Radyoterapİ Uygulama Şekİllerİ

Radyoterapİ Başvuru Formu Şekİllerİ Uygulanış şekline tarafından radyoterapi genelde iki kısımda incelenebilir : HARİCİ (EKSTERNAL) RADYOTERAPİ Tedavinin içeriği ve planlama: Harici radyoterapi, radyoterapi uzmanının, hastanın ve hastalığın durumuna tarafından planladığı tedavinin Co60 ya da Lineer Akseleratör (Linac) cihazları ile, hastaya dışarıdan ve belli bir mesafeden uygulanması esasına dayanır Verilecek radyasyonun toplam dozu küçük ve eşit dozlara bölünerek, günlük seanslar halinde haftanın 5 günü uygulanır Tedavi süresi 1 günden 8 haftaya değin değişebilen uygulamalar mevcuttur İlgili personel sizin için birincil gün bir randevu saati ayarlayacak ve tedaviniz hergün aynı saatte uygulanmaya çalışılacaktır Bu, günlük yaşantınızın düzenini gözetmek açısından da faydalıdır Radyoterapiye başladığınız zamanki genel durumunuz, araç kullanmaya, uzun seyahat yapmaya, jurnal işlerinizi veya mesleğinizi yapmaya sürdürmek için uygunsa, radyoterapi esnasında da bu durumlarda bir değişiklik olmayacaktır Ama bilhassa uzun süreli tedavilerde, ilerleyen haftalarda bir takım tabi etkiler gelişebilmektedir Bu gibi durumlarda sözkonusu işlevler için yakınlarınızdan takviye istemeniz gerekebilir Radyoterapi kliniğindeki birincil randevunuzda tedavinizin planlaması yapılacaktır Planlama, tedavinin çok manâlı bir bölümüdürRadyoterapi planlaması, radyoterapi uzmanının hastalığınız hakkında yeterli bilgiyi almasını takiben, tedaviyi önce kafasında planlaması ile başlar Hastalığınızın durumuna tarafından, tedavi verilecek alan, verilecek günlük ve toplam dozlar için karar alınır sonra simülatör denilen aygıt yardımıyla çare alanı görüntülenerek, alanın izdüşümü hastanın cildine özel bir badana işaretlenir Bu işleme simülasyon denir Simülatör cihazı, tedavi cihazı ile aynı ölçeklerde tasarı edilmiş bir cihazdır ve ondan öbür olarak röntgen filmi çekebilir Bu Nedenle her hasta için mutlaka tedavi alanının röntgeni alınarak, içten bölgenin tedaviye girdiğinden kesin olunur Bu operasyon sıradan 1545 dakika sürer Doğru ölçü alınabilmesi, içten pozisyonun ve dürüst alanın saptama edilebilmesi için bu vakit içinde hiç hareket etmeden yatmak zorundasınız Simülasyon işlemi sırasında bazen birtakım organların görünür ayla gelmesini sağlamak nedeniyle ağızdan ya da damardan bazı ilaçlar uygulanabilir Simülasyon işlemi, saptama edilen doğru alanın cildinize özel bir badana ile işaretlenmesi ile sonlanır Bu işaretleri nasıl muhafaza edeceğiniz size anlatılacaktır İşaretler terleme ya da giysilerinize bulaşma aracılığıyla silinmeye başlayabilir Bu yüzden tedavi süresince eski çamaşırlar giymeniz yerinde olacaktır İşaretlerin silinmeye başladığını hissettiğiniz zaman bunu ilgili personele hemencecik haber veriniz Bu işaretleri asla kendi kendinize çizmeye çalışmayınız Keza tedavi alanına çare süresince su, krem, hap vs hiçbir maddenin teması önerilmez ve bu çizgilerin çizildiği andan tedavi sonuna kadar genel cisim banyosu yasaklanabilir Bu duruma hazırlıklı almak ve birincil başvuruya banyo yapmış olarak ulaşmak yerinde olacaktır bu vesileyle çare alanının dışındaki bölgeler için bu nesil kısıtlamalara muhakkak gerek yoktur Bazı merkezlerde cildinize boya yerine birkaç yere nokta şeklinde dövme (tatü) yapılabilir Bu yanlızca sizin isteğinizle olabilir Çünkü bu işlem biraz hastalık verici olabilir ve noktalar kalıcıdır Uygulanan ışının o bölgedeki doz dağılımını bakmak için özel yöntemlerle vücudunuzun bir takım bölgelerinin ölçüsünün alınması gerekebilir Tedavi başboyun bölgesine uygulanacaksa, özel bir madde kullanılarak baş veya da boyun bölgesinin kalıbının çıkartıldığı bir maske (orfit) her hasta için ayrı almak üzere oluşturulur Bu maske, her tedavi öncesi hastanın baş veveya boyun bölgesine yerleştirilerek pleksiglas bir levhaya sabitlenir Böylece hem hastanın uyuşuk kalması sağlanarak tedaviye girecek alanın doğruluğundan belli olunacak ve keza de hastanın yüzüne çizgiler çizilmesine gerek kalmayacaktır Maske birincil seferde size acayip gelebilir, kullanımı güç olabilir, özellikle nefes alma zorluğu yaratabilir Lakin her seferinde sadece birkaç dakika takacağınız için kısa sürede alışmanız zorlama olmayacaktır Aynı çare kalıpları vücudun diğer bölgeleri için de (örnpelvis) kullanılabilir ve esas hedef çare bölgesinin tedavi her tarafında uyuşuk kalmasını sağlayabilmektir Çizim işlemi bittikten sonradan radyasyon fiziği uzmanının oluşturacağı hesaplama ile tedavide her gün ne dek süre kalacağınız saptama edilir Tasarlama günü, radyoterapi kliniğindeki birincil gününüzdür Muhtemeldir oysa, daha önce hiç tanışık olmadığınız birtakım işlemlerle, hiç bilmediğiniz ve hatta ola ki korktuğunuz bazı cihazlarla karşılaşacaksınız Zihninizin bu konularla meşgul olması fazla doğaldır Bu yüzden ilgili personele aklınıza takılan herşeyi sormaktan katiyen çekinmeyiniz Halk başlıca personelin yoğun çalışma temposunu görerek, soru sormaktan çekinirler Ama bu, zihninizi işgal eden bilinmezlerden kurtulmanıza engel olmamalıdır Zira açıklanmayan her husus gözünüzde büyüyecektir Keza tedaviniz hakkında soracağınız her soru, tedaviyi ayrıca sizin için, hem de ilgili personel için azıcık daha kolaylaştıracaktır Tedavinin uygulanması : Tedavinin birincil günü tedirgin olmanız epeyce normaldir Ama ilk tedaviye girip, işlemi gördükten sonra korkularınızın manâsız olduğunu görecek, her geçen gün birazcık daha gizli olacaksınız Emniyet sebebiyle radyoterapi bölümleri çoğunlukla bodrum katlara yapı edilir Büyük ebatlı cihazlar ilk görüşte özellikle çocuk hastalar için üzüntü verici olabilir Her türlü endişe ve korkularınızı ilgili personele aktarmaktan asla çekinmeyiniz Siz ne denli rahat olursanız, tedaviniz o denli başarılı olacaktır Radyasyon tedavisi sadece birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar değişen sürelerde gerçekleşir Bu tedavi kesinlikle ve ayrıntılarıyla sızısız bir tedavidir Her tedavi öncesi radyoterapi teknisyeni, sizi çare masasında doğru pozisyonda yatırarak tedaviye hazırlar Bu hazırlık sırasında olası olduğunca dar olmanız, teknisyenin işini kolaylaştıracaktır Dürüst pozisyon sağlandıktan daha sonra ilgili personel sizi tedavi süresince odada yanlız bırakmak üzere ayrılacaktır Ama onlar sizi bir kapalı devre televizyon sistemi ile ya da bir pencereden tedavi süresince dikkatle izleyeceklerdir Bir pozisyon kayması gördüklerinde uygulamayı derhal sonlandırıp pozisyonunuzu düzeltmek için odaya girebilirler ya da umulmadık bir sağlık sorunu karşısında olaya hemen müdahele edeceklerdir Keza her tedavi odasında, sizin sesinizi dışarı duyurabilmenizi ya da oda dışındaki personelin sizi uyarı edebilmesini sağlayacak diafon sistemi mevcuttur Radyoterapi cihazı ile sadece bir açıdan çare olası olabileceği gibi, birçok süre öbür açılardan tedaviye gereksinim duyulur Siz pozisyonunuzu hiç değiştirmeden, 360 derece rotasyon özelliği olan aygıt, evvelden belirlenen açıda döndürülür Bu sırada çıkabilecek gürültü ya da cihazın görüntüsü tedirgin edici olabilir Teknisyen size birincil tedaviden önce, çare esnasında neler olacağını anlatacaktır Radyoterapi tedavisi genelde ilk gün planlandığı şekilde sonlanmaz Belli dönemlerde tedavi alanının küçültümesi, bazı kritik organların korunması, yeni alanlar eklenmesi gibi sebeplerle, danışıklı günlerde yeni planlamalar gerekecektir Doktorunuz sizi bu konuda birincil günden bilgilendirecektir Tedavi alanının özelliğine kadar ara sıra filtre, bolus, kurşun blok koruması gibi tedaviye tezgâhtar araçlar kullanılabilir Doktorunuz bu konuda da size gerekli açıklamayı yapacaktır DAHİLİ (İNTERNAL) RADYOTERAPİ Dahili Radyoterapi, radyasyonun vücuda dışarıdan değil, değişik tekniklerle içeriden verilmesi esasına dayanır Dahili tedavinin esas amacı, etraftaki alışılagelmiş dokuları radyasyondan koruyarak tümörlü bölgeye yüksek dozlarda radyoterapi verebilmektir 2 şekilde uygulanır : a) Vücut boşluklarına uygulanan dahili radyoterapi (İntrakaviter Çare) : Radyoaktif kaynakların özel aplikatörler yardımıyla, doğal bir beden boşluğuna, ışınlanacak doku ile bağlantı edecek şekilde yerleştirilmesi ile gerçekleştirilir En yaygın başvuru alanı bayanlarda rahim ve rahim ağzı kanserleridir Çoğunlukla önce harici radyoterapi uygulanır, takiben rahatsızlık bölgesinde dozu artırabilmek için dahili radyoterapiye geçilir Bu amaçla en sık kullanılan radyoaktif madde Sezyum137 elementidir Sezyum kaynağı, konulduğu yerde muhafaza edilebilmesi için bir uygulayıcı cihazın içine konulur Cihaz tüplerle aplikatörlere bağlıdır Aplikatörler radyoaktif değildirlerBunlar genel olarak ağrılı olmayan bir işlemle örneğin sadece vajinaya (ovoid) ya da vajina ile birlikte rahim içine (tandem) yerleştirilir Bir Takım hastalar için uygulamadan önce bir sakinleştirici enjeksiyonu gerekebilir Çok ara sıra vücudun alt yarısının uyuşturulduğu spinal anesaaaiye gerek duyulur Aplikatörler yerleştirildikten sonra, doğru pozisyonda olup olmadıklarının kontrolü için röntgen filmi alınır, icabında ayarlama yapılır Çare başlamadan önce, bu bölgeye yakın kritik organlardan mesane (idrar torbası) ve rektuma (kalın barsak ucu) problar yerleştirilerek bu organların alacağı dozlar bir monitör yardımıyla görüntülenir Bu organların açıklanmış bir dozdan artı almalarına izin verilmez Aplikatörler yerleştirildikten sonradan personel oda dışına çıkar, radyoaktif kaynaklar dıştan otomatik olarak yerleştirilir Tedavi bitiminde de otomatik olarak geri çekilir Afterloading ya da Otomatik Doldurma denilen bu teknikle personelin doz alması önlenmiş olur Tedavi birçok merkezde ortalama birkaç saat sürer ve hasta bu süre baştan başa muhtemel olduğunca hareket etmemeye çalışmalıdır Çünkü aplikatörler yerinden oynayabilir ve bu doz dağılımını bozar Çare için önceden belirlenen vakit tamamlandığında hasta evine dönebilir Bu operasyon genelde birer hafta ara ile birkaç kere tekrarlanacaktır Operasyon sonunda radyoaktif kaynak kapatılıp, aplikatörler çıkartıldığında, tüm radyoaktif belirtiler ortadan kalkar Hasta katiyen radyasyon bulaştırıcı değildir İnsan ilişkilerini bu korku nedeniyle sınırlamasına şüphesiz gerek yoktur Bu işlemden sonra vajinayı temiz tutmak nedeniyle birkaç gün vajinal koruma önerilir Bunun için kullanılacak özel maddeler konusunda hemşire gerekli bilgileri verecektir Sezyum yerleştirilmesi sonrası, ileride açıklanacak olan mide ve karın bölgesi radyoterapisi ast etkilerine aynı etkiler izlenebilir Bu durumda mutlaka doktorunuza haber vermelisiniz Sezyum uygulaması sonrası düşük de olsa bir lokal enfeksiyon riski vardır Çare sonrası yüksek ateş, kanama gibi belirtiler olursa, anında doktorunuza haber vermeniz gerekir b) Doku içine uygulanan dahili radyoterapi (İnterstisyel Tedavi) : Radyoaktif kaynakların tümörü sınırlayacak şekilde doku içine yerleştirilmesi esasına dayanır En sık olarak meme, dudak, ağız boşluğu yerleşimli tümörlerde bu usul kullanılır Bu tedavi, harici radyoterapinin tamamlayıcısı olabileceği gibi, çare olarak da kullanılabilir Özellikle daha önce harici radyoterapi uygulanmış hastalarda izlenen yerel nüks durumlarında, çevre bayağı dokulara asgari hasarla tümörlü dokuya tatmin edici doz verilebilmesi avantajı ile imtiyazlı bir yöntemdir Bu amaçla en sık İridyum192 ve Sezyum137 elementleri kullanılır Bu maddeler fazla ince iğneler, kablolar veya tüpler şeklindedir ve bu radyoaktif kaynaklar spinal anesaaai ya da genel anesaaai altında tümörlü doku çevresine kayıtlı bir sistem kapsamında yerleştirilir Doğru pozisyonda olup olmadıkları, mutlaka röntgen filmi alınarak yoklama edilir Bu tel veya tüpler, evvelden saat ve dakika bazında hassasiyetle hesaplanan sürede (sıradan 34 gün) doku içinde kalacaktır Bu vakit içerisinde hasta, ilgili serviste, bambaşka bir odada, altında anlatılacak özel güvenlik önlemleri altında kalacak ve vakit sonunda radyoaktif kaynakların yeniden spinal ya da genel anesaaai ile çıkartılmasının ardındaki taburcu edilecektir Bilhassa ağız boşluğuna radyoaktif madde yerleştirilmesi işlemi hastalık verici olabilir Konuşmayı ve yemek yemeyi zorlaştırabilir Kaynaklar yerleştirilmiş durumda iken yumuşak ve sıvı gıdalara müsade verilecek, kimi vakit serum takılması gerekebilecektir Ağız bakımı konusunda hemşireniz size asistan olacaktır Lüzum ağız boşluğu, gerekse memeye yapılan uygulama sonrası, kaynak çıkartıldıktan birkaç hafta sonrasına değin devam edebilecek ağrı yakınmanız olabilir Bu durumu doktorunuzu haber vermeniz gerekir Doku içi tedavide özel güvenlik önlemleri: Vücunuza yerleştirilen radyoaktif maddeler yerinde iken, hastane personelini ve refakatçilerinizin geveze radyasyona maruz kalmamaları için birtakım güvenlik önlemleri alınır Uygulamadan bir gün önce ilgili serviste kimsesiz kalacağınız bir özel odaya alınırsınız İlgililer, size dikkat etmeniz gereken hususları ve yapılacak işlemin ayrıntılarını anlatacaktır Bu dönem soru sormanız için en yerinde zamandır Aklınıza takılan her konuyu tereddütsüz sormanız, kayda değer konuları unutmamak için önceden bir liste tutmanız yararlı olacaktır Kaynaklar vücudunuzda bulunduğu sürece alınacak basit ve fakat fazla önemli önlemler şunlardır : Mutlaka yalnız kalacağınız bir odaya alınacaksınız Yayılan radyasyonu emmesi için yatağınızın iki kenarına kalın kurşun levhalar yerleştirilecektir Gereksiz radyasyona maruz kalmamak için hekim, hemşire ve öteki personel odanıza sadece zorunlu olduğu durumlarda uğrayacak ve fazla kısa süre kalacaklardır Fazla özel durumlar dıştan yanınızda refakatçi kalmasına müsade verilmeyecek, verilse de sizinle benzer odada kalmayacaktır Fazla özel durumlar haricen ziyaretçi kabul edilmeyecek, edilse de ziyaret çok kısa süreli olacaktırÇocukların ve hamile bayanların ziyaretine şüphesiz müsade verilmeyecektir Ara Sıra odadaki radyasyon seviyesini saptamak için özel bir ölçüm yapmak gerekebilir Bu gibi durumlarda Geiger sayacı denilen bir cihaz kullanılır Bu basit emniyet önlemleri ile kendinizi soyutlanmış hissedebilirsiniz Bu ortamda hastalığınız ve tedavi konusunda endişeleriniz artabilir Halk bu gibi durumlarda endişelerini öbür yollarla yenebilirler Bazıları tedavinin gidişi hakkında herşeyden farkında olarak gizli ederken, bazıları mümkün olduğunca eksik şey bilmeyi seçim ederler Aklınıza takılan her konuda veri sahibi almak sizi rahatlatacaksa, ilgili personel size muavin olacaktır Soru sormaktan asla çekinmeyiniz İçinde bulunduğunuz üzüntü ve korku haliniz, bunları yakınlarınız ve ilgili personel ile paylaşmanızla hafifleyecek, kendinizi daha iyi hissedeceksiniz Birkaç günlük bir zaman her tarafında bir odada yalnız kalacaksınız Odanızda kitap, dergi okumanızın, TV izlemenizin, müzik dinlemeneizin hiçbir sakıncası yoktur Hem unutmayınız ki, sözkonusu güvenlik tedbirleri, yalnızca vücudunuzda radyoaktif kaynakların bulunduğu süre kapsamında geçerli olacaktır Kaynaklar çıkartıldıktan sonra insan ilişkilerinizde hiçbir kısıtlamaya lüzum kalmayacaktır Bazı hastalar kaynaklar çıkartıldıktan daha sonra da radyasyonlu kalacaklarını, ailelerine ve arkadaşlarına zararlı olacaklarını düşünür ve endişe ederler Ancak vücuda yerleştirilen kaynaklar çıkartıldıktan sonradan radyasyonun bütün belirtileri kuşkusuz ortadan kalkar ve asla bulaştırıcılık sözkonusu değildir Bu endişeden kurtulmanın da en iyi yolu, ilgili personele sorarak bu konuda tatmin edici izahatı almanızdır Hastaneden çıktıktan sonradan bayağı yaşantınıza devam etmenizde de hiçbir tehlike ve sakınca yoktur