Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Yüksek Basınç alanlarından alçak basınç alanlarına dürüst olan, yatay yönü olan hava hareketlerine rüzgar denir Rüzgarların hızı rüzgârölçer adı bahşedilen aletlerle ölçülür Rüzgarların oluşmasının nedeni komşu iki yer arasındaki basınç farkıdır İki yer arasındaki basınç eşitlenince rüzgar durur
Rüzgar Çeşitleri
Rüzgarlar üç gruba ayrılır:
Kesintisiz rüzgarlar Periyodik (mevsimlik) rüzgarlar Lokal rüzgarlar 1 Sürekli Rüzgarlar
Yıl boyunca benzer yönde esen rüzgarlardır Öteki bir deyişle kalıcı yüksek basınç alanlarından daimi hain basınç alanlarına içten esen rüzgarlardır Aralıksız rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarları ve gönder rüzgarları edinmek üzere üçe ayrılır
Sürekli Rüzgarların Özellikleri
Kesintisiz aynı yönde eserler Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün kuzey yarımkürede sağına, güney yarımkürede solna saparlar Estikleri bölgeleriniklimini etkilerler a) Alizeler
30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki devingen yüksek basınç kuşağından ekvatordaki hain basınç kuşağına doğru sene baştan başa esen rüzgarlardır Dünyanın günlük hareketine yan olarak kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yarımkürede güneydoğudan eserler Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına yağış bırakır Sıcak kuşaktaki okyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir
b) Batı Rüzgarları
30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki devingen hain basınç kuşaklarına içten esen rüzgarlardır Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle kuzey yarımkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzeybatıdan eserler Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar 60° enlemlerinde gönder rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve yönlerini etkilerler
c) Uç Rüzgarları
Kutuplardaki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik hain basınç alanlarına dürüst esen soğuk rüzgarlardır
2 Mevsimlik Periyodik Rüzgarlar (Musonlar)
Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların sene içerisindeki farklı oranda ısınma ve soğumalarına ast olarak oluşan basınç alanları arasında eserler
a) Yaz Musonu
Yaz mevsiminde tez ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur Geç ısınan Hint okyanusu ise yüksek basınç alanı halindedir böylece yaz musonları denizden karaya dürüst eser MayısEkim ayları aralarında etkin olurlar Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşır ve etkili olduğu yerlere bol yağış bırakırlar
b) Kış Musonu
Kış mevsiminde Asya ’nın iç kısımları fazla soğur ve burada güçlü bir yüksek basınç alanı oluşur Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları için birer alçak basınç alanı halindedir Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint ve Büyük Okyanus ’a doğru esen rüzgarların oluşmasına niçin olur Bunlara kış musonları adı verilir
Kış musonları karadan geldikleri için soğuk ve kurudurlar böylece yağış getirmezler Ama okyanusu geçerken nem aldıkları için Asya ’nın güneydoğusundaki adalara yağış bırakırlar
Görüldüğü Yerler
Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi aralarında Batı Afrika ile Gine Körfezi aralarında Doğu Afrika ile Hint okyanusu aralarında Doğu Asya ile Büyük Okyanus ’a tabi denizler aralarında 3 Yerel Rüzgarlar
Bunların bir kısmı, genel hava dolaşımına tabi rüzgarların lokal olarak bazı değişikliklere uğramasıyla oluşur Bazıları da adamakıllı bölgesel basınç farkları sonucunda oluşurlar
a) Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)
Birbirine yakın iki bambaşka özellikteki alanın, gün içerisinde ayrı derecede ısınıp soğumasına emrindeki olarak oluşur ve gece ile gündüz aralarında yön değiştirir
Kara ve Deniz Meltemleri
Gündüz, karalar daha artı ısınarak alçak basınç alanı oluşur Denizler ise daha serin olduğu için yüksek basınç alanıdır Bunun sonucunda denizden karaya içten serin bir rüzgar eser Buna deniz meltemi denir Deniz melteminin ege kıyılarındaki adı İmbat ’tır Deniz meltemi yağış getirmez Gece ise, karalar daha artı soğur ve yüksek basınç alanı oluşur Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır Bunun sonucunda da, karadan denize içten rüzgar eser Bu rüzgarlara kara meltemi denir
Dağ ve Vadi Meltemleri
Yanyana bulunan bağlarla hain düzlüklerin gün içinde farklı ısınma ve soğumalarına ast oalrak oluşur Gündüz, dağ yamaçları vadilerden daha fazla ısındığı için basınç azdır böylece rüzgar, vadiden yamaç yukarı eser Bu rüzgara vadi meltemi denir Gece ise yamaçlar vadilere oranla artı soğuduğu için rüzgar dağdan vadiye doğru eser Bu rüzgara dağ veya yamaç meltemi denir
b) Sıcak Yerel Rüzgarlar
Bunlar geldikleri yerlere tarafından sıcak olan rüzgarlardır
Fön (Föhn) Rüzgarı
Bu rüzgar yamaç her tarafında yükselen hava kütlesinin bir dağı aşarak öteki yamaçta alçalmasıyla oluşur Yükselen hava her 100m ’de 0,5°C soğur Ama dağın öteki yamacında alçalmaya başlayınca her 100m ’de 1°C ısınır Bunun nedeni kuru havanın alçalırken sürtünmenin de etkisiyle daha çok ısınmasıdır İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir En tipik biçimiyle İsviçre Alpleri ’nin kuzey yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye ’de Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları ’nda etkilidir
Etkili Olduğu Yerlerde
Sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır Havanın nem açığını artırır Yağış oluşumunu engeller Kar erimelerine neden olur Bağıl nemi azaltır Havanın nem nakliye kapasitesini artırır Sirokko
Büyük Sahra ’dan kaynaklanan Cezayir ve Tunus üzerinden Akdeniz ’e dürüst esen sıcak ve kuru bir rüzgardır Akdeniz ’i geçerken nem alarak İspanya, Fransa ve İtalya ’nın güney kıyılarına yağış bırakır
Hamsin
Afrika ’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır ’ın kıyıya yakın bölgelerine doğru eser Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır
Samyeli (Keşişleme)
Türkiye ’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır Özellikle yaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığa neden olur
c) Soğuk Yerel Rüzgarlar
Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri ’nden Adriya Denizi ’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır Hızları fazladır
Mistral
Fransa ’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz ’e içten esen soğuk ve kuru rüzgardır
Krivetz
Romanya ’da altında Tuna ovasından Karadeniz ’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır
d) Tropikal Rüzgarlar
Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100150 km ’ye kadar çıkabilen rüzgarlardır Daha fazla okyanuslar üzerinde oluşurlar Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, çoğunlukla hortumlara neden olurlar Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun, Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika ’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado adı verilir Türkiye gibi denizler ve karalar arasında büyük basınç farkının oluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkin değildir
Rüzgar Çeşitleri
Rüzgarlar üç gruba ayrılır:
Kesintisiz rüzgarlar Periyodik (mevsimlik) rüzgarlar Lokal rüzgarlar 1 Sürekli Rüzgarlar
Yıl boyunca benzer yönde esen rüzgarlardır Öteki bir deyişle kalıcı yüksek basınç alanlarından daimi hain basınç alanlarına içten esen rüzgarlardır Aralıksız rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarları ve gönder rüzgarları edinmek üzere üçe ayrılır
Sürekli Rüzgarların Özellikleri
Kesintisiz aynı yönde eserler Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün kuzey yarımkürede sağına, güney yarımkürede solna saparlar Estikleri bölgeleriniklimini etkilerler a) Alizeler
30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki devingen yüksek basınç kuşağından ekvatordaki hain basınç kuşağına doğru sene baştan başa esen rüzgarlardır Dünyanın günlük hareketine yan olarak kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yarımkürede güneydoğudan eserler Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına yağış bırakır Sıcak kuşaktaki okyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir
b) Batı Rüzgarları
30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki devingen hain basınç kuşaklarına içten esen rüzgarlardır Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle kuzey yarımkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzeybatıdan eserler Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar 60° enlemlerinde gönder rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve yönlerini etkilerler
c) Uç Rüzgarları
Kutuplardaki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik hain basınç alanlarına dürüst esen soğuk rüzgarlardır
2 Mevsimlik Periyodik Rüzgarlar (Musonlar)
Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların sene içerisindeki farklı oranda ısınma ve soğumalarına ast olarak oluşan basınç alanları arasında eserler
a) Yaz Musonu
Yaz mevsiminde tez ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur Geç ısınan Hint okyanusu ise yüksek basınç alanı halindedir böylece yaz musonları denizden karaya dürüst eser MayısEkim ayları aralarında etkin olurlar Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşır ve etkili olduğu yerlere bol yağış bırakırlar
b) Kış Musonu
Kış mevsiminde Asya ’nın iç kısımları fazla soğur ve burada güçlü bir yüksek basınç alanı oluşur Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları için birer alçak basınç alanı halindedir Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint ve Büyük Okyanus ’a doğru esen rüzgarların oluşmasına niçin olur Bunlara kış musonları adı verilir
Kış musonları karadan geldikleri için soğuk ve kurudurlar böylece yağış getirmezler Ama okyanusu geçerken nem aldıkları için Asya ’nın güneydoğusundaki adalara yağış bırakırlar
Görüldüğü Yerler
Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi aralarında Batı Afrika ile Gine Körfezi aralarında Doğu Afrika ile Hint okyanusu aralarında Doğu Asya ile Büyük Okyanus ’a tabi denizler aralarında 3 Yerel Rüzgarlar
Bunların bir kısmı, genel hava dolaşımına tabi rüzgarların lokal olarak bazı değişikliklere uğramasıyla oluşur Bazıları da adamakıllı bölgesel basınç farkları sonucunda oluşurlar
a) Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)
Birbirine yakın iki bambaşka özellikteki alanın, gün içerisinde ayrı derecede ısınıp soğumasına emrindeki olarak oluşur ve gece ile gündüz aralarında yön değiştirir
Kara ve Deniz Meltemleri
Gündüz, karalar daha artı ısınarak alçak basınç alanı oluşur Denizler ise daha serin olduğu için yüksek basınç alanıdır Bunun sonucunda denizden karaya içten serin bir rüzgar eser Buna deniz meltemi denir Deniz melteminin ege kıyılarındaki adı İmbat ’tır Deniz meltemi yağış getirmez Gece ise, karalar daha artı soğur ve yüksek basınç alanı oluşur Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır Bunun sonucunda da, karadan denize içten rüzgar eser Bu rüzgarlara kara meltemi denir
Dağ ve Vadi Meltemleri
Yanyana bulunan bağlarla hain düzlüklerin gün içinde farklı ısınma ve soğumalarına ast oalrak oluşur Gündüz, dağ yamaçları vadilerden daha fazla ısındığı için basınç azdır böylece rüzgar, vadiden yamaç yukarı eser Bu rüzgara vadi meltemi denir Gece ise yamaçlar vadilere oranla artı soğuduğu için rüzgar dağdan vadiye doğru eser Bu rüzgara dağ veya yamaç meltemi denir
b) Sıcak Yerel Rüzgarlar
Bunlar geldikleri yerlere tarafından sıcak olan rüzgarlardır
Fön (Föhn) Rüzgarı
Bu rüzgar yamaç her tarafında yükselen hava kütlesinin bir dağı aşarak öteki yamaçta alçalmasıyla oluşur Yükselen hava her 100m ’de 0,5°C soğur Ama dağın öteki yamacında alçalmaya başlayınca her 100m ’de 1°C ısınır Bunun nedeni kuru havanın alçalırken sürtünmenin de etkisiyle daha çok ısınmasıdır İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir En tipik biçimiyle İsviçre Alpleri ’nin kuzey yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye ’de Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları ’nda etkilidir
Etkili Olduğu Yerlerde
Sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır Havanın nem açığını artırır Yağış oluşumunu engeller Kar erimelerine neden olur Bağıl nemi azaltır Havanın nem nakliye kapasitesini artırır Sirokko
Büyük Sahra ’dan kaynaklanan Cezayir ve Tunus üzerinden Akdeniz ’e dürüst esen sıcak ve kuru bir rüzgardır Akdeniz ’i geçerken nem alarak İspanya, Fransa ve İtalya ’nın güney kıyılarına yağış bırakır
Hamsin
Afrika ’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır ’ın kıyıya yakın bölgelerine doğru eser Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır
Samyeli (Keşişleme)
Türkiye ’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır Özellikle yaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığa neden olur
c) Soğuk Yerel Rüzgarlar
Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri ’nden Adriya Denizi ’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır Hızları fazladır
Mistral
Fransa ’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz ’e içten esen soğuk ve kuru rüzgardır
Krivetz
Romanya ’da altında Tuna ovasından Karadeniz ’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır
d) Tropikal Rüzgarlar
Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100150 km ’ye kadar çıkabilen rüzgarlardır Daha fazla okyanuslar üzerinde oluşurlar Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, çoğunlukla hortumlara neden olurlar Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun, Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika ’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado adı verilir Türkiye gibi denizler ve karalar arasında büyük basınç farkının oluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkin değildir
