Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Şeker kamışları suyu çıkarılmak için ezilmelidir Ezme işlemi ile, kamışın zorlama boğumlarının parçalanması ve saplarının yassılaşması gerekir Kamışın suyu bir araya toplanır, süzülür, bazen de işlenir ve kaynatılarak pozitif suyu atılır Kurutulmuş şeker kamışı artığı (posası) genellikle bu işlem için yakacak olarak kullanılır Kalan sıvı, jaggery, gur, chancaca ya da panela olarak aşina katı bir hal alması için ayırılır (Bu yazının kalanında gur olarak geçmektedir)
Verim
Şeker kamışından elde edilen gurun verimi genel olarak kamışların kalitesine ve kamış suyunun çıkarılma işlemine bağlıdır Aşağıdaki tablo bize uç değerleri (ekstremler) gösteriyor
Yüksek nitelikli kamışlardan %20 ’nin üzeri oranda şeker elde edilebiliyor Düşük kaliteli veya erken hasat edilmiş şeker kamışlarından da buna aynı bir şeker kamışı suyu elde ediliyor, ancak içerdiği şeker oranı daha düşük oluyor
Çıkarılan şeker kamışı suyundan elde edilen verimlilik kullanılan teknoloji ile sınırlıdır En zanaatkar üreticiler göre kullanılan üç merdaneli (silindirli) makineler 100 kg kamıştan 50 kg ’dan fazla kamış suyunu katiyen çıkaramıyor
Kaynatma işlemi kontrollü ve dikkatli bir şekilde yapılarak verim artırılmıştır Kaynatma işlemi olası olduğunca süratli ve temiz koşullarda yapılmalıdır
Ezme
Birçok şeker üreticisi üç adet metal merdaneden oluşan kolay ezme makineleri kullanır
Bangladeş ’te kullanılan hayvan ve dizel motor gücüyle çalışan şeker kamışı ezme makineleri aşağıda görülmektedir:
**
Tek öküzün kullanıldığı bir şeker kamışı ezme makinesinden saatte yaklaşık 50 kg kadar kamış işlemesi beklenebilir 5 beygirlik dizel motorla çalışan bir alet ise bu değeri saatte 300 kg ’ye dek çıkarabilir Yukarıdaki resimlerdeki şeker kamışı ezme makinelerinin silindirleri düşey olarak üretilmiş Ancak makinelerin tedarikçileri kadar bu teknik ayrıntıya son verildiğinden, silindirleri yatay olarak yapılmış çoğu alet de vardır
Şeker Kamışlarının Ezilmesinde Unutulmaması Gereken Noktalar
– Şeker kamışları kesildikten itibaren 24 saat içinde ezilmelidir Bu zaman geçtikten daha sonra ezilen kamışlardan elde edilen kamış suları, henüz gura dönüşmemiş yani katılaşmamış olan öteki kamış sularına “katıştırılır
– Etkin ezme işlemi şeker kalitesinde en manâlı faktördür Her miktarda kamış suyunun şeker kamışlarından olası olduğunca alınması gerekir
Kamış Sularının Damıtılması
Kaynatmadan önce kamış parçacıkları ve toprak gibi katı maddelerin atılması için kamış sularının bir bezle süzülmesi gerekir
Büyük ölçekli şeker üreticileri dışarı atılacak pislikleri koyulaştırmak için kamış suyuna kireç katarlar (Üreticilikte bu işlem nadiren yapılır) Kamış suları sonra kükürt dioksit ile nötrleştirilir Ufak ölçekli üreticiler kamış sularına ağaç külü de dahil çeşitli arıtıcılar katarlar Bütün bunlar pisliklerin atılmasında etkilidir Hatta, birçok imalatçı de kaynatmanın son aşamasında sodyum hidrojen sülfat (hydros) ekler Bu işlem kamış suyunun içine sülfür dioksit salar ve ürünün son halinin rengini açar (Not: yüksek miktardaki sülfür, ürünün son halinde kalmaya devam eder)
Kamış Sularının Kaynatılması
Bu işlem açık alev veya kolay fırınlar üstünde büyük tavalarda yapılır Esas ihtiyaç temiz tavalar ve araçlardır Kamış suyu kaynarken tavanın dibinde tortul katman birikir ve bu dışarı taranır Kaynayan kamış suyunun üstüne meydana çıkan köpük alınır (Bu her iki atık da sığırlara yem olarak kullanılabilir) Aşağıdaki resimdeki gibi büyük bir tava takriben 20 kg gur elde edilebilen 100 kg kadar kamış suyunu kaynatabilir Bu tavalar çoğunlukla galvenizlenmiş çelik levhalardan yapılmıştır
Kaynatma işleminin son noktası kaynayan kamış sularının görüntüsünden ve sesinden tecrübeyle karar vermektir Soğuduktan sonra katılaşırsa baktırılmak üzere minik numuneler götürülebilir Basit şeker ölçüm cihazları olanlar için bu genellikle % 90 – 95 oranında şekere karşılık kazanç
Kamış suyu tavaları ısılarını kaybettikten sonra havayla temas etmesi ve tam bir kristalleşmenin sağlanması için çarçabuk hareket ettirilir Soğuyan kamış suları daha sonra şekillendirmek üzere tencere ya da kalıplara dökülür
Temizleme
Temizleme bütün işlemlerde hayati tartma taşır Kamış suları ısınmaya başlar başlamaz, pislikler şekerin akışını hızlandırır ve verimliliğin azalmasına yol açar Tüm kaynatma tavaları ve araçların iki dilekçe aralarında ayrıntılarıyla arınmış olması gerekmektedir
Kullanılan Araçlar
Zorunlu araçlar, kamış suları kaynatılmadan önce kullanılmak üzere ince dokunmuş bezden üretilmiş çok kolay süzgeçlerdir Uzun saplı, delinmiş, basit kepçelerle kaynayan kamış sularının köpüğü alınır Tavanın dibinde tortulaşan tabaka gergin bir kumaş ile kazınarak kaldırılır Kullanılan tava ısısını kaybettikten sonra bir karma aleti koyulaşan kamış suyunu karıştırmada kullanılır
Kütle Dengesi
Teknik düşünenler için, gur, kamış ve kamış sularının ağırlıkları aşağıdaki gibi olabilir:
Örnek atamak gerekirse:
Referans:*Practical Action
Verim
Şeker kamışından elde edilen gurun verimi genel olarak kamışların kalitesine ve kamış suyunun çıkarılma işlemine bağlıdır Aşağıdaki tablo bize uç değerleri (ekstremler) gösteriyor
Yüksek nitelikli kamışlardan %20 ’nin üzeri oranda şeker elde edilebiliyor Düşük kaliteli veya erken hasat edilmiş şeker kamışlarından da buna aynı bir şeker kamışı suyu elde ediliyor, ancak içerdiği şeker oranı daha düşük oluyor
Çıkarılan şeker kamışı suyundan elde edilen verimlilik kullanılan teknoloji ile sınırlıdır En zanaatkar üreticiler göre kullanılan üç merdaneli (silindirli) makineler 100 kg kamıştan 50 kg ’dan fazla kamış suyunu katiyen çıkaramıyor
Kaynatma işlemi kontrollü ve dikkatli bir şekilde yapılarak verim artırılmıştır Kaynatma işlemi olası olduğunca süratli ve temiz koşullarda yapılmalıdır
Ezme
Birçok şeker üreticisi üç adet metal merdaneden oluşan kolay ezme makineleri kullanır
Bangladeş ’te kullanılan hayvan ve dizel motor gücüyle çalışan şeker kamışı ezme makineleri aşağıda görülmektedir:
**
Tek öküzün kullanıldığı bir şeker kamışı ezme makinesinden saatte yaklaşık 50 kg kadar kamış işlemesi beklenebilir 5 beygirlik dizel motorla çalışan bir alet ise bu değeri saatte 300 kg ’ye dek çıkarabilir Yukarıdaki resimlerdeki şeker kamışı ezme makinelerinin silindirleri düşey olarak üretilmiş Ancak makinelerin tedarikçileri kadar bu teknik ayrıntıya son verildiğinden, silindirleri yatay olarak yapılmış çoğu alet de vardır
Şeker Kamışlarının Ezilmesinde Unutulmaması Gereken Noktalar
– Şeker kamışları kesildikten itibaren 24 saat içinde ezilmelidir Bu zaman geçtikten daha sonra ezilen kamışlardan elde edilen kamış suları, henüz gura dönüşmemiş yani katılaşmamış olan öteki kamış sularına “katıştırılır
– Etkin ezme işlemi şeker kalitesinde en manâlı faktördür Her miktarda kamış suyunun şeker kamışlarından olası olduğunca alınması gerekir
Kamış Sularının Damıtılması
Kaynatmadan önce kamış parçacıkları ve toprak gibi katı maddelerin atılması için kamış sularının bir bezle süzülmesi gerekir
Büyük ölçekli şeker üreticileri dışarı atılacak pislikleri koyulaştırmak için kamış suyuna kireç katarlar (Üreticilikte bu işlem nadiren yapılır) Kamış suları sonra kükürt dioksit ile nötrleştirilir Ufak ölçekli üreticiler kamış sularına ağaç külü de dahil çeşitli arıtıcılar katarlar Bütün bunlar pisliklerin atılmasında etkilidir Hatta, birçok imalatçı de kaynatmanın son aşamasında sodyum hidrojen sülfat (hydros) ekler Bu işlem kamış suyunun içine sülfür dioksit salar ve ürünün son halinin rengini açar (Not: yüksek miktardaki sülfür, ürünün son halinde kalmaya devam eder)
Kamış Sularının Kaynatılması
Bu işlem açık alev veya kolay fırınlar üstünde büyük tavalarda yapılır Esas ihtiyaç temiz tavalar ve araçlardır Kamış suyu kaynarken tavanın dibinde tortul katman birikir ve bu dışarı taranır Kaynayan kamış suyunun üstüne meydana çıkan köpük alınır (Bu her iki atık da sığırlara yem olarak kullanılabilir) Aşağıdaki resimdeki gibi büyük bir tava takriben 20 kg gur elde edilebilen 100 kg kadar kamış suyunu kaynatabilir Bu tavalar çoğunlukla galvenizlenmiş çelik levhalardan yapılmıştır
Kaynatma işleminin son noktası kaynayan kamış sularının görüntüsünden ve sesinden tecrübeyle karar vermektir Soğuduktan sonra katılaşırsa baktırılmak üzere minik numuneler götürülebilir Basit şeker ölçüm cihazları olanlar için bu genellikle % 90 – 95 oranında şekere karşılık kazanç
Kamış suyu tavaları ısılarını kaybettikten sonra havayla temas etmesi ve tam bir kristalleşmenin sağlanması için çarçabuk hareket ettirilir Soğuyan kamış suları daha sonra şekillendirmek üzere tencere ya da kalıplara dökülür
Temizleme
Temizleme bütün işlemlerde hayati tartma taşır Kamış suları ısınmaya başlar başlamaz, pislikler şekerin akışını hızlandırır ve verimliliğin azalmasına yol açar Tüm kaynatma tavaları ve araçların iki dilekçe aralarında ayrıntılarıyla arınmış olması gerekmektedir
Kullanılan Araçlar
Zorunlu araçlar, kamış suları kaynatılmadan önce kullanılmak üzere ince dokunmuş bezden üretilmiş çok kolay süzgeçlerdir Uzun saplı, delinmiş, basit kepçelerle kaynayan kamış sularının köpüğü alınır Tavanın dibinde tortulaşan tabaka gergin bir kumaş ile kazınarak kaldırılır Kullanılan tava ısısını kaybettikten sonra bir karma aleti koyulaşan kamış suyunu karıştırmada kullanılır
Kütle Dengesi
Teknik düşünenler için, gur, kamış ve kamış sularının ağırlıkları aşağıdaki gibi olabilir:
Örnek atamak gerekirse:
Referans:*Practical Action
