Şark Meselesi Nedir, İlk Ne Zaman ve Nerede Kullanılmıştır?

Bugün bile hala kutlamakta olduğumuz özel bir süreç olan Türklerin Anadolu’ya girmesi, Avrupalılar için de tedirginliğin başladığı bir süreçtir. Hristiyan Avrupa, evvel pagan daha sonra da Müslüman olan Türklerin adım adım dünyayı fethetmesi karşısında büyük dehşet duymuş ve korktukları da başlarına gelmiştir. İlk olarak Osmanlı Devleti için kullanılmış olmasına karşın şark problemi kavramı, Türkler ve Avrupa ortasındaki amansız uğraşın bir tarifidir.

Avrupalılar için şark sorunu her vakit öncelikli bir sorun olmuştur zira onlardan olmadığı halde onlardan daha güçlü olan Türklerin Anadolu, Afrika ve Avrupa topraklarını göz nazaran göre ele geçiyor olmaları Hristiyan Avrupalılar için sonun başlangıcı olarak görülmüştür. Gelin şark sorunu nedir, birinci kere ne vakit ve nerede kullanıldı soruları üzerinden tarihin tozlu sayfalarında bir seyahate çıkalım.


Şark sorunu nedir, birinci defa ne vakit, nerede kullanıldı?
Şark sıkıntısı nedir?

Şark problemi birinci kere ne vakit ve nerede kullanıldı?

Şark sıkıntısı, Türklerin Anadolu’ya girmesi ile başladı

Avrupalıların saldırgan atakları, şark sıkıntısının ikinci sürecini oluşturuyor

Şark problemi ile Türkler, Orta Asya’ya geri gönderilmek istemiştir

Şark sıkıntısı bitti mi?


Şark sıkıntısı nedir?

Şark problemi, Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin tüm iç ve dış siyasetlerini kendi ortalarında konuşurken tanımlamak için kullandıkları bir kavramdır. Türk - Rus meseleleri, Osmanlı’da yaşayan Hristiyanlar, Osmanlı’nın hakim olduğu Avrupa toprakları, Osmanlı’nın hakim olduğu Kuzey Afrika toprakları ve tüm bunlar üzerinde uyguladığı siyasetler; Avrupalılar tarafından resmi ve resmi olmayan görüşmelerde şark sorunu olarak anılmıştır.

Şark sorunu birinci sefer ne vakit ve nerede kullanıldı?

Türkler, Avrupalıların en eski sıkıntılarından olsalar bile şark sorunu kavramı ilk sefer 1815 yılında gerçekleştirilen Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır. Avrupa haritası hakkında yapılan bu kongrede Rus Çarı Aleksandre, Osmanlı Devleti himayesinde yaşayan Hristiyan azınlıkların durumunu konuşmak için şark problemi kavramını kullanmıştır.

1815 yılında gerçekleştirilen Viyana Kongresi’nden sonra tüm Avrupalı diplomatlar şark sıkıntısı kavramını kabul ederek sık sık kullanır hale gelmişlerdir. Osmanlı Devleti’nin tüm iç ve dış siyasetleri, Avrupalılar tarafından şark sorunu olarak görülmüştür. 19. yüzyılda kullanılmaya başlamış bir kavram olmasına karşın aslında Avrupalılar için şark sorununun bin yıllık bir geçmişi olduğunu söylemek mümkün.

Şark sıkıntısı, Türklerin Anadolu’ya girmesi ile başladı:


Yıl 1071, yer Malazgirt ovası. Büyük Selçuklu hükümdarı Alp Arslan ve karşısında Bizans imparatoru Romen Diyojen. O güne kadar sadece akıncılar gönderilen Anadolu kapılarına bu sefer Türkler büyük bir orduyla geldiler. Şiddetli bir savaş sonrası Alp Arslan ve askerleri Bizans ordusunu yendiler. Bu zafer sonrası Anadolu’nun kapıları Türklere sonsuza kadar açıldı.

Bugün yaşamakta olduğumuz topraklara attığımız birinci adımların kıssasını anlatan bu birkaç satır bile tüylerinizi diken diken etmiştir, emin olun bu durumu yaşayan Avrupalıların da tüyleri diken diken olmuştu. Orta Asya steplerinde at süren, bir kısmı pagan bir kısmı Müslüman olan bu adamlar nasıl oldu da koca Bizans ordusunu yenerek onlara ilişkin olmayan topraklara adım attılar?

Şark sorununun birinci süreci olarak görülen 1071 - 1683 yılları, bizim için en şaşalı yıllarımızken Avrupalılar için endişeyle geçmiştir. Temel maksat, Türklerin Anadolu’da, Avrupa’da, Afrika’da ve Ortadoğu’da yayılmasını engellemekti. Lakin biliyoruz ki hepsini yaptık. 1683 Viyana kuşatmasında yaşanan başarısızlığa kadar savunmada olan Avrupa, artık atağa geçmeye karar vermişti.

Avrupalıların saldırgan atakları, şark sorununun ikinci sürecini oluşturuyor:


Durdurulamaz bir güç olarak yüzlerce yıl boyunca dünyanın dört bir tarafını fetheden Osmanlı, maalesef artık yorulmaya başlamıştı. 17. yüzyılda başlayan bu süreç Osmanlı’nın yıkılması ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile noktalandı. Bu süreç, Avrupalılar için şark sorununun ikinci sürecidir.

Viyana kuşatmasının başarısız olması ile birlikte Avrupalılar yürek kazandı. Elbette bu cüret askeri değildi. Osmanlı içinde yaşayan Hristiyanlar, Araplar ve öbür halklar desteklenerek isyan etmeleri sağlandı. İsyan etmeyenler için de Osmanlı Devleti’ne baskı yapılarak onlara özel haklar verilmesi sağlandı. Elbette Kuzey Afrika toprakları da büyük bir problemdi.

Avrupalılar için şark probleminin temel gayelerinden bir tanesi, Hristiyan birliği kurmak istemeleridir. Yani bu açıdan baktığımız vakit Osmanlı’da yaşayan gayrimüslimlerin isyana teşvik edilmesi anlaşılır bir durum. Lakin elin Avrupalısı neden Afrikalıları ve Arapları da isyana teşvik etti derseniz yanıtı sırf paradır.

Kuzey Afrika ve Ortadoğu tarih boyunca her vakit ticaretin merkezi olmuştur. Bu ticaret merkezlerinin Türklerin elinde olması ise hiçbir vakit Avrupalıları keyifli etmemiştir. Bu nedenle bölgede birçok İngilizler ve Fransızlar tarafından başlatılan sayısız isyan olmuştur. Maalesef bu isyanların sonu Osmanlı’nın yıkılışının temellerini atmıştır.

Şark sorunu ile Türkler, Orta Asya’ya geri gönderilmek istemiştir:


İlk cümlelerimizde anlattığımız üzere Türkler, Orta Asya steplerinde at koşturan barbar kavimler olarak görülmüşlerdir. Lakin yüzyıllar boyunca dünyanın dört bir yanını ele geçirmemiz Avrupalı devletlerin güzeline gitmemiştir. Bu maksadın son adımı olarak 1878 Berlin Antlaşması yapılmış ve Osmanlı’nın Balkanlardan büsbütün çıkması sağlanmıştır.

Elbette unutmayın, şark probleminin tek hedefi Hristiyan birliği kurmak değildir. Şark sorununun öteki bir hedefi da onlar üzere olmayan Türkleri geldikleri yere, Orta Asya’ya geri göndermektir. Bu nedenle topraklarımızda yaşayan Ermenilerin, Kürtlerin, Musevilerin ve öteki azınlık halkların her birinin birer devlet kurması amaçlanmaktadır.

Bu gaye doğrultusunda pek çok azınlık halkın devlet kurmasının sağlandığını biliyoruz. Lakin bu da yetmemiş ve şark problemini daha da kızıştırmak için Orta Asya’da yaşayan Türkler de Anadolu Türklerine karşı kışkırtılmışlardır. Sevr Antlaşması ile hedeflediklerine ulaşacaklarını düşünen Avrupalılara Mustafa Kemal Atatürk ve canı kıymetine savaşan Türk milleti büyük bir şok yaratmıştır.

Şark sorunu bitti mi?


Azerbaycan eski cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, sen Türk olduğunu unutsan da düşmanın asla unutmaz, demiştir. Bu cümle tahminen de bin yıllık şark sıkıntısının en net özetidir. Türkler tarih boyunca Çinlilerden, Araplardan, Fransızlardan, İngilizlerden ve Amerikalılardan etkilenmişlerdir lakin bazen biz unutsak bile dünyanın gözünde her vakit Türk olmuşlardır.

Bugün bile yaşadığımız problemlerin altını kazdığımız vakit maalesef birden fazla vakit gizli ya da açık bir halde Avrupa kaynakları olduğunu görüyoruz. Bugün yaşadıklarımızın altında yatan nedir, bu sorunun cevabını siyaset bilimciler verecektir. Lakin 21. yüzyılın çağdaş dünyasında her şeyin barış içinde olduğu bir ütopya yaşadığımız büyük bir yanılgıdır.

Avrupalıların Osmanlı iç ve dış siyasetlerini tanımlamak için kullandıkları şark sıkıntısı nedir, birinci sefer nerede ve ne vakit kullanılmıştır gibi sorular üzerinden Türk tarihinde kısa bir seyahate çıktı. Bahis hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.