Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Altında iki ayrı listemiz var Her listedeki kelimeleri dikkatlice inceleyin
Birinci Liste
İplik, İğne, Keskin, Sivri, Dikiş dikmek, Göz, Yüksük, İğne batması, Diken, Acınacak Şey, Ot yığını, Enjeksiyon, Şırınga, Bez, Örgü örmek
İkinci liste
Yatak, Bitkin, Istirahat Etmek, Uyanık, Uyanmak, Rüya, Şekerleme yapmak, Battaniye, Uyuyakalmak, Kestirmek, Horlamak, Uyuyakalmak, Uyku bastırmak, Gevşemek, Esnemek
Şimdi de sıraladığımız listelere bakmadan aşağıdaki kelimelerden hangileri listede yer alıyordu? Her kelime için bir “evet veya “hayır ınız olsun Sonradan listelere yeniden bakın
Uyanık, Kapı, Şeker, İğne, Dikiş dikme, Uyku
Yukarıdaki deney DRM deneyi olarak bilinir Bu deneyi kullanarak çalışmalar yapan üç araştırmacının isimlerinin baş harflerinden oluşmuştur: Testi 1950 ’lerde geliştiren James Deese ve 1990 ’larda her yerde keşfedip üniversite öğrencilerine uygulayan psikologlar Henry L Roediger III ve Kathleen McDermott Roediger ve McDermott, bu listelerdeki 15 kelimeyi akılda tutmaları istenen öğrenciler arasında “sahte anımsama ve sahte tanımanın sinyâl düzeyde yüksek olduğunu keşfetmiştir Örneğin iplik, dikiş dikme ve örgü örme gibi kelimeler verildiğinde, öğrencilerin yarısı listede yer almasa da iğne kelimesini de hatırlamıştır Aynı şekilde, battaniye, kestirmek ve yastık gibi kelimelerin yer aldığı ikinci kelime listesinde uyku sözcüğünün de olduğunu bildirmişlerdir Her iki kelime de bir önceki sayfada yer almamaktadır Harvard psikologlarından Daniel Schacter bu gibi deneylerde, sahte anıların oranının derslerine katılan yüzlerce öğrenci arasında yüzde 8090 lara ulaştığını belirtmiştir McDermott ’a tarafından, insanları titiz olmaları konusunda ikaz etmek ortaya çıkan sonuçları çok eksik değiştirir “İnsanları hayali anıların olasılığına karşısında uyarmak, hafıza süreçlerini yoklama etmelerine tezgâhtar olmadığı gibi, gerçek dışı anıların oluşmasına da engel olmuyor, diyor “İnsanların sahte anıların önüne geçmede zorlandığı fazla açık Bu noktada sorulacak en kayda değer sorular, bu hatalı anıların nasıl ve ne zaman üretildiği ve bunları engellemenin mümkün olup olmadığıdır
Roediger, Listedeki kelimeleri dinleyen insanların beyninde o sırada bir anlamsal ağın harekete geçtiğini ve uyku kavramını ortaya çıkardığını düşünüyoruz, diyor Bu harekete geçme ayrıca dışsal (yani denekler kelimeleri duyduğu sırada olabildiği gibi), ayrıca içsel olabilir (kelimeler aralarında manalı bir yapı oluşturacak şekilde bağlar kurarken)
1990 ’ların ortalarında, Schacter bir kelimenin listede bulunup bulunmadığına verilen doğru ya da hatalı yanıtlar esnasında beynin tepkisini tahlil etmek için pozitron emisyon tomografisi (PET) taraması kullandı Eğer beyinde içten ya da yanlış yanıtları verirken farklılıklar gözlenirse, PET taraması tıpkı bir yalan makinesi olarak kullanılabilirdi; hatta doğruyu söylemediklerinin farkında olmayan insanları, bilinçli olarak yalan söyleyenlerden ayıracak daha iyi bir yalan testi olabilirdi
Schacter ne eyvah ki istediği sonuçları elde edemedi: Deneklerin beyin aktiviteleri, kelime listeleriyle ilgili doğru ya da hatalı yanıtlar verseler de benzer biçimdeydi Her iki durumda da, şakak loblarının iç kısımlarında ve hipokampusta daha güçsüz sinyaller görülürken, ön loblarda dinç elektriksel aktiviteler görüldü Ilk ilk önce görülen çok hafif farklılıklar Schacter ’in ekibini umutlandırdı Deneklerin yanlış bildirimleri sırasında, ön lobun belleği izlemekle ilişkili bir kısmının daha faal olduğu görüldü Ayrıca doğru anımsanan hatıralar, beynin sol yarım küresinde, kelimelerin sesleriyle ilişkili bölgede birazcık daha artı aktivite başlatıyordu Ancak bu bulgular testler daha tedbirli şartlar altında tekrarlandığında gözlemlenmedi
Bağlantının Gücü
Kanadalı psikolog Allan Paivio bağlar arasındaki hiyerarşinin bellek gücünü artırdığını buldu Beyin, bir nesnenin kendisini resminden çok daha dinç hatırlar Beyin hem nesnelerin resimlerini isimlerinden daha iyi hatırlar zira isimlerin nesnelerle hiçbir bedensel bağlantısı yoktur (Sahi, güle neden gül denir?)
Yaygın Bellek Hatalarımız
Geçicilik: Anıların zamanla aşınması
Dalgınlık: Uyarı eksikliği sebebiyle anılara ait ipuçlarının çelimsiz oluşması
Tıkanma: Bilgileri geri çağırma çabalarının sonuçsuz kalması Hatalı nedene doldurma: Anının hatalı bir kaynakla ilişkilendirilmesi
Telkine açık sözlülük: Tavsiye sonucu sahte anıların oluşması Yanlılık: Anıların yeni koşullara göre düzenlenmesi
Süreklilik: Kişinin unutmayı tercih ettiği olayları tekrar tekrar hatırlaması
Jean Piaget ’nin Hatası
İsviçreli psikolog Jean Piaget (18961980) çocuk psikolojisi alanında dev bir isim olarak anılır Çocukların çevrelerine harmoni sağlamayı öğrendikçe ortaya meydana çıkan zihinsel gelişim aşamalarına ilişkin çalışmaları çığır açıcı kabul edilir Piaget, genç zihinlerin yetişkinlerinkinden ne dek bambaşka şekillerde düşündüğünü göstermiştir Ancak genç beyinlerle ilgili çalışmalara öncülük eden biri olarak kendisi de beynin umulmadık olaylarının kurbanı olmuştu Piaget uzun bir süre doğruluğuna tutkuyla inandığı sahte bir anı taşımıştı
“On beş yaşıma dek doğru olduğuna inandığım bu sahneyi hala bütün canlılığıyla görebiliyorum dedi “Bakıcımın Champs Elysees ’de sürdüğü pusetimde otururken bir adam beni kaçırmaya çalıştı Bakıcım, adamla arama girerek onu kahramanca durdurmaya çalışırken vücuduma takılı kayıştan tutuluyordum Bakıcım sıyrık içinde kaldı; hala yüzündeki o izleri belli belirsiz görebiliyorum Etrafımızda bir topluluk toplandı, kısa pelerinli ve beyaz coplu bir polis memuru geldi ve adam da uçarcasına kaçtı Metro istasyonunun yakınlarında geçen tüm sahneyi gözümün önüne getirebiliyorum
Yıllar daha sonra, bakıcı Kurtuluş Ordusuna katıldı Dini yöneldikten sonradan, Piaget ’nin ailesine karşısında dürüst olmaya karar verdi Onlara, yüzündeki çizikler dahil, bütün olayı uydurduğunu anlattı Piaget ’nin annebabasının cesaretinden dolayı ona verdiği altın saati iade etti
Piaget ’nin çocukken bu öyküyü duyduğu ve sahte anıyı zihninde “gerçek bir hatıra olarak sakladığı açık Bir erişkin olarak yaşadıklarının hakiki olmadığını Öğrendiğinde bile bu anıyı zihinsel kusur olarak kabullenmekte zorlanmıştı
Bundan ‘bir anının anısı ama sahtesi ’ olarak bahsetmişti
Kelimelerle görüntüler aralarında bir bağ kurduğunuzda belleğin gücü artar Bunun nedeni bu gibi anıların kodlamalarının, dil ve görüntüyle ilişkili olanlar dâhil, ayrı sinir ağları baştan başa oluşmasıdır Bu da antik çağlara dayanan bir us tekniğinin neden faydalı olduğunu açıklar Romalı şair Çiçero tarafından tanımlandığı için Roma odası denen bu teknikte, kelimeler ve cümleler ile görüntüler aralarında bir tahvil kurulur
Bir sözcük için fiziki bir bakış yaratırsanız ve bunu açıklanmış bir yere yerleştirirseniz, büyük muhtemelen o kelimeyi hatırlarsınız Mesela, oğul kelimesinin ingilizcesi olan son kelimesini, bir aileyi (anne, baba, kız çocuk, oğlan) sıraya dizilmiş ve ailenin oğlunu da bu sıranın en sonunda resmederek hatırlayabilirsiniz Eğer kelimelerle görüntüleri, bir odadan diğerine gezinir gibi, tek bir anlatımla birbirine bağlarsanız uzun metin yığınlarını hatırlayabilirsiniz Schacter görsel bağlantılar kurmanın DRM testlerinin doğruluk oranını artırdığını göstermiştir Denekler DRM listesindeki kelimeleri dinlerken resimler gösterildiğinde (mesela, tereyağı kelimesi sesli okunurken tereyağı resmine görmek gibi) bu bağlantılar son derece kayda değer oluyordu Denekler kendilerine deneme listesinden sorulan bir kelimenin görselini de hatırladıklarında o kelimeyi duyduklarını yanılmadan söylüyorlardı
Kaynakça:
BBC
Birinci Liste
İplik, İğne, Keskin, Sivri, Dikiş dikmek, Göz, Yüksük, İğne batması, Diken, Acınacak Şey, Ot yığını, Enjeksiyon, Şırınga, Bez, Örgü örmek
İkinci liste
Yatak, Bitkin, Istirahat Etmek, Uyanık, Uyanmak, Rüya, Şekerleme yapmak, Battaniye, Uyuyakalmak, Kestirmek, Horlamak, Uyuyakalmak, Uyku bastırmak, Gevşemek, Esnemek
Şimdi de sıraladığımız listelere bakmadan aşağıdaki kelimelerden hangileri listede yer alıyordu? Her kelime için bir “evet veya “hayır ınız olsun Sonradan listelere yeniden bakın
Uyanık, Kapı, Şeker, İğne, Dikiş dikme, Uyku
Yukarıdaki deney DRM deneyi olarak bilinir Bu deneyi kullanarak çalışmalar yapan üç araştırmacının isimlerinin baş harflerinden oluşmuştur: Testi 1950 ’lerde geliştiren James Deese ve 1990 ’larda her yerde keşfedip üniversite öğrencilerine uygulayan psikologlar Henry L Roediger III ve Kathleen McDermott Roediger ve McDermott, bu listelerdeki 15 kelimeyi akılda tutmaları istenen öğrenciler arasında “sahte anımsama ve sahte tanımanın sinyâl düzeyde yüksek olduğunu keşfetmiştir Örneğin iplik, dikiş dikme ve örgü örme gibi kelimeler verildiğinde, öğrencilerin yarısı listede yer almasa da iğne kelimesini de hatırlamıştır Aynı şekilde, battaniye, kestirmek ve yastık gibi kelimelerin yer aldığı ikinci kelime listesinde uyku sözcüğünün de olduğunu bildirmişlerdir Her iki kelime de bir önceki sayfada yer almamaktadır Harvard psikologlarından Daniel Schacter bu gibi deneylerde, sahte anıların oranının derslerine katılan yüzlerce öğrenci arasında yüzde 8090 lara ulaştığını belirtmiştir McDermott ’a tarafından, insanları titiz olmaları konusunda ikaz etmek ortaya çıkan sonuçları çok eksik değiştirir “İnsanları hayali anıların olasılığına karşısında uyarmak, hafıza süreçlerini yoklama etmelerine tezgâhtar olmadığı gibi, gerçek dışı anıların oluşmasına da engel olmuyor, diyor “İnsanların sahte anıların önüne geçmede zorlandığı fazla açık Bu noktada sorulacak en kayda değer sorular, bu hatalı anıların nasıl ve ne zaman üretildiği ve bunları engellemenin mümkün olup olmadığıdır
Roediger, Listedeki kelimeleri dinleyen insanların beyninde o sırada bir anlamsal ağın harekete geçtiğini ve uyku kavramını ortaya çıkardığını düşünüyoruz, diyor Bu harekete geçme ayrıca dışsal (yani denekler kelimeleri duyduğu sırada olabildiği gibi), ayrıca içsel olabilir (kelimeler aralarında manalı bir yapı oluşturacak şekilde bağlar kurarken)
1990 ’ların ortalarında, Schacter bir kelimenin listede bulunup bulunmadığına verilen doğru ya da hatalı yanıtlar esnasında beynin tepkisini tahlil etmek için pozitron emisyon tomografisi (PET) taraması kullandı Eğer beyinde içten ya da yanlış yanıtları verirken farklılıklar gözlenirse, PET taraması tıpkı bir yalan makinesi olarak kullanılabilirdi; hatta doğruyu söylemediklerinin farkında olmayan insanları, bilinçli olarak yalan söyleyenlerden ayıracak daha iyi bir yalan testi olabilirdi
Schacter ne eyvah ki istediği sonuçları elde edemedi: Deneklerin beyin aktiviteleri, kelime listeleriyle ilgili doğru ya da hatalı yanıtlar verseler de benzer biçimdeydi Her iki durumda da, şakak loblarının iç kısımlarında ve hipokampusta daha güçsüz sinyaller görülürken, ön loblarda dinç elektriksel aktiviteler görüldü Ilk ilk önce görülen çok hafif farklılıklar Schacter ’in ekibini umutlandırdı Deneklerin yanlış bildirimleri sırasında, ön lobun belleği izlemekle ilişkili bir kısmının daha faal olduğu görüldü Ayrıca doğru anımsanan hatıralar, beynin sol yarım küresinde, kelimelerin sesleriyle ilişkili bölgede birazcık daha artı aktivite başlatıyordu Ancak bu bulgular testler daha tedbirli şartlar altında tekrarlandığında gözlemlenmedi
Bağlantının Gücü
Kanadalı psikolog Allan Paivio bağlar arasındaki hiyerarşinin bellek gücünü artırdığını buldu Beyin, bir nesnenin kendisini resminden çok daha dinç hatırlar Beyin hem nesnelerin resimlerini isimlerinden daha iyi hatırlar zira isimlerin nesnelerle hiçbir bedensel bağlantısı yoktur (Sahi, güle neden gül denir?)
Yaygın Bellek Hatalarımız
Geçicilik: Anıların zamanla aşınması
Dalgınlık: Uyarı eksikliği sebebiyle anılara ait ipuçlarının çelimsiz oluşması
Tıkanma: Bilgileri geri çağırma çabalarının sonuçsuz kalması Hatalı nedene doldurma: Anının hatalı bir kaynakla ilişkilendirilmesi
Telkine açık sözlülük: Tavsiye sonucu sahte anıların oluşması Yanlılık: Anıların yeni koşullara göre düzenlenmesi
Süreklilik: Kişinin unutmayı tercih ettiği olayları tekrar tekrar hatırlaması
Jean Piaget ’nin Hatası
İsviçreli psikolog Jean Piaget (18961980) çocuk psikolojisi alanında dev bir isim olarak anılır Çocukların çevrelerine harmoni sağlamayı öğrendikçe ortaya meydana çıkan zihinsel gelişim aşamalarına ilişkin çalışmaları çığır açıcı kabul edilir Piaget, genç zihinlerin yetişkinlerinkinden ne dek bambaşka şekillerde düşündüğünü göstermiştir Ancak genç beyinlerle ilgili çalışmalara öncülük eden biri olarak kendisi de beynin umulmadık olaylarının kurbanı olmuştu Piaget uzun bir süre doğruluğuna tutkuyla inandığı sahte bir anı taşımıştı
“On beş yaşıma dek doğru olduğuna inandığım bu sahneyi hala bütün canlılığıyla görebiliyorum dedi “Bakıcımın Champs Elysees ’de sürdüğü pusetimde otururken bir adam beni kaçırmaya çalıştı Bakıcım, adamla arama girerek onu kahramanca durdurmaya çalışırken vücuduma takılı kayıştan tutuluyordum Bakıcım sıyrık içinde kaldı; hala yüzündeki o izleri belli belirsiz görebiliyorum Etrafımızda bir topluluk toplandı, kısa pelerinli ve beyaz coplu bir polis memuru geldi ve adam da uçarcasına kaçtı Metro istasyonunun yakınlarında geçen tüm sahneyi gözümün önüne getirebiliyorum
Yıllar daha sonra, bakıcı Kurtuluş Ordusuna katıldı Dini yöneldikten sonradan, Piaget ’nin ailesine karşısında dürüst olmaya karar verdi Onlara, yüzündeki çizikler dahil, bütün olayı uydurduğunu anlattı Piaget ’nin annebabasının cesaretinden dolayı ona verdiği altın saati iade etti
Piaget ’nin çocukken bu öyküyü duyduğu ve sahte anıyı zihninde “gerçek bir hatıra olarak sakladığı açık Bir erişkin olarak yaşadıklarının hakiki olmadığını Öğrendiğinde bile bu anıyı zihinsel kusur olarak kabullenmekte zorlanmıştı
Bundan ‘bir anının anısı ama sahtesi ’ olarak bahsetmişti
Kelimelerle görüntüler aralarında bir bağ kurduğunuzda belleğin gücü artar Bunun nedeni bu gibi anıların kodlamalarının, dil ve görüntüyle ilişkili olanlar dâhil, ayrı sinir ağları baştan başa oluşmasıdır Bu da antik çağlara dayanan bir us tekniğinin neden faydalı olduğunu açıklar Romalı şair Çiçero tarafından tanımlandığı için Roma odası denen bu teknikte, kelimeler ve cümleler ile görüntüler aralarında bir tahvil kurulur
Bir sözcük için fiziki bir bakış yaratırsanız ve bunu açıklanmış bir yere yerleştirirseniz, büyük muhtemelen o kelimeyi hatırlarsınız Mesela, oğul kelimesinin ingilizcesi olan son kelimesini, bir aileyi (anne, baba, kız çocuk, oğlan) sıraya dizilmiş ve ailenin oğlunu da bu sıranın en sonunda resmederek hatırlayabilirsiniz Eğer kelimelerle görüntüleri, bir odadan diğerine gezinir gibi, tek bir anlatımla birbirine bağlarsanız uzun metin yığınlarını hatırlayabilirsiniz Schacter görsel bağlantılar kurmanın DRM testlerinin doğruluk oranını artırdığını göstermiştir Denekler DRM listesindeki kelimeleri dinlerken resimler gösterildiğinde (mesela, tereyağı kelimesi sesli okunurken tereyağı resmine görmek gibi) bu bağlantılar son derece kayda değer oluyordu Denekler kendilerine deneme listesinden sorulan bir kelimenin görselini de hatırladıklarında o kelimeyi duyduklarını yanılmadan söylüyorlardı
Kaynakça:
BBC
