Pediatri perspektifinden çocuklarda konuşma ve dil gecikmesine yaklaşım

1
Pediatri Perspektifinden Çocuklarda Konuşma ve
Lisan Gecikmesine Yaklaşım
Approach to Speech and Language Delay in Children from the Perspective of Pediatrics
Özet
Sağlam evlat vizitlerinde, ekseriyetle pediatristler fizikî incelemeye odaklandığından, konuşma ve lisan gecikmesi ihmal edilebilmektedir. Konuşma ve lisan gecikmesi genetik, emosyonel, nöropsikiyatrik nedenlerle ya da idiopatik olabilir. Memleketimizdeki prevelans ilmî çalışmalarla ortaya konulmamıştır.
Konuşma ve lisan gecikmesinden şüphelenildiğinde, pediatrist bu durumu aile ile tartışmalı ve gerekli gördüğünde bir konuşma terapistine yönlendirmelidir. Bu derlemede, husus pediatri perspektifinden, bir pediatristin bilmesi gerekenler cephesiyle tartışılmıştır. (Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2012;25:1-4)
Anah tar Ke li me ler: Konuşma, Lisan, Gecikme, Evlat
Abstract
During well-child visits, as pediatricians generally focus on physical examination, speech and language delay may be ignored. Speech and language delay is associated with genetic, emotional, neuropsychiatric or idiopathic causes. The prevelance in our country has not been established.
When speech and language delay is suspected, the pediatrician should discuss this concern with the family and, if required, refer the child to a speech-language therapist. In this review, the issue is discussed from the perspective of pediatrics and what a pediatrician needs to know. (Marmara Medical Journal 2012;25:1-4)
Key Words: Speech, Language, Delay, Child
Derleme / Review
Sinan Mahir KAYIRAN1, Seda Atilla ŞAHİN1, Sena CURE2
1Pediatri Kliniği, Amerikan Hastanesi, İstanbul, Türkiye
2Psikoloji Anabilim Kolu, Kişisi Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Koç Üniversitesi, İstanbul, Türkiye
İletişim/Correspondence to: Dr. Sinan Mahir Kayıran, Pediatri Kliniği, Amerikan Hastanesi, Nişantaşı, İstanbul, Türkiye
E-pos ta: sinanmahir@gmail.com
Müracaat Tarihi/Submitted: 19.09.2011 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 17.11.2011
© Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Der gi si, Ga le nos Ya yı ne vi ta ra fın dan ba sıl mış tır. / © Marmara Medical Journal, Pub lis hed by Ga le nos Pub lis hing.
DO I: 10.5472/MMJ.2011.02064.1
Gi riş
Sağlam evlat izleminde pediatristler umumiyetle fizikî meseleler üzerine ağırlaştığından, lisan ve konuşma bozuklukları aile
tarafından bir yakınma olmadıkça çoğunlukla atlanabilmektedir. Memleketimizde ‘nasılsa konuşur’, ‘babası da geç konuşmuştu’ üzere pek de önemsenmeyen bu sorun esasında son vakitlerde farklı bir kısım olarak kendini gösteren gelişimsel pediatrinin ana bahislerinden birisini oluşum etmektedir. Lisan ve konuşma gecikmesi idiopatik, nörolojik, genetik, duyusal yahut nöropsikiyatrik nedenler sonucu da görülebilir. Memleketimizde lisan ve konuşma gecikmesi prevelansı bilinmemektedir. Ama yerkürenin farklı memleketlerinde 2-7 yaş arasındaki çocuklarda prevelans %2-9 olarak bildirilmektedir1-6. Lisan ve konuşma gecikmesinin uzun devirde akademik performansı etkilediği bilinmektedir. Erken devir lisan ve konuşma terapisi evlatların gelişim eğrisini değiştirebilmektedir. Bu derlemede, lisan ve konuşma gecikmesi ile ilgili sıkıntılara pediatri perspektifinden yaklaşılmıştır.
Alışılagelmiş Gelişim Lisan ve konuşma birbirinden farklı iki olgudur. Lisan kendi içinde algı ve söz olarak ikiye ayrılır. Algı söylenenlerin ve yazılanların manalandırılması ile ilgilidir. Tabir ise his ve tasavvurların sözel ve yazılı aktarımı için gaye sözlerin seçilmesini, dilbilgisi kurallarına uyulmasını içerir. Başkaca, münasebetli pragmatik öğelerin tasarrufu da (göz kontağı, sohbet sırasına uyulması vs.) lisanın bir modülüdür.
Konuşma, fizikî olarak sözel tabir fiilini kapsar. Konuşma ilgili organların uyumu ile gerçekleşir. Seslerin artiküle
edilmesi, ses kalitesi, ve akıcılık konuşma ile ilgili kavramlardır7,8.
Lisan gelişimi zahir gelişim basamaklarını takip eder (Tablo I). Algı ve tabire hengam geçtikçe yeni kazanımlar eklenir. Altı aylık
bebeklerin gözleri ile sesleri takip etmeleri beklenirken, dokuz aylık bebeklerin seslere dönüp bakmaları, kendileri ile
konuşulduğunda dinlemeleri ve sık kullanılan nesnelerin isimlerini tanımaları beklenir. Bir numara yaşına girmiş bebeklerin tek kademeli yönergeleri alanına getirmeleri beklenmektedir. On sekiz aylık bebeklerin, sorulduğunda en az bir vücut kısmına işaret
edebilmeleri beklenir. Yirmi dört ayını tamamlamış evlatların ise olağan yönergeleri yanına getirmeleri, kitaptaki fotoğrafları
sorulduğunda gösterebilmeleri, kolay hikayeleri, müzikleri dinlemeleri ve birkaç vücut kısmını gösterebilmeleri beklenir. Üçdört
yaş arası evlatların ise “kim”, ”ne”, “nerede” ve “neden” sorularını cevaplayabilmeleri beklenir9-11.
Söz de algı üzere malûm basamakların takip edilmesi ile gelişir. Altı aylıkken bebeklerin gülmeleri, agulamaları, babıldamaya
başlamaları (aynı heceleri biraraya getirmeleri ma-ma, ba-ba gibi), memnuniyet ve memnuniyetsizliklerini sesleri ile söz etmeleri beklenir. Dokuzuncu ayda babıldamanın çeşitlenmesi (uzun, kısa ve farklı hecelerin biraraya gelmesi gibi) ve vücut lisanı tasarrufu gözlenir. Bir numara yaşın dolması ile, babıldamanın, sesleri taklit etmeye çalışmanın, net olmasa da bir yahut birkaç söz söylemenin ve vücut lisanı tasarrufunun gözlenmesi beklenir. Bir buçuk yaşında ise 3-20 sözün dağarcığa eklenmiş olması, sözlerin birçoklarının isimlerden oluşması ve jest ile mimiklere sesleri katarak muhabere kurulması beklenir. İki yaşındaki evlatların iki kelimeyi biraraya getiriyor olmaları ve ses ile sözcükleri taklit ediyor olmaları gerekir. Üç-dört yaşları arasında konuşmanın aile dışındaki kimseler tarafından da anlaşılır olması, dört ve daha çokça sözden oluşan cümleler kuruyor olmaları beklenir6,9-11.
Gecikmenin Nedenleri
Yukarıda bahsedilen lisan ve konuşma gelişim basamaklarının takip edilemediği durumlarda kapsamlı bir kıymetlendirme yapılması gereklidir8. Lisan ve konuşma gecikmesinin genetik (Down sendromu, yarık damak, Fragile-X vs.), işitsel, nörolojik (çocukluk apraksisi, serebral palsi, dizartri vs.) yahut nöropsikiyatrik (otizm) üzere sebepleri olabilir. Bu üzere nedenlerden dolayı görülen lisan ve konuşma gecikmesine “ikincil lisan ve konuşma problemleri” denilmektedir2. Bu tıp illetler farklı vakitlerde teşhis edilebilirler. Örneğin, sağırlık ve sarih fizikî özellikler içeren sendromlar (Down sendromu gibi) daha erken teşhis edilebilir. Gelgelelim semptomları daha geç ortaya çıkan bozukluklar (otizm gibi) daha geç teşhis edilebilir12. Düşük gelirli ailelerde bu bozuklukların teşhis edilmesi daha da geç olabilir13.
Lisan ve konuşma gecikmesi genetik, işitsel, nörolojik yahut nöropsikiyatrik bir bozukluğun sonucu olabileceği üzere, rastgele bir
nedene bağlı olmaksızın da ortaya çıkabilir. Primer lisan ve konuşma meselelerinin nedeni konusunda fikir birliğine varılmamış olsa da, kimi risk faktörleri belirtilmiştir. Cinsiyet, bir risk faktörü olarak bilinmektedir6,14. Erkeklerde kızlara orantıyla lisan ve konuşma gecikmesi görülmesi riski üç kat ziyadedir. Ayrıyeten, ailede konuşma gecikmesi yaşamış bireylerin olması bu riski iki katına çıkarmaktadır15. Bir gayri risk faktörü ise düşük veladet tartısı ve erken veladet olarak belirlenmiştir. Ülkü veladet yüklerinin %85’inden daha düşük yükle doğan çocuklarda yahut 37 getsyonel haftadan erken doğan çocuklarda lisan ve konuşma gecikmesi riski iki kat fazladır16.
Lisan ve konuşma gelişiminde gecikmeye sebep olan bir öteki faktör ise elektronik medyadır. Televizyon, bilgisayar, internet,
playstation vb. teknolojilerin ağırlaştığı elektronik ortamda yetişen evlatlar, gerek kendi yaşıtları gerekse aile içi muhaberenin
azalmasına bağlı olarak giderek daha geç konuşmaya başlamaktadırlar17. Münhasıran iki yaş öncesi evlatların lisan ve
konuşma gelişimini olumsuz etkilediği için televizyon izlemeleri önerilmemektedir18.
Marmara Medical Journal 2012;25:1-4
Kayıran ve ark.
2 Çocuklarda Konuşma ve Lisan Gecikmesi
Tablo I. Lisan ve Konuşma Gelişim Basamakları
Yaş Algı Tabir
6 ay Sesleri gözü ile takip eder Güler.
Agular.
Babıldar-aynı heceleri biraraya getirir –ma-ma, ba-ba üzere.
Memnuniyet ve memnuniyetsizliğini sesi ile tabir eder.
9 ay Seslere dönüp bakar Babıldar –kısa ve uzun
Kendisi ile konuşulduğunda heceleri biraraya getirir dinler. Sık kullanilan nesnelerin –ta-ta, di-di-di üzere.
isimlerini tanır (kitap, bardak vs.) Vücut lisanını kullanır (parmakla işaret etmek
gibi). El sallar.
12 ay Tek kademeli yönergeleri Babıldar.yerine getirir Sesleri taklit eder.
Cok net olmasa da bir yahut birkaç söz söyleyebilir. El sallar.
18 ay Sorulduğunda en az bir 3-20 sözü vardır. vücut kısmına işaret edebilir Söz dağarcığı isimlerden oluşur.
Sesleri biraraya getirerek jest ve mimiklerle muhabere kurabilir.
2 yaş Olağan yönergeleri Iki kelimeyi biraraya ipucu, jest, mimik olmadan getirebilir (anne, su vs.) mekanına getirir Sesleri ve sözcükleri Kitaptaki fotoğrafları taklit eder. sorulduğunda gösterebilir Olağan hikayeleri, müzikleri dinler
Sorulduğunda birkaç vücut kısmına işaret edebilir
3 yaş- Olağan “kim”, ”ne”, Aile dışındaki bireyler de 4 yaş “nerede” ve “neden” konuşmasını anlayabilir.
sorularını cevaplayabilir Dört yahut daha çokça sözden oluşan cümleler kurabilir.
İşitme yahut nörolojik bozukluğu olan sendromik çocuklarda lisan
ve konuşma gecikmesi beklentisi olduğundan erken periyotta
münasip yaklaşım yapılabilir. Lakin, yukarıda da bahsedildiği üzere,
rastgele bir sendrom yahut anomali olmaksızın da lisan ve konuşma
gecikmesi gözlenebilir. Bu türlü durumlarda, evlat gelişim
basamaklarına ulaşamadıkça ailede tasa başlar; haber yekuna,
sairleri ile konuşma, zaten geçmesini bekleme ya da
çevresel teklifler dikkate alınarak konuşma gecikmesinin teşhisi ve
gerekli tedavinin başlatılması ötelenebilmektedir19.
Gecikmenin Temel Belirtileri Nelerdir? Ne vakit konuşma
terapistine yönlendirilmelidir?
Lisan gelişim aşamasında lisan ve konuşma değerlendirmesi
gerektiren birtakım işaretlere dikkat etmek gerekir (Tablo II). Dokuz
aylık bebeklerde babıldama olmaması, sessiz harflerin kısıtlı
kullanılması ve yüklü olarak sesli harfler ile babıldamanın
gerçekleşmesi bir risk faktörüdür. On iki aylık bebeklerde işaret
etme ve jestlerin görülmemesi de kıymetlendirme gerektiğine
işarettir. On beş aylıkken en az üç sözün olmaması ve ebeveyn
sorduğunda 5-10 nesneye yahut insana bakılmaması da bir risk
faktörüdür. On sekiz aylıkken “anne”, “baba” ve farklı isimler
kullanılmıyorsa ve tek kademeli olağan yönergeler noktasına
getirilmiyorsa kıymetlendirme gerekmektedir. İki yaşındaki bir
evladın en az 25 sözü yok ise, vücut lisanı ile kurduğu muhabereye
sesi ile eşlik etmiyorsa ve istek üzerine fotoğraflara yahut vücut
kısımlarına işaret etmiyorsa bir lisan ve konuşma terapistinin
görüşüne başvurulmalıdır. İki buçuk yaşında iki kelimeyi biraraya
getirip özne ve yüklem kombinasyonları yapmıyorsa ve sorulara
laf yahut baş sallama yolu ile cevap vermiyorsa da değerlendirmeye
başvurulmalıdır. Üç yaşındayken en az 200 söz kullanmıyor,
isteklerini isimleri ile tabir etmiyor, sorulara karşılık olarak birkaç
sözcükten oluşan kalıpları tekrarlıyor (ekolali), edat ve yüklemleri
anlamıyor ve iki kademeli yönergeleri mahalline getiremiyorsa,
rastgele bir yaşta kazanımlar kaybediliyor ve arkaya gidiş
gözleniyorsa da devir geçirmeden lisan ve konuşma tearapistine
yönlendirilmelidir20,21.
Çift lisanlı yetişen çocuklarda iki lisanın birbirine karıştırılması
gözlenebilir lakin bu durum lisan gelişimi arttıkça azalır. Çift lisanlı
evlatların tek lisanla yetişenlere orantıyla kavramsal esneklik açısından
daha avantajlı olduğu düşünülmektedir22. Çift lisanlı evlatların tıpkı
meale gelen farklı sözler kullandığı göz önüne alındığında, çift
lisanlı ve tek lisanlı evlatların yekun söz dağarcığının misal
olduğu gözlenir23. Çift lisanlı evlatlar çoklukla beş yaş civarında her
iki lisanda de yetkin olurlar24. Çift dillilik primer lisanda zorluk
gözlenmiyor ise çoklukla kıymetlendirme için bir neden değildir8,25.
Lisan gecikmesi gözlendiğinde bizatihi geçmesini
beklemek erken müdahalenin eklerini önleyebilir. Lisan gecikmesi
yaşayan evlatlar mektep çağında da lisan bozuklukları yaşama riskine
sahiptir26,27. Araştırmalar iki–beş yaş arası lisan bozukluğu yaşayan
evlatların mektep çağında okuma ile ilgili zorluklarla karşılaştıklarını
göstermektedir28,29. Mahsusen ailede lisan gecikmesi olanlar, hem
algıda hem sözde gecikmesi olanlar ile jest ve mimikleri sonlu
yahut hiç kullanmayan evlatlar ileride muhtemel lisan bozuklukları için
(okuma, yazma, işitsel algı ve sözel ifade) risk altındadır30.
Lisan ve konuşma gecikmesi yaşayan evlatların uzun devirli
izlemlerinde, yedi yaşındaki evlatların lisan ve konuşma gecikmesi
yaşamamış akranlarına orantıyla söz dağarcığı, sözdizim ve
dilbilgisi açısından daha düşük performans sergiledikleri ortaya
çıkmıştır31. Bir öteki araştırma sonucuna nazaran, sekiz ve dokuz
yaşlarında bu evlatların akranları ile kıyaslandığında söz
dağarcığı, dilbilgisi, sözel hafıza, betimleme ve okuma algısı üzere
ortamlarda onlardan geri kaldıkları gözlenmiştir32. Lisan ve konuşma
gecikmesi yaşayan evlatların daha uzun periyot takibini yapan
araştırmalar da vardır. Örneğin, 17 yaşındaki evlatların
karşılaştırılması yapıldığında, lisan ve konuşma geriliği yaşayan
evlatların söz dağarcığı, dilbilgisi ve işitsel hafızalarında
düşüklük izlenmiştir33. Bu haberlerin ışığında, erken periyot lisan ve
konuşma gecikmesinin, uzun devirde akademik performansı
etkilediği çıkarımı yapılabilir34.
Yukarıda belirtilen uzun periyotlu sonuçlar da lisan ve konuşma
terapisinin gerekliliğini göstermektedir. Lisan ve konuşma terapisi
alan evlatlar ile terapi almayan evlatlar karşılaştırıldığında söz
dağarcığında artış, bir söylemde çıkan söz serisinde artış,
konuşma anlaşılabilirliğinde artışın yanı sıra, toplumsallaşma
becerilerinde düzelme ve ebeveynlerin telaşlarının azalması üzere
farklar belirlenmiştir35.
Lisan ve konuşma gecikmesi yaşayan evlatların ebeveynleri ve
pediatristleri, 24-36 ay arasında konuşmaya başlayan evlatlar ile
Marmara Medical Journal 2012;25:1-4
Kayıran ve ark.
Çocuklarda Konuşma ve Lisan Gecikmesi 3
Tablo I. Lisan ve Konuşma Değerlendirmesi Gerektiren İşaretler
Yaş Algı Tabir
9 ay _____ Babıldama yok yahut
sessiz harfler kısıtlı sesli
harflerle babıldama.
12 ay _____ İşaret etme yok,
jest yok.
15 ay Ebeveynin sorduğu 5-10 En az üç sözü yok.
nesneye yahut bireye bakmıyor.
18 ay Tek kademeli yönergeleri “Anne”, “Baba” ve
alanına getirmiyor. gayrı isimler yok.
2 yaş İstek üzerine fotoğraflara yahut En az 25 sözü yok
vücut kısımlarına işaret etmiyor. Vücut lisanı ile muhabere
kuruyor, buna ses
eşlik etmiyor
2,5 yaş Sorulara laf ile yahut baş Iki kelimeyi biraraya
sallama yoluyla cevap vermiyor. getirmiyor.
İsim ve yüklem
kombinasyonları
yapmıyor.
3 yaş Edat ve yüklemleri anlamıyor. En az 200 sözü yok.
İki kademeli yönergeleri İsteklerini isimleri
noktasına getirmiyor ile belirtmiyor.
Sorulara karşılık olarak
birkaç sözcükten
oluşan sözleri
tekrarlıyor (ekolali).
Rastgele _____ Kazanımlarını
bir yaşta kaybediyor, arkaya
gidiş gözleniyor.
I
karşılaştıklarında, 3 yaşa gelene kadar kıymetlendirme ve tedavi
yoluna gitmeyebilirler. Lakin, yapılan araştırmalara nazaran, 2 yaşında
konuşma geriliği olan evlatlar 3 yahut 4 yaşına geldiklerinde hala
yaşıtlarının performansını yakalamamış olabilirler36. Erken
müdahale sayesinde ise (3 yaş öncesi başlayan tedavi) evladın
gelişimsel eğrisini değiştirmek mümkündür. Erken müdahalenin
hem lisan ve konuşma hem de eşlik edebilen öteki bozukluklar için
yararlı olduğu belirlenmiştir37.
Lisan gecikmesi için yapılan kıymetlendirme ahir lisan ve
konuşma terapisti aileye evlatlarının lisan gelişimini desteklemek
için neler yapmaları gerektiğini öğretir. Bu sayede günlük rutinler
içinde maksat stratejiler ana ve peder tarafından uygulanır.
Araştırmalara nazaran müsait yaklaşımın lisan ve konuşma terapisti
tarafından yapılmasıyla onun eğittiği ebeveyn tarafından
uygulanması arasında edinilen kazanımlar göz önüne alındığında
fark yoktur. Bu yaklaşım çocuklarda lisan ve konuşma gelişimini
olumlu olarak desteklemektedir38. Devletimizde Anadolu
Üniversitesi, Sıhhat Bilimleri Enstitüsü bünyesinde Lisan ve Konuşma
terapisti Anabilimdalı kurulmuş olup lisansüstü seviyede eğitim
programı uygulamaktadır ve terapist yetiştirilmektedir.
Kaynaklar
1. Burden V, Stott CM, Forge J, Goodyer I. The Cambridge Language
and Speech Project (CLASP). I. Detection of language difficulties at 36
to 39 months. Dev Med Child Neurol 1996;38:613-31. doi:
10.1111/j.1469-8749.1996.tb12126
2. Stevenson J, Richman N. The prevalence of language delay in a
population of three-year-old children and its association with general
retardation. Dev Med Child Neurol 1976;18:431-41. doi:
10.1111/j.1469-8749.1976.tb03682
3. Silva PA, McGee R, Williams SM. Developmental language delay from
three to seven years and its significance for low intelligence and
reading difficulties at age seven. Dev Med Child Neurol 1983;25:783-
93. doi: 10.1111/j.1469-8749.1983.tb13847
4. Rescorla L. The Language Development Survey: a screening tool for
delayed language in toddlers. J Speech Hear Disord 1989;54:587-99.
5. Wong V, Lee PW, Lieh-Mak F, et al. Language screening in preschool
Chinese children. Eur J Disord Commun 1992;27:247-64. doi:
10.3109/13682829209029424
6. Bu türlü J. Speech and language delays in preschool children. BMJ
2011;343:d5181. doi: 10.1136/bmj.d5181.
7. Paul R, (editor). Language disorders from infancy through adolescence:
assessment and intervention. New York: Mosby Elsevier, 2006.
8. McLaughlin, M. Speech and language delay in children. Am Fam
Physician 2011;83:1183-8.
9. American Speech-Language-Hearing Association. How does your child hear
and talk?
Accessed June 1, 2011.
10. Green M, Palfrey JS, (editors). Bright Futures: Guidelines for Health
Supervision of Infants, Children, and Adolescents. 2nd ed., revised.
Arlington, Va.: National Center for Education in Maternal and Child
Health; 2002.
11. Coplan J. Evaluation of the child with delayed speech and language.
Pediatr Ann 1985;14:203-8.
12. Charman T, Baird G. Practitioner review: Diagnosis of autism spectrum
disorder in 2- and 3-year-old children. J Child Psychol and Psychiatry
2002;43:289–305. doi: 10.1111/1469-7610.00022
13. Mandell DS, Listerud J, Levy SE, Pino-Martin JA. Race differences in
the age at diagnosis among medicaid-eligible children with autism. J
Am Acad Child and Adolesc Psychiatry 2002;41:1447-53.
doi:10.1097/00004583-200212000-00016
14. Huttenlocher J, Haight W, Bryk A, Seltzer M, Lyons T. Early vocabulary
growth: Relation to language input and gender. Dev Psychol
1991;27:236–48. doi: 10.1037//0012-1649.27.2.236
15. Feldman HM, Dale PS, Campbell TF, Colborn DK, Kurs-Lasky M,
Rockette HE. Concurrent and predictive validity of parent reports of
child language at ages 2 and 3 years. Child Dev 2005;76:856-68.
doi: 10.1111/j.1467-8624.2005.00882
16. Zubrick SR, Taylor CL, Rice ML, Slegers DW. Late language
emergence at 24 months: An epidemiological study of prevalence,
predictors and covariates. J Speech, Lang Hear Res 2007;50:1562–92.
doi:10.1044/1092-4388(2007/106)
17. Vandewater EA, Rideout VJ, Wartella EA, Huang X, Lee JH, Shim MS.
Digital childhood: electronic media and technology use among
infants, toddlers, and preschoolers. Pediatrics 2007;119:e1006-15.
doi: 10.1542/peds.2006-1804
18. American Academy of Pediatrics: Children, adolescents and television.
Commitee on Public Education. Pediatrics 2001;107:423-6. doi:
10.1542/peds.107.2.423
19. Scarborough AA, Hebbeler KM, Spiker D, Simeonsson RJ. Dimensions of
behavior of toddlers entering early intervention: child and family correlates.
Infant Behav Dev 2007 ;30:466-78. doi:10.1016/j.infbeh.2006.12.003
20. Northwest Center Child Development Program. Red flags for language
development.
Accessed June 3, 2011.
21. Schum RL. Language screening in the pediatric office setting. Pediatr
Clin North Am 2007;54:425-36. doi:10.1016/j.pcl.2007.02.010
22. Maura RM. Speech and Language Delay in Children. Am Fam
Physician 2011;83:1183-8.
23. Patterson JL. Comparing bilingual and monolingual toddlers’
expressive vocabulary size: Revisiting Rescorla and Achenbach 2002.
J Speech Lang Hear Res 2004;47:1216-7. doi:10.1044/1092-
4388(2004/089)
24. Redlinger WE, Park TZ. Language mixing in young bilinguals. J Child
Lang 1980;7:337-52. doi: 10.1017/S030500090000266X
25. Leung AK, Kao CP. Evaluation and management of the child with
speech delay. Am Fam Physician 1999;59:3121-8.
26. Catts HW, Fey ME, Tomblin JB, Zhang X. A longitudinal investigation
of reading outcomes im children with language impairments. J
Speech Lang Hear Res 2002;45:1142-57.
27. Oğuz Tanrıdağ. Speech and language disturbances in neurology
practice. Türk Nörol Derg 2009;15:155-60.
28. Silva PA, Williams S, McGee R. A longitudinal study of children with
developmental language delay at age three: later intelligence,
reading and behaviour problems. Dev Med Child Neurol
1987;29:630-40. doi: 10.1111/j.1469-8749.1987.tb08505.x
29. Scarborough HS, Dobrich W. Development of children with early
language delay. J Speech Hear Res 1990;33:70-83.
30. Weiner PS. A language delayed child at adolescence. J Speech Hear
Disord 1974;39:202-12.
31. Rice ML, Taylor CL, Zubrick SR. Language outcomes of 7-year-old
children with or without a history of late language emergence at 24
months. J Speech Lang Hear Res 2008;51:394–407.
doi:10.1044/1092-4388(2008/029)
32. Rescorla, L. Language and reading outcomes to age 9 in late-talking
toddlers. J Speech Lang Hear Res 2002;45:360–71.
doi:10.1044/1092-4388(2002/028)
33. Rescorla, L. Age 17 language and reading outcomes in late-talking
toddlers: Support for a dimensional perspective on language delay. J
Speech Lang Hear Res 2009;52:16–30. doi:10.1044/1092-4388
34. McRae KM, Vickar E. Simple developmental speech delay: a followup
study. Dev Med Child Neurol 1991;33:868-74. doi:
10.1111/j.1469-8749.1991.tb14795.x
35. Robertson S, Weismer S. Effects of treatment on linguistic and social
skills in toddlers with delayed language development. J Speech Lang
Hear Res 1999;42:1234–48.
36. Rescorla L, Alley A. Validation of the language development survey
(LDS): a parent report tool for identifying language delay in toddlers.
J Speech Lang Hear Res 2001;44:434–45. doi:10.1044/1092-
4388(2001/035)
37. Guralnick MJ, (editor). The developmental systems approach to early
intervention. Baltimore: Brookes, 2005. doi: 10.1002/icd.453.
38. Pepper J, Weitzman E, (editors). It Takes Two to Talk: A practical guide
for parents of children with language delays. Toronto: The Hanen
Centre, 2004.
Marmara Medical Journal 2012;25:1-4
Kayıran ve ark.
4 Çocuklarda Konuşma ve Lisan Gecikmesi