Pragmatizm (Faydacılık)

Pragmatizm nedir
Pragmatizm temsilcileri

Pragmatizm ayrıca iyinin hem de doğrunun teorisidir İyinin teorisi olarak yararcılık refahcıdır (welfarist) İyi en fazla faydayı sağlayandır ve burada menfaat şımartma, memnun etme veya bir objektif değerler listesine tarafından tanımlanır Bir içten teorisi olarak ise faydacılık neticecidir (consequentialist) Içten hareket en yüksek faydayı verendir

Yararcılık ilk olarak 18 asır İngiltere'sinde Jeremy Bentham ve diğerleri göre öne sürülmüştür Lakin Epikür (Aipikuros) gibi antik Yunan filozoflarına dek geri gidilebilir ilk kez ortaya atıldığında iyi azami insana en fazla mutluluğu getiren şey olarak tanımlanmıştı Ama sonradan Bentham iki ayrı ve birbiri ile çelişme potansiyeli olan kavram içerdiğinden birinci kısmı atıp yalnızca “en büyük mutluluk prensibi demiştir

Ayrıca Bentham'ın keza de Epikür'ün formulasyonu hedonistik nedenselliğin öbür tipleri olarak düşünülebilir çünkü hareketlerin doğruluğunu sebep oldukları mutluluğa göre ölçüyorlardı ve mutluluğu zevkle tanımlıyorlardı Oysa Bentham'ın formulasyonu ferdi olmayan bir hedonizmdi Epikür'ün kişiyi en mutlu eden şeyi yapmasını nasihat etmesine karşılık Bentham herkesi en mutlu yapacak şeyi yapmayı uygun görüyordu

John Stuart Mill Utilitarianismisminde ünlü (ve kısa) bir kitap yazmıştır Mill bir faydacı olmasına karşın bütün zevklerin benzer değerde olmadığını ileri sürmüştür “Mutsuz bir Sokrat (Sokrates) olmak mutlu bir domuz olmaktan yeğdir sözü bu görüşünü anlatır

Faydacılığı eleştirenler bu görüşün birkaç problemi olduğunu söylemişlerdir Bunlardan biri değişik insanların faydalarının karşılaştırılmasının zorluğudur Ilk faydacıların birçok mutluluğun felisifik hesap (felisific calculus) ile sayısal olarak ölçülebilip karşılaştırılabileceğine inanıyorlardı ama pratik olarak bu hiçbir süre yapılamadı Öbür insanların mutluluğunun kıyaslanmasının yalnızca pratik olarak yok prensipte de mümkün olmayacağı ileri sürülmüştür Faydacılığın savunucuları bu problemin iki kötü seçenek arasında karar atamak zorunda kalan herkesin karşılaşabileceği bir problem olduğunu söyleyerek karşılık vermişlerdir Bir milyar insanın ölmesiyle bir kişinin ölmesinin benzer derecede kötü olduğunu söyleyemiyorsanız bu problemi utilitaryanizmi inkar etmek için kullanamazsınız demişlerdir

Yararcılık duyarlı ile çeliştiği için de eleştirilmiştir Mesela kişi kendi çocuğunun hayatı ile iki yabancının hayatını kurtarmak arasında tercih yapmak zorunda kaldığında kendi çocuğunu kurtarmayı seçecektir Lakin faydacılar iki yabancıyı kurtarmanın gelecekte daha artı potansiyel mutluluğa sebebiyet vereceğinden tersini seçim etmeyi destekleyeceklerdir

Daniel Dennett kararlarımızı yönlendirmek için faydacılığın kullanmasının sınırlarını vermek için Three Mile adasını misal olarak kullanır Bu nükleer santraldaki kaza iyi mi yoksa kötü bir şey miydi? Bu kaza birçok kişi kadar nükleer enerji politikasına yaptığı etkiler yüzünden yardımcı olarak görülmekteydi ( neticede Çernobil dek fena bir kaza değildi) Dennett yararcılık açısından bütün kanıtları tartıp bir hüküm vermek için hâlâ daha erken (aradan geçen 20 yıla karşın) olduğunu söylemektedir

Burada laf edilen sıkıntılardan kurtulmak için faydacılığın öbür çeşitleri ortaya atılmıştır Faydacılığın geleneksel şekli maksimum üstünlük getiren hareket en iyi harekettir diyen hareket faydacılığıdır Buna alternatif ise en iyi hareket azami faydayı sağlayacak kuralın emrettiği harekettir diyen kaide faydacılığıdır

Örneğin bir kişi yalan söylerse azami faydayı elde edeceği bir durumda olsun Hareket faydacılığına kadar en doğru hareket yalan söylemektir Ama genel kural olarak doğruyu bildirmek o kişiye daha artı üstünlük sağlayacağını kabul edersek kural faydacılığı açısından doğruyu bildirmek gerekmektedir *