalarla oluşmaktadır Güneşten gelen ultraviole radyasyonunun etkisiyle atmosferdeki oksijen (02) parçalanarak iki serbest oksijen atomu (O) haline dönüşmektedir sonra özgürlük halde yer alan bu oksijen atomlan (O) yine oksijen molekülleriyle (Oz) birleşerek ozon moleküllerini (03) oluşturmaktadır Bu doğal mekanizma sonucu Oksijen ozona, ozon da oksijene dönüşmekte, böylece doğal bir denge kurulmaktadır Fakat son yıllarda insanların farklı alanlara yönlendirilmiş faaliyetleri sonucu troposferik ozonda bir çoğaltma olurken stratosferik ozonda bir azalma gözlenmektedir
Bu azalma günlük yaşamın bir parçası olan ve içerisinde ozon'u parçalayan klor, brom gibi zararlı kimyasalları bulunduran buzdolapları, klimalar, deodorant ve sanayide arıtıcı olarak kullanılan kimyasal çözücülerin, insanlar tarafından kullanıldıkça, atmosfere floroklorokarbon (CFCs) ve bunların türev maddeleri salıverilmesinden kaynaklanmaktadır Yeniden fabrikalardan, araba ve ozon seviyesinde uçan süper sonik uçak eksozlarından, gübre ve hap sanayi tesislerinden atmosfere verilen, karbondioksit, metan ve azot bileşikleri gibi gazlar da ozonun azalmasına neden olan gazlardır Bu zararlı gazlar ve klor bileşikleri atmosferdeki dikey faaliyetlerle ozon tabakasına kadar ulaşabilmektedir Burada ultraviole radyasyonun da katkısıyla ozon molekülü (03) kolayca parçalanarak, oksijen molekülü (02) ve oksijen atomunu (O)na dönüştürmektedir Bunun sonucunda ozonosfer, ozon yoğunluğundaki azalma, sebebiyle güneşin güvenli olmayan ışınlarına aleyhinde olan kevgir görevini yerine getirememektedir
Ozonosfer içinde ozonun en yoğun olarak bulunduğu bir bölge vardır 19 ile 23 km'ler aralarında bulunan ve maksimum 10 ppm ozon yoğunluğuna sahip olan bu katmana ozon tabakası adı verilmektedir Bu tabakanın kalınlığı adi atmosfer basıncı ve sıcaklığına göre hesap edildiğinde 03 cm (3 mm, 300 dobson birimi) olarak bulunmuştur
Atmosferik ozonda bir azalmadan laf edildiğinde kastedilen, bu tabakadaki ozon miktarındaki azalmadır Oysa yaygın olarak kullanılan ozon deliği (ozon hole) ifadesi yanlıştır Burada yakınmak istenilen ozon tabakasındaki incelme (ozon depletion)dır
Ozon tabakasındaki incelme, kutuplarda, daha çok da güney kutbunda gözlenmektedir Bunun nedeni kutuplarda daha etkin olan bambaşka fizikokimyasal tepkimelerle ilgilidir Bunlardan en bilineni ve kabul göreni sırık bölgelerinde görülen fazla düşük sıcaklıklar nedeniyle o seviyeye yükselen klor ve brom moleküllerinin, ozon (03) müleküllerini daha zahmetsizce parçalamalarıdır
Kuzey yanm kürede 19731997 yılları aralarında toplam stratosferik ozon miktarında %29'luk bir azalma gözlenmiştir Halbuki 19261973 yılları aralarında %01'lik bir azalma olmuştur Kuzey kutbunda da ölçümlere başlandığı günden beri lokal düşüşler görülmüştür Oysa bu düşüşler zaman ve arz yönünden Güney kutbundaki dek büyük ve etkin olmamıştır Düşüşlerin daha fazla görüldüğü dönem ise kışilkbahar dönemleridir
Güney kutbu (Antarktika) üzerindeki ozon kaybı çok fazladır Buralar dünyanın maksimum ozon bulunduran bölgesidir Ozonun buraya, tropikal bölgelerden stratosferik rüzgarlarla taşındığı bilinmektedir Ama Antarktika atmosferinde oluşan alçak basınç yapısı (vortex) nedeniyle görülen ve 80 °C'den düşük sıcaklığa sahip kutbi stratosferik bulutlan azot, hidrojen, clorin ve bromin bileşiklerinin reaksiyona girmesini ve ozonun parçalanmasını kolaylaştırmaktadır Ayrıca bu basınç yapısından dolayı da orta enlemlerden rüzgarlarla taşman ozonun bu alanlara girememesi nedeniyle ozon tabakası beslenememekte ve incelme olmaktadır
Buralarda ozon tabakasında görülen bu incelme Eylül ayı ortasında başlamakta ve Ekim ayının ilk haftasında ozonun en düşük seviyeye ulaşmasıyla adamakıllı belirginleşmektedir Kasım ayından itibaren orta enlemlerden gelen, ozon yönünden varlıklı havanın etkisiyle incelme yavaşlamakta, yoğunluk artmakta ve Aralık ayında kalınlık normale dönmektedir
VVMO (Dünya Meteoroloji Teşkilatı) ve NASA uydu örüntülerinden faydalanarak, Antarktika üzerindeki incelmenin 283 milyon km2 genişliğindeki bir alanda güvenli olmayan boyutta olduğunu saptamıştır
Ozon yeryüzündeki tüm canlılar için son derece kayda değer bir gazdır Çünkü hayat için çok zararlı olan, çok kısa dalgalı güneş ışınlarını (morötesi) süze
rek büyük bir kısmını tutmakta ve yeryüzündeki canlılara optimum düzeyde göndermektedir Bugün bilhassa Güney Kutbu üstünde ozon tabakasında görülen incelme, güvenli olmayan boyutlara ulaşmış, bunun zararlı sonuçlan dünyanın her yerinde hissedilmeye başlanmıştır Tüm canlıların yaşamı için bir sigorta olan ozon tabakasındaki bu incelme devam ettiği takdirde, bugün bile yaşanan aşağıdaki sorunlar gelecektede bir yıkım şeklini alacak, bazı hastalıklarda yükselme olacak büyük can kayıpları, dolambaçlı olarak da idareli kayıplar yaşanabilecektir Ozondaki incelmenin tehlikeli boyutlara ulaşması halinde niçin olabileceği zararlar bugün de hissedilebilen aşağıdaki şekilde özetlenebilir
Canlıların hücrelerinde yer alan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur
Tüm canlıların bağışıklık sistemi bozulur
Deri kanseri ve bazı göz hastalıklarında artışlar görülür
Bitki ve hayvan yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri sonucu biyoloji ile ilgili çeşitlilikte azalmalar, denizel ve karasal ekosistemlerde bozulmalar olur
Atmosferin sera etkisi artacağından küresel sıcaklıkta artış görülebilir *
Ozon Tabakası İncelmesi Niçin olur
Ozon Tabakası ve ozon tabakasindaki incelme
Ozon Tabakasının incelmesi Ozon (03) üç oksijen atomundan oluşan, atmosferdeki diğer esas gazlara kadar fazla az miktarda yer alan ama iklim ve canlıların yaşamı üstünde büyük etkisi olan bir gazdır
Ozon atmoserin iki ayrı katmanında (troposfer, stratosfer) iki bambaşka şekilde bulunur Stratosfer katmanında 19 ile 45 kilometreler arasında ozonosfer denilen bölümde doğal olarak yer alan ve atmosferdeki toplam ozonun %90 kadarını oluşuran ozon, iyi huylu ozon olarak adlandırılır Çünkü bunlar güneşten gelen zararlı ultraviole radyasyonu tutmaları nedeniyle ayrıca yeryüzündeki çalıları korumakta, hemde yeryüzünün pozitif ısınmasına engel olmaktadır
Troposferde yaklaşık yerden 10 kilometreye dek görülebilen ve atmosferdeki toplam ozonun %10'unu oluşturan, insanların farklı alanlara yönlendirilmiş etkinlikleri sonucu oluşan ozon'a ise fena huylu ozon denilmektedir Çünkü bunlar endüstri atıkları, eksoz gazları ve azotoksit (NOx) türevlerinin güneş radyasyonu ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya çıktığından insan ve öteki canlılar için zararlı olmaktadır
Stratosferik ozon doğal mekanizmalarla oluşmaktadır Güneşten gelen ultraviole radyasyonunun etkisiyle atmosferdeki oksijen (02) parçalanarak iki serbest oksijen atomu (O) haline dönüşmektedir sonra özgürlük halde yer alan bu oksijen atomlan (O) yine oksijen molekülleriyle (Oz) birleşerek ozon moleküllerini (03) oluşturmaktadır Bu doğal mekanizma sonucu Oksijen ozona, ozon da oksijene dönüşmekte, böylece doğal bir denge kurulmaktadır Fakat son yıllarda insanların farklı alanlara yönlendirilmiş faaliyetleri sonucu troposferik ozonda bir çoğaltma olurken stratosferik ozonda bir azalma gözlenmektedir
Bu azalma günlük yaşamın bir parçası olan ve içerisinde ozon'u parçalayan klor, brom gibi zararlı kimyasalları bulunduran buzdolapları, klimalar, deodorant ve sanayide arıtıcı olarak kullanılan kimyasal çözücülerin, insanlar tarafından kullanıldıkça, atmosfere floroklorokarbon (CFCs) ve bunların türev maddeleri salıverilmesinden kaynaklanmaktadır Yeniden fabrikalardan, araba ve ozon seviyesinde uçan süper sonik uçak eksozlarından, gübre ve hap sanayi tesislerinden atmosfere verilen, karbondioksit, metan ve azot bileşikleri gibi gazlar da ozonun azalmasına neden olan gazlardır Bu zararlı gazlar ve klor bileşikleri atmosferdeki dikey faaliyetlerle ozon tabakasına kadar ulaşabilmektedir Burada ultraviole radyasyonun da katkısıyla ozon molekülü (03) kolayca parçalanarak, oksijen molekülü (02) ve oksijen atomunu (O)na dönüştürmektedir Bunun sonucunda ozonosfer, ozon yoğunluğundaki azalma, sebebiyle güneşin güvenli olmayan ışınlarına aleyhinde olan kevgir görevini yerine getirememektedir
Ozonosfer içinde ozonun en yoğun olarak bulunduğu bir bölge vardır 19 ile 23 km'ler aralarında bulunan ve maksimum 10 ppm ozon yoğunluğuna sahip olan bu katmana ozon tabakası adı verilmektedir Bu tabakanın kalınlığı adi atmosfer basıncı ve sıcaklığına göre hesap edildiğinde 03 cm (3 mm, 300 dobson birimi) olarak bulunmuştur
Atmosferik ozonda bir azalmadan laf edildiğinde kastedilen, bu tabakadaki ozon miktarındaki azalmadır Oysa yaygın olarak kullanılan ozon deliği (ozon hole) ifadesi yanlıştır Burada yakınmak istenilen ozon tabakasındaki incelme (ozon depletion)dır
Ozon tabakasındaki incelme, kutuplarda, daha çok da güney kutbunda gözlenmektedir Bunun nedeni kutuplarda daha etkin olan bambaşka fizikokimyasal tepkimelerle ilgilidir Bunlardan en bilineni ve kabul göreni sırık bölgelerinde görülen fazla düşük sıcaklıklar nedeniyle o seviyeye yükselen klor ve brom moleküllerinin, ozon (03) müleküllerini daha zahmetsizce parçalamalarıdır
Kuzey yanm kürede 19731997 yılları aralarında toplam stratosferik ozon miktarında %29'luk bir azalma gözlenmiştir Halbuki 19261973 yılları aralarında %01'lik bir azalma olmuştur Kuzey kutbunda da ölçümlere başlandığı günden beri lokal düşüşler görülmüştür Oysa bu düşüşler zaman ve arz yönünden Güney kutbundaki dek büyük ve etkin olmamıştır Düşüşlerin daha fazla görüldüğü dönem ise kışilkbahar dönemleridir
Güney kutbu (Antarktika) üzerindeki ozon kaybı çok fazladır Buralar dünyanın maksimum ozon bulunduran bölgesidir Ozonun buraya, tropikal bölgelerden stratosferik rüzgarlarla taşındığı bilinmektedir Ama Antarktika atmosferinde oluşan alçak basınç yapısı (vortex) nedeniyle görülen ve 80 °C'den düşük sıcaklığa sahip kutbi stratosferik bulutlan azot, hidrojen, clorin ve bromin bileşiklerinin reaksiyona girmesini ve ozonun parçalanmasını kolaylaştırmaktadır Ayrıca bu basınç yapısından dolayı da orta enlemlerden rüzgarlarla taşman ozonun bu alanlara girememesi nedeniyle ozon tabakası beslenememekte ve incelme olmaktadır
Buralarda ozon tabakasında görülen bu incelme Eylül ayı ortasında başlamakta ve Ekim ayının ilk haftasında ozonun en düşük seviyeye ulaşmasıyla adamakıllı belirginleşmektedir Kasım ayından itibaren orta enlemlerden gelen, ozon yönünden varlıklı havanın etkisiyle incelme yavaşlamakta, yoğunluk artmakta ve Aralık ayında kalınlık normale dönmektedir
VVMO (Dünya Meteoroloji Teşkilatı) ve NASA uydu örüntülerinden faydalanarak, Antarktika üzerindeki incelmenin 283 milyon km2 genişliğindeki bir alanda güvenli olmayan boyutta olduğunu saptamıştır
Ozon yeryüzündeki tüm canlılar için son derece kayda değer bir gazdır Çünkü hayat için çok zararlı olan, çok kısa dalgalı güneş ışınlarını (morötesi) süze
rek büyük bir kısmını tutmakta ve yeryüzündeki canlılara optimum düzeyde göndermektedir Bugün bilhassa Güney Kutbu üstünde ozon tabakasında görülen incelme, güvenli olmayan boyutlara ulaşmış, bunun zararlı sonuçlan dünyanın her yerinde hissedilmeye başlanmıştır Tüm canlıların yaşamı için bir sigorta olan ozon tabakasındaki bu incelme devam ettiği takdirde, bugün bile yaşanan aşağıdaki sorunlar gelecektede bir yıkım şeklini alacak, bazı hastalıklarda yükselme olacak büyük can kayıpları, dolambaçlı olarak da idareli kayıplar yaşanabilecektir Ozondaki incelmenin tehlikeli boyutlara ulaşması halinde niçin olabileceği zararlar bugün de hissedilebilen aşağıdaki şekilde özetlenebilir
Canlıların hücrelerinde yer alan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur
Tüm canlıların bağışıklık sistemi bozulur
Deri kanseri ve bazı göz hastalıklarında artışlar görülür
Bitki ve hayvan yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri sonucu biyoloji ile ilgili çeşitlilikte azalmalar, denizel ve karasal ekosistemlerde bozulmalar olur
Atmosferin sera etkisi artacağından küresel sıcaklıkta artış görülebilir *
