Picasso'yu Bile Kendisine Hayran Bırakmış Bir Efsane: Fikret Mualla

Ne pahalı sanatkarlar yetiştirmiş bu topraklar...


Fikret Mualla fotoğraflarını anlamak



Fikret Mualla'nın trajik ve enteresan hayatına geçmeden evvel bilinmesi gereken bir konu vardır. Onun fotoğrafları herkese nazaran değildir.

Sizin için sanat sırf gerçekliğin katmanlarından ibaretse, muhtemelen çalışmaları size itici gelecektir.

Fakat fotoğraflarındaki, klasik sanat anlayışlarına karşı duruşunu kavrayıp, asıl hedefini anlarsanız saatlerce karşısında yapıtlarını izleyebilirsiniz.

Fikret Mualla'nın yapıtlarındaki nesnelerin, objelerin değil, fotoğrafın kendisinin renkleri vardır. Bu anlayışın birinci öncülerinden biri olan bu büyük usta, izleyiciye obje ya da nesne değil, rengin kendisini göstermek istemiştir. Kullanılan objeler ise sadece onun minik oyuncaklarından ibarettir.

1903 doğumlu olan Fikret Mualla'nın birinci trajedisi çocuk yaşta annesinin vefatına sebep olmasıdır.



Küçük Mualla Galatasaray Lisesi'nde yatılı okumaktaydı. O periyotlar Avrupa'yı kasıp kavuran İspanyol Gribi, kaldığı okulda kendisini de vurmuştu. Meskenine geldiği bir gün istemeden annesine gribi bulaştırdı ve çok geçmeden, çok sevdiği annesi yaşama veda etti.

Bu durum Fikret Mualla'yı ölene kadar bir suçluluk hissine mahkum etmiştir. Ne sanat ne alkol bu histen kurtulmasına yardımcı olamadı. Annesinin vefatından sonra, babasının epeyce genç bir bayanla evlenmek istemesi ise, aile bağlarının büsbütün kopmasına ve de yaşama olan nefretin artmasına neden olmuştur.

Tüm bunlar yetmezmiş üzere, okulda top oynarken bacağını kırdı ve sakat kaldı. Ergenlik periyotlarında ağır buhran ve depresyon, başına bir kara bulut üzere çöktü. 17 yaşında okulu bıraktı, mühendislik okumak için İsviçre'ye gönderildi.

Meskenden kovulmak olarak düşündüğü bu seyahat, onun hayatını büsbütün değiştirecekti.

Mühendislik okumak için gittiği ülkede fotoğraf sanatı onu cezbetmiştir. Savaşın kıyısında olan Avrupa'da parasız kalan Mualla, İsviçre'deki Türk konsolosu İstek Bey'in yardımı ile sanat eğitimi için Almanya'ya geçmiştir.



Almanya'da sanat eğitimi aldığı sırada babası mali olarak kahra girdi. Mualla beş parasızdı. Bu süreçte birinci kez alkol bağımlılığı yüzünden hastanede yattı. Şimdi 25 yaşındaydı...

Daha fazla maddi zahmetlere dayanamadı ve İstanbul'a döndü. Balıkesir'in Ayvalık ilçesinde bir mühlet fotoğraf öğretmenliği yaptı ve akabinde tekrar İstanbul'a döndü.

Atatürk ile yaşadığı trajik yanlış anlaşılma ve ölene kadar peşini bırakmayan polis korkusu...



Beyoğlu'ndaki meyhanelerin müdavimlerinden olmaya başlayan Fikret Mualla, bir gün başı hafif dumanlı içerken, meyhanenin duvarına asılı bir Atatürk tablosuna gözü takılır.

Yerinden doğrulup yapıtı incelemeye başlar ve imzayı görünce şok geçirir. Almanya'da eğitim görürken şiddetli bir tartışma geçirdiği hocasının imzasıdır bu. Bir anda küplere binen Mualla sövüp saymaya başlar.

Verip veriştirdiği kişi imza sahibidir, fakat dışarıdan bakıldığında çok sevdiği Gazi Paşa'ya sövdüğü sanılır. Meyhanenin mutfağından aşçı durumu bu formda algılar. Üstelik kendisi Atatürk'ün aşçısının oğludur. Bir anda hengame patlak verir. Fikret Mualla sıkıntısını anlatamadan soluğu karakolda alır. 3 gün azap görür. Bu trajik hadise hayatı boyunca yaşayacağı polis korkusuna neden olacaktır.

Abidin Dino ve başka sanatçı arkadaşlarının ortaya girmesiyle akıl hastanesine yatar. Koğuş arkadaşı Neyzen Tevfik'tir..

Bir rivayete nazaran husus Atatürk'e yanlış aktarılır. Atatürk'e tekraren mektup yazan Mualla'ya hiç cevap gelmez. Zira mektupları hiç Gazi Paşa'ya ulaştırılmaz.

Fransa yılları



1938 yılında babası vefat edince, Fransa'ya yerleşir. Birinci yıllar bolluk içinde yaşayan Mualla İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi ile birlikte tekrardan fakirliğin tadına varır.

Fotoğraflarını o kadar ucuzdan satmaya başlar ki, kendi kara borsasını kendisi yaratmıştır. Çeşitli sanat severlerin yardımı ile hayatta kalmaya çalışmaktadır. Bundan ötürü yapıtlarını galerilerde sergilemekte ıstırap çekmektedir. Zati işbilir alıcılar galeride fazla para vermektense, bir Fikret Mualla fotoğrafına 5-10 Türk Lirası üzere fiyatlardan rahatlıkla sahip olabilirlerdi. Fikret Mualla ise birden fazla vakit tek öğün yiyebiliyor, yardım severlerin eski kıyafetlerini giyiyor bir şişe şarap verene bir fotoğraf armağan ediyordu.

Fikret Mualla'ya kol kanat gerip onu dünyaya tanıtan sanat sever: Dina Vierny



Fikret Mualla hakikat vakitte hakikat kişi ile tanışır. Diana Vierny, Fikret Mualla'ya bir konut verir, başına bir bakıcı meblağ. Tek istediği Fikret Mualla'nın kendisine ayda bir fotoğraf bırakmasıdır. Bulunduğu sokaktaki tüm alkol dükkanlarını sıkı sıkıya tembihler; asla Fikret Mualla'ya alkol satılmayacaktır. Akabinde çalışmalarının büyük bir kısmını galerisinde stantlar.

Yapıtları öylesine büyük ilgi görür ki tamamı satılır. Üstelik Picasso'da davetlilerdendir. Fikret Mualla'nın yapıtlarından çok etkilenir, bir kaç fotoğrafını satın alır, yetinmez onu Fransa'daki atölyesine davet eder.

Kendisi de bir yapıtını Fikret Mualla'ya ikram etmek istemektedir...

Bir şişe rakı mı? İmzalı bir Picasso mu?



Picasso'nun davetini geri çevirmeyen Mualla, Paris'teki atölyesine masraf (1947) Birlikte oturup muhabbet ederler.

Picasso son yaptığı çalışmalarının dizili olduğu duvarı işaret ederek istediği bir resmi almasını ister. Fikret orta uzunluklarda bir Picasso fotoğrafını seçer koltuğunun altına sıkıştırır ve yollara düşer. Yolda eski bir arkadaşı ile karşılaşır. Arkadaşı yeni yeni koleksiyoner olmaktadır. Fikret'in koltuğunun altındaki Picasso'yu fark eder ve şu teklifi yapar;

Sana şahane bir akşam yemeği hazırlarım, 15 günde bende kalırsın, üstelik Türk Rakısı'da bulurum. Tek istediğim o tabloyu bana ver.

Fikret Mualla hiç düşünmeden teklifi kabul eder ve anında resmi veriverir.

Israrlı davetlerine karşın bir daha da Picasso'nun atölyesine gitmez.

Yapayalnız bir vefat



Dina Verny'nin himayesinden çoktan ayrılmış, kendisine yardımcı olan pek çok kişiyi üzmüş (aynı resmi farklı bireylere satmak, sattığı bireyden fotoğrafını gizlice alıp birebir şahsa yine satmak gibi) ve beş parasız kalmıştır. Üstelik 1962'de felç geçirmiştir. Polis dehşetinden, alkol krizlerinden, travmatik ve huzursuz bir ömür geçirmiştir. 

Lakin fotoğrafları hayran kazanmaya devam ediyordu; Madam Farnande Agnes onu alkol bulamayacağı bir yere Reillanne'deki çiftliğe gönderdi. Başına da bir bakıcı tuttu. 

Lakin Fikret çok geçmeden bakıcıyı başından kovaladı. 1967 yılının mayıs ayında yaşama veda ettiğinde kimse yanında değildi. Öldüğü günler sonra anlaşıldı. Evsizler mezarlığına defnedildi. Cenazesi yıllar sonra Türkiye'ye getirilecekti...

Devrinde Picasso'dan Giocometti'ye pek çok büyük sanatkarın hayranlığını kazanan büyük usta, dermanı sanat ve şarapta aradı durdu. 

Fikret Mualla'nın tuhaf, trajik ve acı dolu hayatını Hıfzı Topuz hocamızın 'Paris'te Bir Türk Fikret Mualla ' (Remzi Kitabevi 2014) isimli şahane kitabından okumanızı tavsiye ediyorum.

Yapıtlarının kimilerini ise Sakıp Sabancı Müzesi'nin alt katında Şeker Ahmet Paşa'nın asılı olduğu tablonun tam karşısında izleyebilirsiniz.



Ebat olarak küçük çalışmalardır. Zati Fikret Mualla büyük ebatlarda az eser üretmiştir. Fakat yapıtlarındaki enerjiyi anında hissedebilirsiniz. 

Sanatla kalın...