Rastlantı Ne Demek Hakkında Bilgi

Rastlantı Ne Aramak Hakkında Veri

Dış niçin

Metafizik us sistemi tesadüf'yı, zorunluk'la karşıtlaştırmıştır, benzer deyişle rastlantı olanın zorunluk ve zorunluk olanın rastlantı olamayacağını savunur Bu tahmin büsbütün yanlıştır, tesadüf yükümlülük olabileceği gibi mecburiyet da rastlantı olabilir Örneğin rayların bakımındaki bir ihmal yüzünden trenin raydan çıkması bir rastlantıdır, ne var fakat rayların bakımsızlığı sürüp giderse bir rastlantı olan trenin raydan çıkması bir mecburiyet olur Buna karşı antibiotiklerin keşfinden önce kimi mikroplu hastalıklarda zorunluluk olan vefat, antibiotiklerin kullanımıyla benzer hastalıklarda bir rastlantı olmuştur

Kimi metafizikçiler rastlantıyı büsbütün yok sayar, onlara kadar rastlantı nedenleri bilinmeyen zorunluluktur Bu sav da kökten yanlıştır, trenin raydan çıkması örneğinde görüldüğü gibi rastlantının nedeninin bilinmesi onun tesadüf niteliğini değiştirmez Kaldı oysa zorunlulukla nedenlilik de aynılaştırılamaz, birbirinden öbür ulamlardır Rastlantıyı yadsımak, zorunluluğu rastlantıya indirgemek demektir

Kimi metafizikçiler de zorunluluğu bütünüyle değil sayıp her olayın rastlantısal olduğunu ileri sürerler Bu iddia da kökten yanlıştır Her olay bir zorunluluğun ürünüdür; çocuk doğar, ağaç büyür, yağmur yağar Zorunlu koşulların hazırlanmış bulunduğu hallerde çocuk doğmamazlık, ağaç büyümemezlik, yağmur yağmamazlık edemez Lakin her zorunlu süreçte rastlantının da yeri vardır

Kimi metafizikçiler de rastlantı'yı özgürlük'le aynılaştırır Mesela Spinoza'ya göre her şey saltık bir mantıksal zorunlulukla olup biter, ansal alanda serbest irade bulunmadığı gibi maddesel alanda da rastlantı diye bir şey yoktur

Birçok felsefesel kavramlar ve ulamlar gibi tesadüf ulamı da oysa eytişimsel özdekçi felsefede açıklığa kavuşturulmuştur Eytişimsel özdekçi felsefeye göre 'dış niçin'in ürünü olan 'tesadüf', bir 'iç neden'in ürünü olan 'zorunluk' ulamıyla sıkıca bağımlıdır Biri var olmadan öbürü var olmayacağı gibi biri öbürüne dönüşebilir Evrende her vaka ve olay, iç nedenlerinin (veya ilişkilerinin) etkisiyle zorunlu olarak oluşur Fakat evrendeki her olgu ve olay, bununla birlikte, dış nedenlerden (ya da ilişkilerden) de etkilenir İşte bu iç nedenlerin etkisine 'mecburiyet', dış nedenlerin etkisine 'rastlantı' deriz Çünkü dış nedenler, iç nedenler gibi esas ve belirleyici değildirler Emin bir olgu veya olaya rastlamaları olası olduğu kadar rastlamamaları da olanaklıdır Dış neden ya da ilişkilerin muhakkak bir vaka ya da olay için zorunlu olanları olduğu gibi gerekli olmayanları da vardır Mesela iç nedenleriyle oluşan yumurtanın civcivleşebilmesi için ısı dış nedeni gereklidir; ama duvardan düşüp onu kıran taş dış nedeni, lazım olmak şöyle dursun, değil edicidir Dış niçin zorunlu olsun veya olmasın tekrar tekrar rastlantısaldır Örneğin yıldırım kendi iç nedenleriyle gerekli olarak oluşur, fakat yıldırımın ağaca çarparak onu yakması bir rastlantıdır, çünkü yıldırım ağaç için bir dış nedendir Seslenmek ki herhangi bir vaka veya olayın mecburiyet veya rastlantı olup olmadığını çakmak için onun bir iç nedenin mi yoksa bir dış nedenin ürünü mü olduğunu vermek gerekir Her olgu ve durum bununla birlikte, keza gerekli ayrıca de rastlantısaldır; örneğin ağacın yanması için rastlantı olan aynı şimşek, bölgenin atmosferik koşulları için zorunludur İnsan, gerekli önlemler gerçekleştirerek, rastlantıları yok edebilir; mesela yıldırımsavarlar yaparak yıldırım rastlantısını ortadan kaldırır, rayların bakımını sağlayarak trenin raydan çıkma rastlantısına engel olur, civciv makineleri yaparak yumurta için gerekli ısı rastlantısını zorunlu kılar Önlenemez sanılan kaza rastlantılarının bile pek birçok bilimsel önlemlerle pekala önlenebilir veya sayıları böylece aza indirilebilir; kusursuz üretilmiş ve uçuştan önce gereği gibi denetlenmiş bir uçak düşmez, trafik kuralları titizlikle uygulanan bir ülkede taşıt kazalarının sayısı öyle üye iner

Talih, talih, alın yazısı, vb gibi tesadüf'yla eşanlamda kullanılan kavramlar için de bu böyledir İnsan talihini kendi yaratabilir Geri bir ülkenin aydın bir bölgesinde ve eğitim görme olanaklarına sahip olarak doğmak kısmet (tesadüf)'tir Fakat her bölgesi okumuş ve her bireyi eğitim görme olanağına sahip kılınan bir ülkede böylesine bir kısmet laf konusu değildir Bir piyangoda ikramiye çıkması baht sayılır, lakin böylesine bir talihe kavuşmak için piyango bileti olmak zorunludur Hele bin biletli bir piyangoda bin bilete de sahip olan için ikramiye çıkması talih, eş deyişle rastlantı değil zorunludur

Bir ustanın dediği gibi, rastlantı, zorunluluğun bir beliriş biçimidirve onun tamamlayıcısıdır Doğrusu doğada ve toplumda zorunlu olmayan hiçbir süreç yoktur, lakin bu kimi yerde zorunluluğun rastlantı şeklinde belirmesine engel olmaz Tesadüf vardır ve belirli bir anlamda her zaman var kalacaktır, nesneldir, benzeşen deyişle belirli bir anlamda insan düşüncesinden ve iradesinden bağımsızdır; fakat bu nesnellik yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi hiçbir süre insanların ona el atamayacağı anlamına gelmez Bu konunun en ince ayrıntısına kadar anlaşılabilmesi için öznel ve objektif, olasılık ve gerçeklik ulamlarının da adamakıllı bilinmesi gerekir

Rastlantının varlığını göz önünde tutmayan ve onu yadsıyan bilim yanlış sonuçlara varır Çünkü zorunluluğun zorunlu koşulu yer alan tesadüf, onunla sıkıca bağımlı olarak tekrar tekrar ve her yerde eksik ya da çok sürüp gidecektir Tesadüf ve zorunluluk bir olayın birbirinden ayrılmaz iki objektif yanını dile getirir ve birbirleriyle iç içedir Tesadüf ve mecburiyet daima birbirlerine dönüşebilirler, rastlantı bir zaman sonra mecburiyet olabileceği gibi, mecburiyet da bir zaman daha sonra tesadüf olabilir

Bu konuda unutulmaması gereken en manâlı data şudur: zorunluluk esas tesadüf ilinekseldir Rastlantı, kimi yerde, zorunluluğun işleyişini bir süre için engelleyebilir Örneğin ısıya rastlamayan yumurta civciv çıkarmaz, ihmal edilmiş raylara rastlayan trenin işleyişi durur Fakat er geç ve daima yumurtalardan civciv çıkar ve trenler işler Çünkü zorunluluk, dağıtılmış rastlantılar arasında er geç ve daima kendi yolunu açar ve görevini yerine getirir Bunlar ayırt edilmedikçe hiçbir vaka ve durum gereği gibi bilinemez, tanınama, kavranamaz *