Plotinosculuk Ne Demek Hakkında Bilgi

Plotinosculuk Ne Demek Hakkında Bilgi

Yeniplatoncu Plotinos ’un ve onu izleyenlerin oğretisi

Mısır Yunanlılarından Plotinos (205270), Yeniplatonculuğun, temel oğelerini oğretmeni İskenderiyeli Ammonios Sakkas ’tan oğrendiği halde kurucusu sayılır Cunku Platonculuğun gizemsel yanını, antikcağ Yunanlılarının butun duşunceci duşunurleriyle uzlaştırıp dizgeleyerek, o geliştirmiştir Bu bakımdan Plotinosculuk secmeci bir oğretidir Antikcağ Yunanlılarının bilgi sevgisi (Yu Philosophia), Plotinos ’ta tanrı bilgisi (Yu Theosophia) ’ne donuşmuştur Bu bakımdan da Plotinosculuk, Hıristiyanlığın temellerini atan kilise babalarının başlıca kaynağıdır Plotinos ’un oğretisi turumcu Kamutanrıcılık adıyla da anılır Cunku ona gore evrendeki her şey tanrıdan cıkmıştır ve tanrıya donecektir Plotinos bu cıkışı, guneşin ışınlarının yayılması ya da bir kaynaktan su fışkırmasını dile getiren Yu Perilampsis deyimiyle dile getirir Perilampsis terimi Plotinos oğretisinin başkavramıdır Bu yayılma ya da fışkırmayı şoyle anlatır: ‘ ’Butun şeylerden once ve kendinden sonra gelenlerden farklı bir şeyin bulunması gerekir Bu bir olan ’dır O, hepsinin ilki olduğuna gore, kendi kendine yeter Cunku sonra gelen, once gelene muhtactır ama once gelen sonra gelene muhtac değildir Eğer birbirinden meydana gelen varlıklar varsa tumunun de doğrudan doğruya ondan gelmeleri gerekir Eğer o butun varlıkların birincisi ve bir olan ’sa hepsinin en tamı ve en guclusu olmalıdır Tamlık ve olgunluk icinde olansa kendiliğinde kalmaya katlanamaz, başka varlıklar meydana getirir Bu, sadece duşunen varlıklar icin değil, bitkisel, cansız varlıklar icin de boyledir Orneğin ateş ısıtır, kar soğutur Ozetle hicbir şey etkin olmamazlık edemez Oyleyse en tam ve en olgun, nasıl kendiliğinde kalabilirdi? ’ ’ (Enneades 5 kitap 4, 1) Bir olan deyimiyle dilegetirdiği tanrı ’yı da şoyle tanımlar: ‘ ’Bir olan, butun şeylerin hicbiri olmadığı icindir ki butun şeylerdir Butun şeylerin hicbiri onda olmadığı icindir ki ondan gelirler Bir olan tamdır, cunku hicbir şeyi aramaz, bir şeyi yoktur, bir şeye muhtac değildir Tam olduğu icindir ki taşar, taşmasıyla da kendinden ayrı bir şey meydana getirir Boylece her şey bir olandır, ama hicbir şey bir olan değildir Her şey bir olandır, cunku varlığını ondan alır Oysa kendiliğinde kalır Nasıl ki cizginin bir onceki noktası bir sonraki noktada yok olmaz ’ ’ (Anneades, 5, kitap, 2, 12) Plotinos, bu deyişiyle, tanrının varlıkları meydana getirmekle tozce eksilmediğini anlatmak ister Şoyle der: ‘ ’O, hicbir yerde olmadığı icindir ki her yerdedir ’ ’(İbid) Plotinos ’a gore bir olan, gercekten biriciktir Cunku ‘ ’eşi bulunsaydı, ikisi ancak bir tek şey olmak gerekirdi ’ ’ Plotinos ’a gore tanrıdan ilkin us dunyası yayılır, ondan ruh dunyası yayılır, ruh dunyasından da cisimler dunyası yayılır Evren boylelikle uc aşamada oluşur Plotinos bunu şoyle anlatır: ‘ ’Varlaşma us dunyasıyla başlar Ondan da ruh dunyası fışkırır Orada cisimsiz ruhlar vardır, us butunuyle bulunmaktadır Us, sonsuza dek bolunmez ve dağılmaz kalır Orada ruh da bolunmez ve dağılmazdır, ama ozunde bolunme ve dağılma vardır Ruhun bolunmesi, us dunyasından uzaklaşması ve cisimleri meydana getirmesiyle olur Nitekim bu yuzden, ruh cisimlerde bolunur, denir O halde nasıl olur da, hem de ve aynı zamanda, bolunmez olarak da kalır? Şu anlamda ki, usdan tumuyle uzaklaşmış değildir, kendinin bir bolumu cisimlere girmez, cisimlere girmeyen bu bolumun ozuyse bolunmezdir Platon ’un, ruh bolunmez bir ozle cisimlerde bolunen bir ozden yapılmıştır, sozu şu anlama gelir: Ruh, us dunyasında kalan bir ozle bu oze bağlı kalarak, merkezden cıkan bir yarıcap gibi, buraya kadar uzanan bir ozden yapılmıştır Bunun icindir ki hem bolunur, hem de bolunmezdir Ruh cisme, bir bolumuyle değil, butunuyle girer (?N) Bunun icindir ki bolunmuş değildir Ama cismin butununu kaplar, bunun icindir ki bolunmuştur O, devimsizdir ve bir şey yapmış değildir Bir yuzun bircok aynalardaki yansısı gibi sadece kendini butunuyle yansıtmıştır ’ ’ (Enneades, 1, 4) Ruh, hic kuşkusuz, Platon ’da olduğu gibi, Plotinos ’da da olumsuzdur: ‘ ’Biz, her birimiz olmez miyiz? Yoksa butunuyle mi yokoluruz? Ya da varlığımızın kimi bolumleri yokoluyor da kimi bolumleri, varlığımızı gercekten varlık eden bolumler, sonsuza kadar kalıyor mu? Bunu, doğayı izleyerek, oğrenebiliriz İnsan basit bir varlık değildir, bir ruhu ve bir bedeni vardır bu beden ruhun aletidir Her ikisinin de doğasını incelersek bedenin karmaşık olduğunu ve surupgidemeyeceğini goruruz Usumuz ve duyularımız bunun boyle olduğunu tanıtlıyor Onun zamanla bozulduğunu, cozulduğunu, her turlu kayıplara uğradığını ve aslına donduğunu goruyoruz Bir cisim başka bir cismi başkasına donuşturur ve yok eder Doğan şeylerin her birini ayrı ayrı ele alsak bile onların tek bir butunluk icinde olmadıklarını goruruz, bicim ve ozdek olarak ikiye bolunmuşlerdir En basit cisimler bile bu ikiliği taşırlar Bundan başka cisim olarak bir buyukleri vardır, kucuk bolumlere ayrılır ve parcalanırlar, demek ki bozulur ve yok olurlar O halde eğer beden varlığımızın bir bolumuyse butunuyle olmez değiliz Bedenimiz, ruhumuzun bir aleti olduğuna gore ancak belli bir zaman icin verilmiştir Ne var ki insanın temel bolumu, insanın asıl kendisi, bir ozdeğin bicimi ve bir aletin kullananı gibidir İki anlamda da insan ruhtur Hangi sağduyulu kimse boylesine bir varlığın olmezliğinden kuşkulanabilir? ’ ’ (İbid) Plotinos ’a gore uc basamaktan inerek varlaşan insan, cift yanlı merenin oteki uc basamağından cıkarak tanrısına donecektir Cıkış basamaklarının birincisi algı, ikincisi us ve ucuncusu gizemsel sezgidir İnsan once duyulur şeyleri algılayacak, sonra anlıkalır şeyleri uslamlayacak, sonunda esirme (Yu Ekstasis) ’yle gizemsel sezgi (Yu Theoria) ’ya erişerek tanrısına kavuşacaktır İnsan yaşamının ereği budur Uslamlama, algıyla edindiklerine bağlanan ve bundan oturu kendilerini de aşağılayan ruhları, tanrılarına dondurecek ve Platon ’da olduğu gibi onlara tanrılarını anımsatacaktır Plotinos ’a gore mutluluğa sanat, sevgi ve felsefe yollarından varılabilir Tanrı ’yı sanatcı duyulur alemde, seven kişi insan ruhunda, filozof anlaşılır alemde arar Ne var ki tanrıya ancak felsefesel bir kendinden gecişle varılır, duşunceyle varılan gercek sanatı ve sevgiyi aşar, sanatla ve sevgiyle varılanın ancak soluk birer golgeden ibaret olduğunu meydana koyar ve insanı tanrısıyla birleştirir Anlaşılır aleme goturen yontem, Platon ’da da olduğu gibi, eytişim (diyalektik) ’dir Eytişim, Plotinos ’ta, Platon ’da da olduğu gibi, doğruya vardıran bir mantık ’tır: ‘ ’Anlaşılıra ulaşıncaya kadar birleştirir, toplar, boler Eytişim, felsefe demektir, genele doğru yuruyen bir uslamlamadır, akıl yurutmenin mantıklı olup olmadığını her an denetleyen bir zekadır Eytişimin bilgileri onda aracsız olarak bulunur ’ ’ (Enneades, 3) Bu sozlerinden acıkca anlaşıldığı gibi eytişim, Plotinos icin, sezgisel bir mantıktır Plotinos, Aristoteles ’in bicimsel mantığının yerine, sezgisel bir mantık koymaktadır Plotinos da, Platon gibi, bilime dayanmayan hayal kuruculuğun en belli orneklerinden biridir